Ποια πολιτική πρακτική ή πολιτική διπλωματία είναι αυτή που θα φέρει τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πίσω; Τον τελευταίο καιρό, περισσότερο από ποτέ, αυτό το ερώτημα κυριάρχησε στα καθημερινά επίκαιρα του υπουργείου Πολιτισμού. Ισως περισσότερο και από την εποχή που η Μελίνα Μερκούρη έθετε για πρώτη φορά το αίτημα της επιστροφής των Μαρμάρων. Τότε ήταν το θυμικό, η συναισθηματική φόρτιση για τα γλυπτά που αρπάχτηκαν και που η χώρα δικαιούται να τα πάρει πίσω. Τότε ήταν η απαίτηση «τα Μάρμαρα να επιστραφούν». Αυτή η απαίτηση έπρεπε να μεταφραστεί σε τακτική διεκδίκησης, βήμα - βήμα, με σταθερότητα και με ευελιξία όταν και όπου χρειάζεται. Το σύνθημα χρειαζόταν να γίνει «βίβλος» διεκδίκησης. Αντί γι' αυτό ήταν εξαγγελία στο στόμα υπουργών «θα πάρουμε τα Μάρμαρα», το ίδιο ακριβώς όπως «θα κάνουμε Μουσείο Ακρόπολης». Αυτά τα δύο πήγαιναν πάντα μαζί και το μόνο που άλλαζε ήταν οι ημερομηνίες. Η πιο προσφιλής ημερομηνία ήταν συνήθως το 2000, μέχρι που το είδαμε να πλησιάζει και όλα μετατέθηκαν στο 2004. Και Μουσείο και Μάρμαρα το 2004, διότι στην ελληνική επιχειρηματολογία η επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα συνδέθηκε με το Νέο Μουσείο Ακρόπολης. Το αποτέλεσμα είναι πως όσο περισσότερες εμπλοκές εμφανίζονται στην υλοποίηση του έργου, τόσο περισσότερο αποδυναμώνεται το επιχείρημα. Και όσο αυτό το έργο δεν αποκόπτεται από την εντυπωσιοθηρία και την εκλογοθηρία, όσο επίσης δεν αποκόπτεται από το κυνήγι μελετητών και εργολάβων, τόσο περισσότερο θα μετατίθεται η ημερομηνία και μετά το 2004.

Στην πραγματικότητα η Ελλάδα σε αυτή τη διεκδίκηση είναι μάλλον μόνη της και γι' αυτό ευθύνονται όλοι όσοι κατά καιρούς από τη θέση του υπουργού Πολιτισμού πήραν τα ηνία αυτής της ιστορίας. Δεν είναι λίγες οι φορές που η χώρα σύρθηκε πίσω από τα διπλωματικά κόλπα των Βρετανών, παραλίγο με ολέθρια αποτελέσματα. Τα όσα συνέβησαν στο Συμπόσιο του Βρετανικού Μουσείου για τον καθαρισμό των Μαρμάρων είναι το πιο νωπό και χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Εάν πάρει κάποιος την ιστορία από την αρχή, θα διαπιστώσει ότι μέχρι σήμερα η διεκδίκηση άρχιζε και σταματούσε στο ίδιο πάντα σημείο: Στο ελληνικό αίτημα να γίνει διμερής συζήτηση ανάμεσα στους δύο υπουργούς Πολιτισμού. Στο ίδιο ακριβώς σημείο βρισκόμαστε και σήμερα. Μόνο που το παρελθόν έχει ήδη αποδείξει ότι οι διμερείς συζητήσεις κατέληγαν πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή καμία συμφωνία. Την ίδια στιγμή η ελληνική κυβέρνηση, ως πιστό μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αποφεύγει να ζητήσει από την ΕΕ να πάρει μία επίσημη θέση για ένα σοβαρό θέμα κατοχής και διαχείρισης πολιτιστικών αγαθών που αφορά δύο χώρες - μέλη της. Οσο διαιωνίζεται αυτό, επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα ο εμπαιγμός από την πλευρά των Βρετανών. Θυμίζουμε τις επανειλημμένες υποσχέσεις των Εργατικών ότι με το κόμμα τους στην κυβέρνηση τα Μάρμαρα θα γυρίσουν πίσω. Οι υποσχέσεις ξεχάστηκαν ταυτόχρονα με την εκλογή των Εργατικών. Αλλά το «αδελφό» κόμμα, το ΠΑΣΟΚ, δεν τολμά να έρθει σε ρήξη, κυρίως μέσω της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ωστόσο δεν ισχύει το ίδιο για την «αντίπαλη» πλευρά. Ο Τόνι Μπλερ δηλώνει στο υπουργικό συμβούλιο ότι τα γλυπτά δε γυρίζουν πίσω, διαψεύδει την επόμενη στιγμή, ενώ ταυτόχρονα οι βρετανικές εφημερίδες βομβαρδίζουν με δημοσιεύματα υπέρ ή κατά της επιστροφής. Είναι τυχαίο που οι δύο μεγαλύτερες εφημερίδες της χώρας - «Γκάρντιαν» και «Τάιμς» - εκπροσωπούν και τις δύο απόψεις; Είναι τυχαίο που όλη η ιστορία έχει πάρει θέση στα σαλόνια των βρετανικών εφημερίδων; Μήπως τα Μάρμαρα έχουν γίνει κατάλληλο έδαφος για να παίζεται ο πόλεμος της ενημέρωσης; Θυμίζουμε ότι τόσο η υπόθεση του καθαρισμού των γλυπτών με το βιβλίο του Σεν Κλαιρ, όσο και η ιστορία των δεξιώσεων με φόντο τα Μάρμαρα αποκαλύφθηκαν στα πρωτοσέλιδα των αγγλικών εφημερίδων.

Οι δύο τελευταίες αποκαλύψεις μπορεί να είναι άκρως σοβαρές για να ασχοληθεί κανείς μαζί τους, παρ' όλα αυτά η ελληνική πλευρά έδειξε να αρπάζεται από πάνω τους, χάνοντας το μέτρο και την ισορροπία ως την υπερβολή. Διότι τι άλλο εκτός από υπερβολή μπορούσε να είναι η διπλή πρόσκληση στην Ελλάδα προς τον Σεν Κλαιρ προκειμένου να μιλήσει για το βιβλίο του; Εκείνη η καταστροφική επέμβαση, που έγινε για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες ενός εμπόρου τέχνης και όχι για να προστατευτούν τα μάρμαρα, μονοπώλησε τόσο δραματικά την πορεία της διεκδίκησης όπου εξαφανίστηκε το κύριο και ισχυρό επιχείρημα: τα Μάρμαρα είναι κλεμμένα.

Οι Ελληνες επιστήμονες που επισκέφθηκαν το Βρετανικό Μουσείο μελέτησαν τη φθορά, έκαναν το σχετικό πόρισμα, αλλά και μόνο η παρουσία τους στο Συμπόσιο έδωσε την ευκαιρία στους Βρετανούς να ανοίξουν μια αντιπαράθεση για τη συντήρηση των μνημείων στην Ελλάδα που δεν είχε καν την επιστημοσύνη που της ταίριαζε. Η ελληνική επιτροπή από την πλευρά της ανακοίνωσε το πόρισμα που προέκυψε από την εξέταση των γλυπτών. Μεταξύ άλλων ανέφερε: «Στόχο της επέμβασης αποτέλεσε χωρίς αμφιβολία η άρση και ακύρωση της εικόνας και της εμφάνισης που παρουσιάζουν τα γλυπτά του Παρθενώνα στην αρχή της δεκαετίας του '30 και η εξασφάλιση της επιθυμητής λευκότητας και στιλπνότητας των γλυπτών. Κατά την επιφανειακή κατεργασία, με τελικό στόχο τη λευκότητα, αφαιρέθηκε η φαιοκίτρινη πατίνα των γλυπτών από όσες επιφάνειες αυτή διατηρούνταν ακόμα. Η πατίνα συνεπώς δεν εκλήφθηκε ως στοιχείο της αισθητικής τους και απαλείφτηκε συστηματικά. Ορισμένες από τις μετόπες συνιστούν ακραία παραδείγματα αυτής της επέμβασης όπου η απομειωμένη από τη λείανση επιφάνεια είτε της πλάκας του αναγλύφου είτε των μορφών είναι όχι μόνο μακροσκοπικά ορατή, αλλά ενίοτε και μετρήσιμη».

Το γεγονός ότι η ιστορία του καθαρισμού «ξεφούσκωσε» ταυτόχρονα με τη λήξη του Συμποσίου, αποδεικνύει απλώς ότι οι Βρετανοί επιδίωκαν την αναπαραγωγή αυτής της συζήτησης προκειμένου να αποπροσανατολιστεί η υπόθεση από την ουσία. Λίγο έλειψε δε να εμπλακεί το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού σε συζητήσεις για το επίπεδο, την πρόοδο και τις υποδομές στον τομέα της συντήρησης και τότε η εξέλιξη θα ήταν μη ελεγχόμενη. Εξάλλου η επιστημονική ανταλλαγή απόψεων για ανάλογα θέματα είναι αυτονόητη και αναγκαία, ειδικά όταν πρόκειται για τομείς που βρίσκονται σε διαρκή εξέλιξη, ωστόσο η Ελλάδα έχει πολλά ακόμα να κάνει προκειμένου να στηρίξει με ανθρώπους και υποδομές τις Υπηρεσίες που ασχολούνται με την προστασία, διατήρηση και αποκατάσταση των μνημείων.

Τις τελευταίες μέρες η αντιπαράθεση για την Επιστροφή των Μαρμάρων βρίσκεται σε ύφεση. Η Ελλάδα δείχνει να στηρίζεται περισσότερο στη βρετανική κοινή γνώμη, στο ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου, που όμως δε συνιστά απόφαση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στις κινήσεις των επιτροπών που υποστηρίζουν την επιστροφή και σε δηλώσεις προσώπων που επίσης τάσσονται υπέρ του ελληνικού αιτήματος.

Ολα αυτά εν αναμονή των εκτιμήσεων της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής των Βρετανών, η οποία θα εξετάσει θέματα κατοχής πολιτιστικών αγαθών κρατικών φορέων και μουσείων της Βρετανίας, που αποκτήθηκαν παράνομα. Προφανώς τα γλυπτά του Παρθενώνα θα απασχολήσουν την επιτροπή, ενώ το ΥΠΠΟ ετοιμάζει το φάκελο που θα καταθέσει σχετικά με τον τρόπο εξόδου των γλυπτών και τη νομιμότητα του ελληνικού αιτήματος. Παρ' όλα αυτά οι αποφάσεις θα έχουν μόνο γνωμοδοτικό ή συμβουλευτικό χαρακτήρα προς την κυβέρνηση της Μ. Βρετανίας. Και η κυβέρνηση απλώς δε συμμετέχει στη συζήτηση...