Την εκπόνηση έρευνας για τη «συμβολή της πολιτιστικής και οπτικοακουστικής βιομηχανίας στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα» αποφάσισαν οι υπουργοί Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά τις εργασίες του συμβουλίου τους που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Δευτέρα και Τρίτη στις Βρυξέλλες. Μόλις ολοκληρωθεί η έρευνα, θα ακολουθήσει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Η άμεση εφαρμογή των αποφάσεων της Λισαβόνας για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού κεφαλαίου έναντι, κυρίως, των ΗΠΑ, στον πολιτιστικό τομέα, αποτελεί φυσική συνέπεια όλων των διεργασιών που προέκυψαν μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ για τη μετατροπή της πολιτιστικής δημιουργίας σε εμπορικό προϊόν και, παράλληλα, την ενίσχυση της ιδεολογικής χειραγώγησης που επιτελεί στους λαούς της Ευρώπης η κυρίαρχη κουλτούρα.

Θυμίζουμε, ότι λίγες μέρες πριν το παραπάνω συμβούλιο των υπουργών Πολιτισμού, η πολιτική ηγεσία του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού παρουσίασε τον σχεδιασμό της για τη διαχείριση του «πολιτιστικού» κομματιού του Δ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, στον οποίο, η «ανταγωνιστικότητα», η «παραγωγικότητα» και η «εμπλοκή» του ιδιωτικού κεφαλαίου σε τομείς - κλειδιά της πολιτιστικής διαχείρισης, ομολογούνται απερίφραστα.

Σε ό,τι αφορά στην «ελεύθερη κινητικότητα» καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών «προϊόντων», η ΕΕ θεωρεί πως είναι απαραίτητη ως «μέσο επαφής» του Ευρωπαίου πολίτη με την «κληρονομιά και τον πολιτισμό». Στην πραγματικότητα, ο καλλιτέχνης και η δημιουργία του εντάσσονται στη γενικότερη «ελευθερία κίνησης» που επιδιώκει το κεφάλαιο για τον εαυτό του. Σε συνδυασμό με την πλήρη εφαρμογή των ιδιωτικοοικονομικών κριτηρίων σε όλα τα επίπεδα της πολιτιστικής δημιουργίας, αυτός ο προσανατολισμός θέτει υπό αμφισβήτηση τα πνευματικά δικαιώματα, το εργασιακό καθεστώς και γενικότερα την ελευθερία της έκφρασης των καλλιτεχνών. Μην ξεχνάμε, ότι αυτό που θα θεωρείται «κεφαλαιοποιημένο» έργο τέχνης, θα είναι αυτό που θα «συμβάλλει» στη διαμόρφωση της «ενιαίας ευρωπαϊκής ταυτότητας». Δηλαδή στην πλήρη ομογενοποίηση της πολιτιστικής διαφορετικότητας, παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις.

Η «κινητικότητα» των μουσειολογικών συλλογών - σε πρώτη φάση - αλλά και «τα φορολογικά εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των καλλιτεχνών στην ΕΕ» θα εξεταστούν από το Συμβούλιο υπουργών Πολιτισμού με τη βοήθεια «ομάδας Ευρωπαίων ειδικών» που θα πιάσει δουλιά σε μερικές βδομάδες. Η ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς - δηλαδή η δυνατότητα πρόσβασης σε πολιτιστικά στοιχεία μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή με διάφορες μορφές, φυσικά και μέσω διαδικτύου - είναι ακόμη ένα μεγάλο θέμα για την ΕΕ. Ακόμη όμως και αυτή η κατά τα φαινόμενα «αθώα» πρωτοβουλία, εντάσσεται στην προώθηση της κινητικότητας εκείνων που εργάζονται στον πολιτιστικό τομέα.

Το συμβούλιο υιοθέτησε επίσης τα συμπεράσματα σχετικά με το σχέδιο εργασίας για τον πολιτισμό το 2005-2006 που συνοψίζονται σε πέντε θέματα - «στόχους» για τον πολιτισμό: Στρατηγική της Λισαβόνας, ψηφιοποίηση, δημιουργία πολιτιστικής «πύλης» στο διαδίκτυο, «κινητικότητα» της εργασίας και των προσώπων. Το μέλλον εμφανίζεται δυσοίωνο για την πολιτιστική κληρονομιά και λόγω της πρόθεσης του συμβουλίου να επιτρέψει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να «διαπραγματευτεί» τη Συνθήκη της ΟΥΝΕΣΚΟ σχετικά με την προστασία της πολιτιστικής και καλλιτεχνικής ποικιλομορφίας. Αν πρόκειται η εν λόγω Συνθήκη να τεθεί υπό διαπραγμάτευση κάτω από το βάρος των αποφάσεων της Λισαβόνας, τότε το κεφάλαιο θα έχει ακόμη ένα ισχυρό νομικό «όπλο» στα χέρια του για να διαχειριστεί τον πολιτισμό χωρίς κανένα εμπόδιο.

Σε ό,τι αφορά στη συζήτηση γύρω από το πρόγραμμα «MEDIA» που αποτελεί την κύρια χρηματοδοτική πηγή της ΕΕ για την ενίσχυση του οπτικοακουστικού τομέα, ο προσανατολισμός είναι η ενίσχυση της «ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού οπτικοακουστικού τομέα στα πλαίσια μιας ανοιχτής και ανταγωνιστικής αγοράς». Η «υποστήριξη της ευρωπαϊκής οπτικοακουστικής βιομηχανίας» θα γίνει με βάση τις παρακάτω αρχές: «συντήρηση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής ποικιλομορφίας» και της κινηματογραφικής και οπτικοακουστικής κληρονομιάς, με «εγγύηση» για «τη δυνατότητα πρόσβασης για τους Ευρωπαίους πολίτες» και «προώθησης του διαπολιτισμικού διαλόγου». Αύξηση της κυκλοφορίας των ευρωπαϊκών οπτικοακουστικών έργων μέσα και έξω από την ΕΕ.

Ολα αυτά τα ωραία όμως, θα γίνουν στο πλαίσιο του «ευρωπαϊκού οπτικοακουστικού τομέα» και της «πολιτιστικής αξίας της κινηματογραφικής και οπτικοακουστικής κληρονομιάς της Ευρώπης». Δηλαδή πάλι στο πλαίσιο της ενίσχυσης της «ενιαίας πολιτιστικής αγοράς» που προωθεί η ΕΕ. Στο «παιχνίδι» μπαίνει και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων που «θα σημάνει τη διάδοση ενός επιχειρηματικού πολιτισμού για τον τομέα και τις ιδιωτικές επενδύσεις στον τομέα»!

Ακόμη και οι ταινίες των εθνικών κινηματογραφιών που θεωρούνται διατηρητέα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς των χωρών τους, συνδέονται με την «ανταγωνιστικότητα των σχετικών βιομηχανικών δραστηριοτήτων»! Αυτή η σύνδεση θα κωδικοποιηθεί στο μέλλον. Προς το παρόν όμως το συμβούλιο «αναγνωρίζει» ότι οι «κινηματογραφικές εργασίες είναι ένα ουσιαστικό συστατικό της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης, που αξίζει την πλήρη προστασία» (σ.σ. πάλι η «ομπρέλα» της ΕΕ). Το εύθραυστο της υποστήριξής του δικαιολογεί τα κατάλληλα μέτρα στη συντήρησή του. Το σχέδιο προβλέπει την κατάθεση των κινηματογραφικών εργασιών που αποτελούν μέρος της οπτικοακουστικής κληρονομιάς των κρατών - μελών με τρόπο ώστε αυτή η ευρωπαϊκή κληρονομιά να εξασφαλίζει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας ταινιών της Κοινότητας και των σχετικών δραστηριοτήτων της συντήρησης, της αποκατάστασης και της εκμετάλλευσης!

Είναι πράγματι ενδιαφέρον να δούμε με ποιον τρόπο η ΕΕ θα χρησιμοποιήσει τον Μπέργκμαν ή τον Τριφό στην «εξασφάλιση» της ανταγωνιστικότητας της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Ευρώπης. Θυμίζουμε ως προς αυτό, ότι τα εθνικά κέντρα κινηματογράφου αλλά και οι ταινιοθήκες σε ευρωπαϊκό επίπεδο - όπως προέκυψε και από τη σύνοδο για τα οπτικοακουστικά που είχε γίνει στη Θεσσαλονίκη στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας στην ΕΕ - είναι τα πρώτα θύματα της χολιγουντιανής επέλασης αφ' ενός και της αδιαφορίας των κυβερνήσεων αφ' ετέρου. Η κινηματογραφική παραγωγή κυρίως στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και νυν νέα μέλη της ΕΕ έχει πέσει κατακόρυφα, ενώ η κρατική χρηματοδότηση τείνει να εξαφανιστεί. Αν όλα αυτά τα συνδυάσουμε με τον δηλωμένο προσανατολισμό για μεγαλύτερη «εμπλοκή» του ιδιωτικού κεφαλαίου στον πολιτισμό, τότε προκύπτει η στόχευση για ιδιωτικοποίηση και των ταινιοθηκών και των κινηματογραφικών αρχείων, ακόμη και των κέντρων κινηματογράφου.

Αλλωστε, μόνο «τυχαία» δεν ήταν και η «ιδέα» που κατέθεσε τότε στη Θεσσαλονίκη ο Ε. Βενιζέλος ως υπουργός Πολιτισμού, δηλαδή, μια συνάντηση των κέντρων κινηματογράφου της Ευρώπης, τα οποία θα ήταν χρήσιμο να φέρουν και μια τράπεζα της χώρας τους στο «τραπέζι» των συζητήσεων...