Τριάντα χρόνια απ' το θάνατο του ποιητή Κώστα Βάρναλη (1884 - 1974), το έργο του μας φωτίζει: Πλούσιο πεζογραφικό - δοκιμιακό. Είναι εμπνευσμένο, απ' τα λαϊκά βάσανα. Η αισθητική - διαλεκτική του καταγραφή δεν ήταν μόνον μια φιλολογική προσέγγιση, αλλά μια πανανθρώπινη πεμπτουσία: «Μέσα στο λόγο το δικό μου, όλη η Ανθρωπότητα πονεί». Συγκρούστηκε με το εκπαιδευτικό κατεστημένο (1924), όταν ανέλαβε τη διδασκαλία της νεοελληνικής φιλολογίας στην Παιδαγωγική Ακαδημία: Μπροστάρηδες με τον Γληνό. Αρχισαν οι παντός είδους διώξεις εναντίον του, απ' το Μαράσλειο Σχολείο και την Παιδαγωγική Ακαδημία. Μαζί με τον άλλο μεγάλο δάσκαλο Δ. Γληνό εξορίζονται σε Αγιο Ευστράτιο, Μυτιλήνη, μαζί μ' άλλους φωτισμένους διανοητές. Μίλησε τότε σαρκαστικά για τη «Χρυσή Πατρίδα» που τρώει τα παιδιά της: «Μαύρο φως, λάσπη γύρα, σκλάβα γνώμη/ κι ούτε Μάνα - Πατρίδα κι ούτε Νόμοι/ κι ούτε ομορφιά κι Αλήθεια κι Αρετή/ Τα πάντα λεία του ξένου πειρατή».

Το 1959 του απενεμήθηκε το Βραβείο Λένιν, για τη συμβολή του «στον Παγκόσμιο Αγώνα για την Ειρήνη»: «Κι ένα στυλώνει κι ανασταίνει/ το 'να Βασίλειο της Δουλιάς / (Ειρήνη! Ειρήνη!) το Βασίλειο/ της Πανανθρώπινης Φιλιάς/. Τα έργα του: «Συμπόσιο», «Διονυσιακός Υμνος», «Προσκυνητής», «Σκλάβοι Πολιορκημένοι», η μελέτη «Ο Σολωμός χωρίς Μεταφυσική», «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη», «Ζωντανοί άνθρωποι», οι μεταφράσεις των Αριστοφάνη, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Ξενοφώντα, Κορνήλιου, Μολιέρου κλπ. αντικατοπτρίζουν τη βαθιά ιδεολογική του συνέπεια - εγρήγορση. Τραγούδησε για το Λαό: «Βουνά, πελάη αντίμαχα και ριζιμιά καστέλια/ και των αιμάτων άβυσσοι/ των πατρίδων θεμέλια. Η Νια ζωή τ' αφάνισε και στράτα γίνεται μαβιά,/ που την περνά ακατάλυτη τώρα, που ξύπνησ' η Σκλαβιά./ Ο Γδικιωμός, που χύνεται μαζί φωτιά και μπόρα,/ ο καταλύτης καθαρμός, της πλερωμής η Ωρα/ είμαστε εμείς που κόψαμε τα που μας δέσανε σκοινιά/ και την καρδιά ατσαλώσαμε με τη δική σου Οχτρέ, απονιά./ Σαν ψάρι που το κάρφωσεν άξαφνα το καμάκι/ χάμου σπαράζεις, Ανομε ξερνοβολάς φαρμάκι,/ Αν με το χρήμα σου αγκαλιά το θάνατο αψηφάς, ομπρός/ για την Αιώνια τη Χαρά διάβα/ όπως έζησες γαμπρός!/ Θυμάσαι, όντας αράδιαζες μιλιούνια των αρμάτων/ για σε να σκοτωνόμαστε,/ το θάμα των θαμάτων!/... Και τώρα, που αξιωθήκαμε κι εμείς και τα παιδιά μας/ χίλιες οργιές σου ανοίξαμε τον τάφο στην καρδιά μας».

Ο οδηγητής του Λαού, τα 'βαλε με τους Αρχοντες που τον αδικούν: «Της παρθενιάς σου τον ανθό, τ' αστραφτερά μαλάματα/ στη λάσπη τα κυλήσαν, Ιστορία, κι είσαι για κλάματα!/ Οϊμέ τ' Ανθρώπου ο ξεπεσμός και της καρδιάς το κρύο!/ Οϊμέ της Αποκάλυψης τ' αντίστοιχο θερίο!/ Μαύρ' η κατάντια σου Αρετή! Σκοτείνιασε του ηλιού το φως!/ Να ξεκοιλιάσουν άστοχα τον αδελφό του, ο αδελφός!». Ο επαναστάτης των Γραμμάτων, Κώστας Βάρναλης, αναδείχτηκε ένας Λαϊκός ποιητής. «Μες στην υπόγεια την ταβέρνα», θέριεψε τα οράματα του Λαού: «Δεν είμαι εγώ σπορά της τύχης/ ο πλαστουργός της νιας ζωής./ Εγώ 'μαι τέκνο της Ανάγκης/ και ώριμο τέκνο της οργής».