Ενα νομοσχέδιο-πολύτιμο εργαλείο για την προώθηση της αντεργατικής και γενικότερα αντιλαϊκής πολιτικής κατατέθηκε πρόσφατα στη Βουλή με την επονομασία της «ίσης μεταχείρισης». Εργαλείο μάλιστα του οποίου την πατρότητα διεκδικούν εξίσου ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, αφού το κόμμα της αντιπολίτευσης είχε ήδη καταθέσει ανάλογη πρόταση νόμου.

Το νομοσχέδιο, που στηρίζεται στη στρατηγική της Λισαβόνας και στους στόχους της ανταγωνιστικότητας του κεφαλαίου, επιδιώκει την επιτάχυνση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων για παροχή φτηνού και εφεδρικού εργατικού δυναμικού στο κεφάλαιο. Πρόκειται για εφαρμογή από την κυβέρνηση της ΝΔ κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης τις οποίες συναποφάσισαν τα κράτη-μέλη της, και έχει σχέση με την ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία των κοινοτικών οδηγιών 2000/43/ΕΚ και 2000/78/ΕΚ, που έχει εκδώσει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο από το 2000. Οι συγκεκριμένες οδηγίες περιέχουν την ουσία του περιεχομένου και του προσανατολισμού του σχεδίου νόμου στο οποίο γίνεται αναφορά παρακάτω. Η πρώτη οδηγία φέρει τον τίτλο «Περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής», ενώ η δεύτερη τον τίτλο «Θέσπιση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και το επάγγελμα».

Ο τίτλος του νομοσχεδίου, όπως και των οδηγιών, είναι παραπλανητικός. Διαψεύδεται δε είτε από ρητές διατάξεις που στην ουσία θεσμοθετούν τη μεγαλύτερη ένταση της εκμετάλλευσης ενός σημαντικού τμήματος της εργατικής τάξης (π.χ., μετανάστες), είτε από ασάφειες και αοριστίες που αναθέτουν εν τέλει την ερμηνεία του όρου «διάκριση» και «διαφορετική μεταχείριση» στις ανάγκες της αγοράς.

Η ίση μεταχείριση καθίσταται αδύνατη μέσα σε ένα σύστημα το οποίο τροφοδοτείται από την κοινωνική ανισότητα και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Δεν είναι τυχαίο ότι σε κανένα σημείο του ν/σ δεν απαγορεύεται ρητά και ξάστερα κάθε διάκριση που στερεί από το σύνολο των εργαζομένων το δικαίωμα σε σταθερή και πλήρη δικαιωμάτων δουλιά.

Αν και υποτίθεται ότι η πρόταση νόμου στόχο έχει την πάταξη κάθε είδους διάκρισης που αφορά στην πρόσβαση στην απασχόληση και στην εργασία, το κείμενο βρίθει από ...εξαιρέσεις. Εξαιρούνται κατ' αρχήν οι αλλοδαποί για τους οποίους ουσιαστικά νομιμοποιεί τις διακρίσεις, δηλαδή ακόμη και τη «μαύρη εργασία». «Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου δεν εφαρμόζονται στις περιπτώσεις που προβλέπεται διαφορετική μεταχείριση λόγω ιθαγένειας και δεν θίγουν τις διατάξεις που ρυθμίζουν την είσοδο και την παραμονή υπηκόων τρίτων χωρών ή ατόμων άνευ υπηκοότητας στην επικράτεια, ούτε τη μεταχείριση που συνδέεται με τη νομική κατάστασή τους ως ιθαγενών τρίτων χωρών ή ατόμων άνευ ιθαγένειας»(άρθρο 4). Ενώ το άρθρο 10, αναφερόμενο στα Ατομα με Αναπηρίες (ΑμεΑ), προβλέπει μεν ότι «ο εργοδότης υποχρεώνεται στη λήψη όλων των ενδεδειγμένων μέτρων προκειμένου αυτά τα άτομα να έχουν δυνατότητα πρόσβασης σε θέση εργασίας, να ασκούν αυτή και να εξελίσσονται, καθώς και δυνατότητα συμμετοχής στην επαγγελματική κατάρτιση, εφόσον τα μέτρα αυτά δεν συνεπάγονται δυσανάλογη επιβάρυνση για τον εργοδότη». Ωστόσο, για τον εργοδότη αποτελεί, π.χ., επιβάρυνση η πρόσληψη ενός εργαζομένου με κινητικά προβλήματα, αφού δε θα μπορεί να ανταποκριθεί στην εντατικοποίηση της δουλιάς που απαιτεί η ανταγωνιστική αγορά εργασίας. Ουσιαστικά το ν/σ οδηγεί στον αποκλεισμό ΑμεΑ από θέσεις εργασίας, αφού κριτήριο για την εργοδοσία είναι το αν και πόσο ...αποδοτικές «μηχανές» μπορούν να είναι. Και δεν μπορούν.

Με το ν/σ εισάγονται ως προϋποθέσεις για την πρόσβαση στην απασχόληση αλλά και για την κατοχύρωση εργασιακών δικαιωμάτων η ηλικία και η επαγγελματική εμπειρία. Πρόκειται για ένα από τα πιο αντιδραστικά άρθρα, αφού «πετά» έξω από την αγορά εργασίας εργαζόμενους με ηλικία πάνω από το μέσο όρο εργασιακής ηλικίας, δηλαδή αυτούς που θέλουν λίγα χρόνια να συνταξιοδοτηθούν, οι οποίοι μένουν στο έλεος προγραμμάτων επιχορήγησης της εργοδοσίας, επιχορήγηση που έτσι και αλλιώς προέρχεται από τα λεφτά των ίδιων των εργαζομένων (φόροι προς το κράτος).

Εισάγεται επίσης ο καθορισμός ηλικίας σχετικά με την ένταξη και τις παροχές συνταξιοδότησης από τα λεγόμενα επαγγελματικά συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης (τα οποία θεωρούνται ήδη δεδομένα αν και ακόμη δεν έχουν δημιουργηθεί). Η συνταξιοδότηση δηλαδή ενός εργαζόμενου από τα επαγγελματικά ταμεία αποτελεί συνάρτηση των εισφορών που καταβάλλει σ' αυτά. Ετσι, π.χ., αν είναι μεγάλης ηλικίας, χωρίς δυνατότητα να πληρώνει εισφορές, γιατί θα προσλαμβάνεται σ' αυτή την ηλικία είτε με μερική απασχόληση και μερικό μισθό, είτε με μικρό μισθό, θα μένει εκτός.

Είναι σαφείς οι προθέσεις του νομοθέτη να εξασφαλίσει φτηνό εργατικό δυναμικό στο κεφάλαιο. Χαρακτηριστικό είναι το ότι, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, «δε συνιστά ανεπίτρεπτη διάκριση η διαφορετική μεταχείριση που βασίζεται σε χαρακτηριστικό σχετικό με τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, το οποίο, λόγω της φύσης ή του πλαισίου των συγκεκριμένων επαγγελματικών δραστηριοτήτων, αποτελεί ουσιαστική και καθοριστική επαγγελματική προϋπόθεση και εφόσον ο οικείος σκοπός είναι θεμιτός και η προϋπόθεση ανάλογη». Ωστόσο, δε διασαφηνίζεται πουθενά το περιεχόμενο του όρου «επαγγελματική προϋπόθεση». Το οποίο για κάποιον επιχειρηματία μπορεί να ταυτίζεται, π.χ., με το όμορφο παρουσιαστικό της κοπέλας που δουλεύει στο κατάστημα ρούχων. `Η να συνεπάγεται την απαίτηση για σωματική ευρωστία εκείνου που δουλεύει σε σούπερ μάρκετ, όταν η τεχνολογική πρόοδος επιτρέπει την εξάλειψη τέτοιων φαινομένων. Ενώ ταυτόχρονα εμπεριέχεται διάκριση για τους μετανάστες.

Οι επιχειρήσεις εξουσιοδοτούνται, και μάλιστα στο όνομα του νόμου, να αποφασίζουν τη μεταχείριση του κάθε εργαζόμενου ανάλογα με το αν και κατά πόσο εξυπηρετούνται τα δικά τους συμφέροντα. Την ίδια στιγμή, δεν υιοθετείται η λογική της ειδικής μεταχείρισης για περιπτώσεις που επιβάλλει η προστασία της υγείας του εργαζόμενου, με τη μεταφορά του για παράδειγμα - χωρίς αρνητικές επιπτώσεις - σε άλλο τομέα εργασίας. `Η ακόμα η ειδική μεταχείριση που απαιτεί η ενδεχόμενη επικινδυνότητα λόγω ηλικίας στην εργασία, π.χ. να οδηγεί κάποιος λεωφορείο στα 60 του χρόνια.

Είναι γεγονός ότι ο μεγαλύτερος βαθμός εκμετάλλευσης και καταπίεσης σε ορισμένες κατηγορίες εργαζομένων οδηγεί και σε μεγαλύτερη επιδείνωση της θέσης τους.

Μια στοιχειώδης άρση (ή περιορισμός) αυτών των αρνητικών επιπτώσεων στη ζωή τους προϋποθέτει «θετικές διακρίσεις», που θα λειτουργούν διορθωτικά. Μέτρα δηλαδή που θα εμποδίζουν τη μεγαλύτερη επιδείνωση της θέσης τέτοιων κατηγοριών ατόμων έναντι των άλλων εργαζομένων, ώστε να μην οδηγούνται στην απόλυτη εξαθλίωση. Μέτρα που «κατανοούν», για παράδειγμα, τις βιολογικές ιδιαιτερότητες και τις δυσκολίες που αυτές δημιουργούν στα ΑμεΑ. Που «αναγνωρίζουν» τα διπλά και τριπλά φορτία που επωμίζεται η εργαζόμενη γυναίκα λόγω της εμπορευματοποίησης των κοινωνικών αγαθών για τη συντήρηση και αναπαραγωγή της οικογένειας. Οχι πως αυτό μπορεί να γίνεται αποδεκτό ως λύση για την πρόσβαση στην εργασία όλων ανεξαιρέτως των εργαζομένων. Γιατί το πρόβλημα της ανεργίας γενικά στον καπιταλισμό δε λύνεται, όπως επίσης και το ζήτημα του μισθού που να ικανοποιεί όλες τις ανάγκες. Αλλά έστω και σ' αυτό το σύστημα ίσως κάποιος θα μπορούσε να δεχτεί διορθωτικά βελτιωτικά μέτρα. Αλλά στην περίοδο του ιμπεριαλισμού, όμως, ο καπιταλισμός δεν έχει πια αυτές τις δυνατότητες ελιγμών, παραχώρησης κοινωνικών παροχών. Απλά προσφέρει κάποια ψίχουλα στα πιο εξαθλιωμένα τμήματα του λαού - και αυτά ασταθή. Το ν/σ, προσαρμοσμένο σ' αυτά τα περιθώρια που θέτει το κεφάλαιο, όχι μόνο δεν παίρνει κάποια μέτρα άμβλυνσης της πιο ανισότιμης θέσης των πιο ευάλωτων εργαζομένων, αλλά θεσμοθετεί την εξαθλίωσή τους, χρησιμοποιώντας τους ως το πιο φτηνό εργατικό δυναμικό για το κεφάλαιο.

Το ν/σ προβλέπει «ειδικές ρυθμίσεις» για ομάδες, όπως οι νέοι, οι ηλικιωμένοι, εργαζόμενοι που συντηρούν άλλα πρόσωπα. Ωστόσο, η αστική αντίληψη περί «θετικών ρυθμίσεων» έχει αποδειχθεί επανειλημμένα ότι συνεπάγεται «θετικές ρυθμίσεις» μόνο για τις επιχειρήσεις. Χαρακτηριστική είναι η επιχορήγηση εργοδοτών που προσλαμβάνουν νέους ή άνεργες μητέρες (προεκλογική εξαγγελία ΠΑΣΟΚ-ΝΔ, που προωθεί η παρούσα κυβέρνηση), με την οποία ουσιαστικά προσφέρεται δωρεάν εργατική δύναμη στην εργοδοσία. Στο όνομα των «ίσων ευκαιριών» η κυρίαρχη τάξη εξισορροπεί δικαιώματα και κατακτήσεις «προς τα κάτω». Στη λογική αυτή υποτάσσεται, π.χ., η κατάργηση της πενταετούς διαφοράς στη συνταξιοδότηση των εργαζόμενων γυναικών.

Οι αυταπάτες που καλλιεργεί η κυρίαρχη τάξη δε πρέπει να θολώνουν το τοπίο για τους εργαζόμενους. Μόνη προοπτική για την άρση των συνθηκών που γεννούν τις διακρίσεις σε βάρος τους είναι η αλλαγή συσχετισμών σε πολιτικό επίπεδο, ο κοινωνικοπολιτικός αγώνας για τη λαϊκή εξουσία. Η μεταχείριση των εργαζομένων με σεβασμό των δικαιωμάτων και των αναγκών τους, και φυσικά στη βάση των ιδιαιτεροτήτων του καθενός, δεν μπορεί να διασφαλιστεί παρά μόνο όταν πάψει να υπάρχει το επιχειρηματικό κέρδος. Δηλαδή, στη λαϊκή οικονομία, στο σοσιαλισμό.