Εκοίταξα στον ουρανό και είδα δυο λαμπάδες /και με το καλορίζικο, καλές σας εορτάδες!

Τα Χριστούγεννα, μια από τις μεγαλύτερες γιορτές του χρόνου, συνδέονται με τα πάθη του ήλιου, του μεγάλου αυτού ζωοδότη που το χειμώνα χάνει τη λάμψη και τη δύναμή του και μοιάζει κάθε μέρα να σβήνει. Κι ενώ ο ήλιος κατρακυλάει στην άβυσσο, και οι μέρες γίνονται όλο και πιο μικρές, στις 22 του μήνα, ο πύρινος δίσκος σταματάει^. στέκει μετέωρος^. αν και παντοδύναμος ο ήλιος χρειάζεται τη βοήθεια των ανθρώπων για να ξανακινήσει ν' ανεβαίνει! Η Φύση ολάκερη, νεκρή και παγωμένη, περιμένει μια δύναμη για να ξαναγεννηθεί, να γονιμοποιηθεί και να καρπίσει...

Οι εορτασμοί, οι εκδηλώσεις λατρείας, αγάπης και θαυμασμού είναι η λαμπρότερη συνδρομή του ανθρώπινου γένους στη Φύση. Ηδη, οι αρχαίοι Ελληνες, όπως και οι Ρωμαίοι, το Δεκέμβρη ξόρκιζαν με τρόπο πανηγυρικό και οργιαστικό το φαινομενικό θάνατο της βλάστησης. Γι' αυτό και η αναγέννηση του φωτός συνδέθηκε με τη γέννηση του θεού που το συμβολίζει. Και αφού στα Ευαγγέλια δεν αναφερόταν ημερομηνία της γέννησης του Χριστού, θα έπρεπε ν' αναζητηθεί. Με δεδομένη την ημερομηνία του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου, η 25η Δεκεμβρίου φαινόταν η πιο ταιριαστή. Τότε γιορτάζονταν και τα γενέθλια του ανίκητου Ηλιου (dies natalis invicti solis). Ετσι, κατά τον 4ο αιώνα καθιερώθηκαν τα γενέθλια του Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου.

Στη χριστιανική υμνογραφία ο Χριστός θα είναι πάντα ήλιος και φως.

Σέ προσκυνείν, τον Ηλιον της Δικαιοσύνης /και Σέ γιγνώσκειν εξ ύψους Ανατολήν...

Το ίδιο και στη λαϊκή φαντασία.

Χριστός γεννιέται, σαν ήλιος λάμπει /σαν ήλιος λάμπει, σα νιο φεγγάρι.

Τα καινούρια κρασιά είναι έτοιμα, οι ρακές φρέσκες, τα χοιρινά καλοθρεμμένα, τα κούτσουρα άφθονα, οι δουλιές έξω λιγοστές, «ώρα για ζεστή γωνιά και για παραμύθι»! Δηλαδή, για γιορτή! Τα έθιμα και οι θρύλοι κυριαρχούν.

Ενα έθιμο, από τα πιο αγαπημένα μικρών και μεγάλων, είναι το Δέντρο. Σύμβολο της ίδιας της ζωής, το δέντρο είναι βαθιά ριζωμένο στη λαϊκή φαντασία από τα πανάρχαια χρόνια, καθώς οι ρίζες του αντλούν δύναμη από τα κατάβαθα της γης, ενώ η κορυφή του υψώνεται στον ουρανό και τα κλαδιά του εκτείνονται στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Ετσι το έλατο, το δέντρο που ποτέ δεν πεθαίνει, αν και φαίνεται χαρακτηριστικό άλλων χωρών, δεν είναι ξένο με την ελληνική παράδοση.

Στολισμός των σπιτιών με μυρσίνες και άλλα πράσινα κλαδιά, φορτωμένα με χρυσαφιές ταινίες και καρπούς χρωματισμένους ή επιχρυσωμένους, ήταν στην ελληνική αρχαιότητα προάγγελος της βλάστησης που θα έρθει.

Στα ρωμαϊκά Σατουρνάλια - 17 έως 24 του Δεκέμβρη - κάθε σπίτι στολιζόταν με φυλλωσιές, ου, κισσούς και κλαδιά έλατου. Αυτές οι μέρες με χορούς, συμπόσια, μεταμφιέσεις, χοιροσφάγια, ήταν ένα πραγματικό ξεφάντωμα, όπου οι δούλοι παίρνανε τη θέση των αφεντάδων τους και αυτοί των δούλων!

Στην Ελλάδα, το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου που εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα σε μια χριστουγεννιάτικη γιορτή στο παλάτι, γρήγορα διαδόθηκε και κυριάρχησε σε όλη τη χώρα. Στα κλαδιά του δεν κρεμάμε πια μόνο μήλα, χάρτινες γιρλάντες και δώδεκα κεριά, αλλά θησαυρούς από στολίδια κάθε λογής, παιχνίδια, και λαμπιόνια.

Ω, έλατο, ω έλατο, τι δίδαγμα η στολή σου! /Ελπίδα εμπνέει σταθερή /και θάρρος πάντα στη ζωή...

Το δέντρο συντροφεύει τις νύχτες του Δωδεκάμερου όχι μόνο με τη λάμψη των δώρων του, αλλά και με τη λάμψη της φωτιάς του. Ο Γάμος της Φωτιάς είναι ένα από τα πιο παλιά ελληνικά έθιμα:

Την παραμονή των Χριστουγέννων, ο νοικοκύρης βάζει στο τζάκι δυο ξύλα, ένα αρσενικό και ένα θηλυκό, δηλαδή ένα άγριο και ένα καρποφόρο. Τα τοποθετεί σταυρωτά και τα ανάβει. Αν το άναμμα της φωτιάς συνοδευτεί από σκασίματα και σπίθες που ανεβαίνουν πανηγυρικά προς την καμινάδα, είναι καλός οιωνός: Οι εχθροί του σπιτικού θα σκάσουν!

Αυτή η φωτιά πρέπει να μείνει αναμμένη έως τα Φώτα.

Στη γωνιά μας κόκκινο τ' αναμμένο τζάκι /τούφες χιόνι πέφτουνε στο παραθυράκι.

Η φωτιά που καίει άσβηστη όλες τις «άγιες ημέρες», ενώ έξω το κρύο θεριεύει και το σκοτάδι πυκνώνει, γεμίζει το σπίτι με τη γλυκιά θαλπωρή της εστίας, αλλά και «ζεσταίνει την Παναγιά λεχώνα και το μωρό της». Γι' αυτήν οι νοικοκυρές φτιάχνουν λαλαγγίτες και διάφορα γλυκά με φύλλα που συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού.

Πάντως, σε μεταφυσικό επίπεδο, ο γάμος της φωτιάς διατηρεί την εικόνα του θριαμβεύοντος φωτός^. και, παράλληλα, η σπιτική φωτιά διώχνει τα κακά πνεύματα του Δωδεκάμερου, τους καλικάντζαρους, λυκοκάντζαρους, σκαλίμπακες, παγανά...

Κρυμμένοι στα κατάβαθα της Γης οι καλικάντζαροι - μακρινοί απόηχοι των ειδωλολατρικών μεταμφιεσμένων γιορταστών και των τραγοπόδαρων χορευτών του Διονύσου -, στη νεοελληνική παράδοση, πριονίζουν όλο το χρόνο το δέντρο που κρατάει τη Γη. Μόλις ακούσουν κάλαντα και προετοιμασίες, παρατάνε το έργο τους και ανεβαίνουν στον απάνω κόσμο για να ξεφαντώσουν. Οι καλικάντζαροι είναι άσχημοι, κουτοί, δίβουλοι, νυχτοπερπατάρηδες κι ακούραστοι χορευτές.

Παρωρίτες είμαστε, πάρωρα διαβαίνουμε /κι όποιον βρούμε πάρωρα, τον περιλαβαίνουμε!

Τέτοια μικρά δαιμόνια υπάρχουν και στις δοξασίες άλλων λαών.

Ο «Γιουλτόμτε» είναι στη σουηδική παράδοση το μικρό ξωτικό των Χριστουγέννων, χαρούμενο όμως και καλόβολο, γεμάτο δώρα για τα παιδιά. Οι «Γιούλες», για τους Γερμανούς, ήταν πνεύματα που ζούσαν στα δέντρα, γι' αυτό και τα Χριστούγεννα κάθε οικογένεια στόλιζε γιορτινά όποιο δέντρο ήταν κοντά στο σπίτι. Αλλα ξωτικά, τα «γκνομ», συνηθίζουν να περνάνε το Δωδεκάμερο στο παραγώνι και να φέρνουν τύχη στο σπίτι. Αλλα, λιγότερο ευγενικά, τα «τρολ», όπου μπαίνουν, τα κάνουν άνω - κάτω.

Το ωραιότερο ίσως έθιμο των Χριστουγέννων είναι τα κάλαντα, τα κόλιντα, τα μέλιντα. Οι παιδικές φωνές που γεμίζουν τον αέρα με αστείες επωδούς, με ευχές και μελωδίες, και τους νοικοκυραίους με παινέματα ή ψόγους, μεταφέρουν μια πανανθρώπινη και πανάρχαια λαχτάρα. Την ευτυχία. Μια ευτυχία που φτιάχνεται από απλά υλικά, από καθημερινές ανάγκες, όπως ένα καλό μεροκάματο, ένας καλός γάμος, ένα παιδί, η καλή σοδειά... `Η από καημούς, όπως ο γυρισμός του ξενιτεμένου, η υγεία στην αρρώστια, η τύχη στη δυστυχία...

Σ' αυτό το σπίτι που 'ρθαμε

πέτρα να μη ραΐσει...

Τα μεσάνυχτα, λέει ο λαός, καθώς ξημερώνουν Χριστούγεννα, για μια μικρή στιγμή, ανοίγουν τα ουράνια. Τότε, όποια ευχή κάνεις, γίνεται αλήθεια. Μακάρι να ήταν αλήθεια και μακάρι να κάνανε όλοι την ίδια ευχή.

Και επί Γης ειρήνη

εν ανθρώποις ευδοκία.