Μέρος του παρασκηνίου της τουρκικής εισβολής και της βρετανοαμερικανικής στάσης έρχεται στην επιφάνεια με αφορμή τη δημοσιοποίηση, μετά τον αποχαρακτηρισμό τους, των απορρήτων εγγράφων από το αρχείο του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, τα οποία αναφέρονται στην περίοδο εκείνη. Τα έγγραφα του Φόρεϊν Οφις ουσιαστικά επιβεβαιώνουν αυτό που αποτελούσε «κοινό μυστικό», ότι δηλαδή Βρετανοί και Αμερικανοί έδωσαν το «πράσινο φως» για την τουρκική εισβολή. Με τα έγγραφα αυτά επιβεβαιώνεται και μια άλλη πραγματικότητα, ότι Μ. Βρετανία και ΗΠΑ συνεχίζουν αυτή την πολιτική τους, με την υποστήριξη στα τετελεσμένα της τουρκικής εισβολής. Εξάλλου, αυτή την πολιτική ήρθαν να εξυπηρετήσουν και με το λεγόμενο σχέδιο Ανάν.

Συγκριμένα, όπως προκύπτει από τα απόρρητα έγγραφα της βρετανικής κυβέρνησης, που δόθηκαν στη δημοσιότητα την 1η του Γενάρη, η Μ. Βρετανία, ως «εγγυήτρια» δύναμη της κυπριακής ανεξαρτησίας, προετοίμασε πολιτικά αλλά και στρατιωτικά το έδαφος για να ξεδιπλωθεί η τουρκική εισβολή και να επιβάλει την κατάληψη του βόρειου τμήματος του νησιού.

Εγγραφο, το οποίο αναφέρεται στις συνομιλίες που έγιναν στην κατοικία του Βρετανού πρωθυπουργού στην Ντάουνιγκ Στριτ τη νύχτα της 17ης του Ιούλη 1974, μεταξύ του Τούρκου πρωθυπουργού, Μπουλέντ Ετζεβίτ, και του Βρετανού ομολόγου του, Χάρολντ Ουίλσον, αποκαλύπτει ότι ο Ετζεβίτ ενημέρωσε τον Βρετανό πρωθυπουργό πως επίκειται τουρκική εισβολή και ζήτησε υποστήριξη. Ο Βρετανός πρωθυπουργός έδειξε κατανόηση και στη συζήτηση που ακολούθησε παρουσία και των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών συμφώνησαν ότι «η Βρετανία δεν θα παρεμβάλει εμπόδια και ότι θα πείσει τις ΗΠΑ να κάνουν το ίδιο».

Το γεγονός αυτό δεν εμπόδισε, μετά από τρεις μέρες, τη βρετανική κυβέρνηση να παίξει θέατρο, εμφανιζόμενη να αιφνιδιάζεται από την τουρκική εισβολή. Ετσι, από την πρώτη μέρα της εισβολής, έδωσε την εντύπωση, όπως προκύπτει από τα έγγραφα, ότι ξαφνιάστηκε από την έκταση και τη βιαιότητά της. Από νωρίς το πρωί της 20ής του Ιούλη ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, Τζ. Κάλαχαν, κάλεσε τον Τούρκο πρεσβευτή, από τον οποίο ζήτησε «άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών», και τον Ελληνα επιτετραμμένο, στον οποίο είπε ότι «το ελληνικό καθεστώς φέρει ευθύνη για την όλη κατάσταση που οδήγησε στην εισβολή». Κάλεσε ακόμα Αγκυρα και Αθήνα να στείλουν αντιπροσώπους τους για συνομιλίες στο Λονδίνο. Στις 3 το απόγευμα της ίδιας μέρας συνήλθε στο Λονδίνο το μικρό υπουργικό συμβούλιο. Σε έκθεσή του ο Κάλαχαν είπε ότι εξέφρασε την «έντονη αποδοκιμασία του για την επέμβαση». Ανάμεσα στα μέτρα που ελήφθησαν ήταν και η ενίσχυση των βρετανικών στρατευμάτων στην Κύπρο για την προστασία των βάσεων.

Αλλο έγγραφο για τη διάσκεψη της Γενεύης αναφέρεται σε τηλεφωνική επικοινωνία του Κάλαχαν με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ στις 13 του Αυγούστου, όπου ουσιαστικά αυτό που έμπαινε στο τραπέζι από τότε και ενώ ήταν σε εξέλιξη η εισβολή και η επιβολή της διαχωριστικής γραμμής «Αττίλα» ήταν το σημερινό «σχέδιο Ανάν». Συγκεκριμένα, ο Βρετανός υπουργός παρουσιάζεται εξοργισμένος με τη στάση του Τούρκου ομολόγου του, Γκιουνές, γιατί δε δέχτηκε πρόταση να διαβουλευτούν ο Κληρίδης και ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Μαύρος με τους συνεργάτες τους σχετικά με την εισήγηση του ίδιου για συμφωνία δύο ζωνών, μίας για τους Ελληνοκύπριους και μίας για τους Τουρκοκύπριους.

Ο Γκιουνές απαιτούσε τότε οι Κληρίδης και Μαύρος να αποδεχτούν την πρόταση και μετά να διαβουλευτούν. Ο Κάλαχαν ζήτησε από τον Κίσινγκερ να επικοινωνήσει με τον Ετζεβίτ, πράγμα που υποσχέθηκε να κάνει ο Αμερικανός υπουργός αλλά ...ακολούθησε ο δεύτερος γύρος της εισβολής. Η συνέχεια δόθηκε σε συνάντηση του Μακαρίου με τον Κάλαχαν στις 9 του Σεπτέμβρη 1974, όπου ο Βρετανός υπουργός τάχθηκε με σκληρή γλώσσα υπέρ της γεωγραφικής ομοσπονδίας, λέγοντας στον Μακάριο ότι στόχος του στις νέες συνθήκες θα έπρεπε να είναι ο περιορισμός της υπό τον τουρκικό έλεγχο περιοχής.

Σε άλλο έγγραφο της 16ης του Αυγούστου γίνεται αναφορά σε πληροφορίες ότι η ελληνική κυβέρνηση μελετούσε την αποστολή, σε σχηματισμό νηοπομπής, από την Κρήτη στην Κύπρο, μιας μεραρχίας και ότι το Λονδίνο και η Ουάσιγκτον προειδοποίησαν τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ότι ήταν εναντίον μιας τέτοιας ενέργειας και δεν ήταν διατεθειμένοι να εγγυηθούν αεροπορική προστασία έναντι της τουρκικής αεροπορίας.

Εντονες αντιδράσεις προκάλεσαν στην Κύπρο οι αποκαλύψεις των βρετανικών εγγράφων.

Ο ΓΓ του ΑΚΕΛ, Δ. Χριστόφιας, δήλωσε ότι τα έγγραφα καταδεικνύουν για ακόμη μια φορά πως ο ρόλος των Βρετανών δεν είναι φιλοκυπριακός και ότι με τα έγγραφα αυτά επαναβεβαιώνεται πως ο ρόλος της Βρετανίας πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια της εισβολής, δεν ήταν καθόλου θετικός.

Ο αναπληρωτής πρόεδρος του ΔΗΚΟ, Ν. Κλεάνθους, κατηγόρησε τη Βρετανία ότι, ακόμη και σήμερα, δεν εκπληρώνει τις βασικές της υποχρεώσεις, με την ιδιότητά της ως εγγυήτριας δύναμης και δε συντελεί θετικά στην εξεύρεση μιας λύσης στο Κυπριακό.

Ο επίτιμος πρόεδρος της ΕΔΕΚ, Β. Λυσσαρίδης, κατηγόρησε τη Βρετανία πως επιλέγει ανωμαλίες στην Κύπρο και όχι την επίλυση του Κυπριακού, «γιατί με αυτό τον τρόπο πιστεύει ότι εξυπηρετεί τα πολιτικοστρατιωτικά της συμφέροντα και την πολιτικοστρατιωτική της παρουσία», ρόλος ο οποίος «συνεχίζεται μέχρι σήμερα».

Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΑΚΕΛ Νίκος Κατσουρίδης επέκρινε τη Βρετανία, λέγοντας ότι με τη συμπεριφορά της και την πολιτική της συμβάλλει στη συνέχιση της αδικίας στο Κυπριακό.

Ο κ. Κατσουρίδης εξέφρασε πικρία «γιατί εκείνοι που έχουν συμβάλει σε πολύ μεγάλο βαθμό στη δημιουργία του προβλήματος, δηλαδή οι Βρετανοί, συνεχίζουν με την όλη συμπεριφορά τους, να μην μπορούν εννοήσουν ποια είναι τα πραγματικά προβλήματα του κόσμου».

Αντί να βοηθήσουν, είπε, ώστε για ένα πρόβλημα, για το οποίο έχουν ευθύνη, να βρουν την καλύτερη λύση, προσπαθούν να συνεχίσουν αυτή την αδικία. Πρόσθεσε ότι οι Βρετανοί έχουν αποδειχθεί κατ' όνομα εγγυητές της Κυπριακής Δημοκρατίας, «γι' αυτό και θα ήταν το καλύτερο σε νέα συμφωνία για το Κυπριακό, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι να καταλήξουν στο αυταπόδεικτο, ότι δηλαδή δε χρειάζονται εγγυητές».

Ο κ. Κατσουρίδης τόνισε ότι δεν πρόκειται να γίνει δεκτή η επιβολή μιας λύσης η οποία δε θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα του κυπριακού λαού.

Στο επίκεντρο των πολιτικών συζητήσεων έχει βρεθεί τις τελευταίες μέρες ενδεχόμενος ανασχηματισμός της κυπριακής κυβέρνησης. Τα συγκυβερνώντα κόμματα ΔΗΚΟ και ΕΔΕΚ πιστεύουν ότι ένας ενδεχόμενος ανασχηματισμός αποτελεί προνόμιο του Προέδρου της Δημοκρατίας και όχι αντικείμενο δημόσιων δηλώσεων. Αντίθετα, ο ΔΗΣΥ υποστηρίζει ότι ο ανασχηματισμός είναι επιβεβλημένος.

Ο πρόεδρος της ΕΔΕΚ Γιαννάκης Ομήρου χαρακτήρισε άψογο τον τρόπο με τον οποίο ασκούν τα καθήκοντά τους τα μέλη της κυβέρνησης, προσθέτοντας ότι εάν η ΕΔΕΚ ερωτηθεί για το θέμα του ανασχηματισμού θα εκφέρει απόψεις. Ο πρώτος αντιπρόεδρος του ΔΗΚΟ Νίκος Πιττοκοπίτης δήλωσε ότι το ΔΗΚΟ είναι απολύτως ικανοποιημένο από το έργο της κυβέρνησης και απέδωσε στους δημοσιογράφους τις περί του αντιθέτου απόψεις που ακούγονται κατά καιρούς. Ωστόσο, ο βουλευτής του ΔΗΣΥ Πάφου Κώστας Κωνσταντίνου χαρακτήρισε την απόδοση του κυβερνητικού σχήματος πολύ χαμηλή και εξέφρασε την άποψη ότι ο Πρόεδρος Παπαδόπουλος δεν έχει άλλη επιλογή από τον ανασχηματισμό.