Στο πλαίσιο ενός διαλόγου για τη νεολαία, υπό την οπτική γωνία της ταξικής χειραφέτησης και πολιτικοποίησης του πιο ζωντανού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, πρέπει πρώτα από όλα να κάνουμε μια προσπάθεια χαρτογράφησης αυτής της ομάδας του πληθυσμού. Αν, για παράδειγμα, επιχειρήσουμε να αναλύσουμε την εκπαιδευτική κατάσταση της νεολαίας με βάση την απογραφή της ΕΣΥΕ του 2001, παρόλο που πολλές από τις παραμέτρους που τίθενται χρήζουν μεγαλύτερων αποσαφηνίσεων, θα διαπιστώσουμε την ταξικότητα και την επιλεκτικότητα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Για λόγους που σχετίζονται με τον περιορισμό του θέματος στα παραπάνω πλαίσια, αλλά και για λόγους κατανοητικότητας της παραπάνω υπόθεσης, περιοριζόμαστε στην παράθεση των στοιχείων της ηλικιακής ομάδας των «25-29». Η επιλογή αυτή γίνεται καθώς θεωρείται ως αντιπροσωπευτική για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων, αφού, και υπό φυσιολογικές συνθήκες, ένας νέος αυτής της κατηγορίας θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει τις βασικές, μεταπτυχιακές ή όποιες άλλες σπουδές του και να έχει ενταχθεί στην αγορά εργασίας. Ποια συμπεράσματα απορρέουν από μια πρώτη ανάγνωση: Το σύνολο της κατηγορίας αυτής ανέρχεται σε 850.087 άτομα που αποτελούν το 8,6% του πραγματικού πληθυσμού ηλικίας 10 ετών και άνω. Υποκατηγοριοποιείται, δε, ως εξής:

α) Οι απόφοιτοι της «Ανώτερης - Ανώτατης Εκπαίδευσης» ανέρχονται σε 186.907 που αποτελούν το 29,9% της ηλικιακής ομάδας των «25-29». Πιο συγκεκριμένα οι έχοντες μεταπτυχιακό ή διδακτορικό τίτλο ανέρχονται σε 15.619 και αποτελούν το 1,8% επί του συνόλου των «25-29» και μόνο το 8,4% της υποκατηγορίας «ΑΕΙ-ΤΕΙ». Οι «απόφοιτοι ΑΕΙ» ανέρχονται σε 115.189 και αποτελούν το 13,6% επί του συνόλου των «25-29» και το 61,6% της υποκατηγορίας, ενώ οι «απόφοιτοι ΤΕΙ» σε 56.099 και 6,6% και 30% αντίστοιχα.

β) Οι απόφοιτοι κάθε τύπου εκπαιδευτικής βαθμίδας που ισοδυναμεί με δωδεκαετή εκπαίδευση ή φοιτούν επιπλέον σε ΚΕΚ- ΙΕΚ κλπ. ανέρχονται σε 435.880 που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία των «25-29» αφού καταλαμβάνει το 51,3% («απόφοιτοι Ανώτερων Σχολών» 83.869 και 9,9% επί του συνόλου και «απόφοιτοι Μέσης Εκπαίδευσης» 352.011 και 41,4%).

γ) Οι Απόφοιτοι της Υποχρεωτικής Εννιάχρονης Εκπαίδευσης (Γυμνάσιο) ανέρχονται σε 113.739 που αποτελούν το 13,4% επί του συνόλου.

δ) Οι «υποεκπαιδευμένοι» ή λειτουργικά αναλφάβητοι («απόφοιτοι Δημοτικού» και «Δεν τελείωσαν Δημοτικό, αλλά γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση») ανέρχονται σε 102.789 που αποτελούν το 12,1% («απόφοιτοι Δημοτικού» 96.592 και 11,4%, «γνωρίζοντες Γραφή και Ανάγνωση» 6.194 και 0,7%).

ε) Τέλος, οι οργανικά αναλφάβητοι («Αγράμματοι» κατά την ΕΣΥΕ) σε 10.775 και 1,3%.

Με βάση την παραπάνω κατηγοριοποίηση, γίνεται φανερός ο ταξικός χαρακτήρας του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος:

1. Ο στόχος της δωδεκαετούς εκπαίδευσης δεν επιτυγχάνεται: Από το σύνολο των 850.087 ατόμων των «25-29» αποκλείεται από αυτήν ένα μεγάλο τμήμα που ανέρχεται σε 227.300 άτομα και αποτελεί το 26,7% επί του συνόλου («Απόφοιτοι Γυμνασίου», «Δημοτικού», «Δε γνωρίζουν Γραφή κι Ανάγνωση», «Αγράμματοι»). Ενώ όσοι έχουν ολοκληρώσει τη δωδεκαετή εκπαίδευση (που η αναγκαιότητά της αναγνωρίζεται όχι μόνο από εμάς, στα πλαίσια βέβαια ενός άλλου τύπου σχολείου που θα συντείνει στην ολόπλευρη διαπαιδαγώγηση του νέου ανθρώπου, αλλά και από τα κόμματα του δικομματισμού) ανέρχονται σε 435.880 και αποτελούν το 51,3%. Συνολικά, όσοι έχουν ολοκληρώσει τη δωδεκαετή εκπαίδευση ή συνεχίζουν σε «ΑΕΙ-ΤΕΙ» ανέρχονται σε 622.787 και 73,3%.

2. Ακόμη και σε σχέση με τους στόχους του αστικού εκπαιδευτικού συστήματος αποκλείεται από την Υποχρεωτική Εννιάχρονη Εκπαίδευση (Γυμνάσιο) ένα άλλο μικρότερο, μεν, αλλά σημαντικό τμήμα των «25-29» που όπως σημειώσαμε αποτελεί το 13,4% («Απόφοιτοι Δημοτικού», «Δε γνωρίζουν Γραφή κι Ανάγνωση», «Αγράμματοι»).

3. Παρόλο τα μικρά ποσοστά, είναι απαράδεκτο ένας πληθυσμός της τάξεως των 16.969 και 2% επί του συνόλου να μην έχει τελειώσει την πρώτη βαθμίδα της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης (Δημοτικό) και μάλιστα το 63,5% εξ αυτών να είναι οργανικά αναλφάβητοι.

4. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία γίνεται φανερό ότι με την ηλικιακή ωρίμανση της νεολαίας μόνο 3 στους 10 καταφέρνουν να σπουδάσουν σε κάποιο τύπο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, 5 στους 10 έχουν καταφέρει να ολοκληρώσουν έναν τύπο δωδεκαετούς εκπαίδευσης, 1 μόνο το Γυμνάσιο και περίπου 1 δεν ολοκληρώνει το Δημοτικό Σχολείο ή είναι οργανικά αναλφάβητος. Ενδιαφέροντα στοιχεία προκύπτουν αν η συσχέτιση του δείκτη εκπαίδευσης γίνει με το φύλο. Στην πρώτη ομαδοποιημένη κατηγορία των πτυχιούχων «ΑΕΙ-ΤΕΙ», ενώ οι Γυναίκες αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία (στα ΑΕΙ 66.988 και 58,2% έναντι 48.201 Ανδρών και 41,8%, ΤΕΙ 31.084 και 55,4% έναντι 25.015 Ανδρών και 44,6%), εντούτοις στη σύνθεση των Μεταπτυχιακών - Διδακτορικών αποτελούν τη μειοψηφία (6.780 και 43,4% έναντι 8.839 Ανδρών και 56,6%). Στην κατηγορία των «αποφοίτων Ανωτέρων Σχολών» οι Γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία, αφού ανέρχονται σε 46.895 και 56% έναντι 36.974 Ανδρών και 44,1%. Στην πολυπληθή κατηγορία των «αποφοίτων Μέσης Εκπαίδευσης» αντιστρέφεται η σύνθεση: Ετσι, οι Γυναίκες αποτελούν τη μειοψηφία και ανέρχονται σε 166.433 και 47,3% έναντι 185.578 Ανδρών και 52,7%. Στους «αποφοίτους Γυμνασίου» οι Γυναίκες είναι και πάλι η μειοψηφία (47.294 και 41,6% έναντι 66.445 Ανδρών και 58,4%). Στους «αποφοίτους Δημοτικού» 39.938 και 41,3% έναντι 56.654 Ανδρών και 58,7%. Σε όσους γνωρίζουν μόνο γραφή και ανάγνωση οι Γυναίκες ανέρχονται σε 2.258 και 36,5% και έναντι 3.936 Ανδρών και 63,5%. Τέλος, οι «Αγράμματες» Γυναίκες ανέρχονται σε 4.616 και 42,8% έναντι 6.159 Ανδρών και 57,2%.

Ποιο γενικό συμπέρασμα βγαίνει από τα παραπάνω: Ενώ η θέση των Γυναικών αναφορικά με το δείκτη εκπαίδευσης έχει βελτιωθεί σε σχέση με τις μεγαλύτερες παραγωγικές ηλικίες (τα στοιχεία δεν μπορούν να παρουσιαστούν λόγω χώρου), εντούτοις διαφαίνεται ότι η υπερεκπροσώπησή τους αναφέρεται μόνο για τα τμήματα των «ΑΕΙ-ΤΕΙ». Διαφαίνεται, δηλαδή, η τάση οι Γυναίκες να ολοκληρώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις βασικές σπουδές σε σχέση με το παρελθόν, αλλά να εγκαταλείπουν μαζικά έναντι των Ανδρών τις μεταπτυχιακές σπουδές. Ενδιαφέρον αποτελεί επίσης το στοιχείο ότι έχει αντιστραφεί η σύνθεση των δύο φύλων σε σχέση με το παρελθόν, αφού οι «Αγράμματες ή υποεκπαιδευμένες» Γυναίκες είναι λιγότερες σε απόλυτο αριθμό από τους Ανδρες. Επιπρόσθετα, περισσότερες Γυναίκες συνεχίζουν στο Λύκειο και στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Η παραπάνω επεξεργασία των στοιχείων που προέρχονται από τους πίνακες της ΕΣΥΕ θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερα αποτελέσματα, ως προς το θέμα της προσέγγισης της κοινωνικοταξικής διάρθρωσης της νεολαίας σε σχέση με το εκπαιδευτικό επίπεδο, αν τοποθετηθεί και σε σχέση τόσο με τις άλλες ηλικιακές κατηγορίες, όσο και σε σχέση με τη γενικότερη μορφωτική κατάσταση του ελληνικού λαού. Πρέπει, επίσης, να παρθούν υπόψη κι άλλες παράμετροι, όπως η θέση της νεολαίας στην παραγωγή, το επίπεδο ανεργίας κλπ. Ενα μόνο στοιχείο μπορούμε να προσθέσουμε στο σημείο αυτό: Στην κατηγορία των «25-29», ο «Οικονομικά ενεργός πληθυσμός» (Απασχολούμενοι κι Ανεργοι) ανέρχεται στους 670.399 που αποτελεί το 78,9% του συνόλου των 850.087, ενώ ο «Οικονομικά μη ενεργός» σε 179.688 και 21,1%. Οπερ σημαίνει ότι ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού αυτού, είτε συνεχίζει τις σπουδές (άρα επεκτείνονται τα όρια της νεολαίας) είτε βρίσκεται στη λεγόμενη «κρυφή» ή «αδήλωτη» ανεργία. Αν, δε, επιχειρήσουμε τη σύνθεση με βάση το φύλο, θα διαπιστώσουμε τον έντονο γυναικείο χαρακτήρα, αφού το σύνολο των «Οικονομικά μη ενεργών Γυναικών» ανέρχεται στο 75,6% (135.897 από τους 179.688). Η τελευταία διαπίστωση μπορεί να θεωρηθεί σημαντική, αν τοποθετηθεί στο πλαίσιο της συγκρότησης και της αναπαραγωγής της οικογένειας, του ρόλου των δύο φύλων κλπ.

Κασσελούρης Θωμάς

ΤΕΠ - ΚΜΕ, Δάσκαλος - Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας