1. Βόρεια δυτικά οι ορεινοί όγκοι του Γράμμου της Μπάτρας, το Γκόλιο-Στενό, Κάμενικ.
2. Βόρεια ανατολικά δεσπόζουν οι ορεινοί όγκοι Αλεβίτσας, Αμμούδα, Τσάρνο, Πύργος Κοτύλης, Παλιοκρίμνι.
3. Στον κεντρικό Γράμμο: Επάνω και Κάτω Αρένες, Πέτρα Μούκα, Πατώματα, Πύργος Στράτσιανης.
Στα νότια της περιοχής κυριαρχεί ο Σμόλικας προς την Ηπειρο και τα Ζαγόρια, όπου δεσπόζουν ο Κλέφτης, η Γύφτισσα, το Ταμπούρι, η Μουργκάνα.
Τρεις ποταμοί διασχίζουν αυτόν τον άγριο τόπο. Οι κοιλάδες που δημιουργούν είναι ταυτόχρονα και οδοί πρόσβασης. Οποιος ελέγχει τους ορεινούς όγκους που τους περιβάλλουν, ελέγχει τις προσβάσεις. Ο Αλιάκμονας από δυτικά νοτιοανατολικά. Ο Σαραντάπορος που διασχίζει κατά πλάτος την έκταση ώσπου ενώνεται με τον Αώο κοντά στην Κόνιτσα. Ο Αώος πηγάζει λίγο νοτιότερα, προς την κατεύθυνση του Μετσόβου. Οι όχθες του ήταν σκληρό μέτωπο αγώνα.
Περιμετρικά και σε βάθος η οχύρωση από τη μεριά του ΔΣΕ περιλάμβανε 7.400 πολυβολεία, 149.500 μέτρα χαρακώματα, ναρκοπέδια, κ.ά.
Σ' αυτόν τον τόπο έλαχε να διαδραματιστεί η κορύφωση της πάλης «εν όπλοις» για τη Λαϊκή Εξουσία.
Η διαπάλη κράτησε 3 χρόνια (1946-1949). Εληξε τυπικά με την υποχώρηση του ΔΣΕ που πραγματοποιήθηκε στις 29 του Αυγούστου του 1949.
Στα 3 χρόνια ο ΔΣΕ οργανωμένος και καθοδηγούμενος από το ΚΚΕ συγκρούεται και δρα σ' όλη την έκταση της Ελλάδας.
Ο ΔΣΕ είναι αντιμέτωπος με δύο ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, Βρετανία και ΗΠΑ, και τις ντόπιες δυνάμεις. Η υπεροπλία τους είναι συντριπτική, σε έμψυχο και πολεμικό υλικό (1/10 σε έμψυχο υλικό και 1/50 σε πολεμικό υλικό). Η ντόπια ολιγαρχία διαβεβαίωνε τους Αμερικανούς ότι η συντριβή των «Κομμουνιστοσυμμοριτών», των «Ξενοκίνητων», των «ΕΑΜοβουλγάρων», των «Κατσιαπλιάδων» ήταν ζήτημα 15-20 ημερών.
Καθαίρεσαν την τότε στρατιωτική ηγεσία και εκπόνησαν νέα σχέδια συντριβής του ΔΣΕ. Στα 1947-'48 επιχειρούν με πολλαπλάσιες δυνάμεις να ξεμπλέξουν σε 10-15 μέρες. Είναι σίγουροι ότι θα εγκλωβίσουν τον ΔΣΕ στην Τανάλια και θα τον εξοντώσουν. Ο ΔΣΕ μετά από μάχες 70 ημερών με έναν περίτεχνο ελιγμό (20-21 Αυγούστου 1948) περνάει αλώβητος στο Βίτσι.
Ο ΔΣΕ το Μάρτη - Απρίλη του 1949 με μια περίτεχνη βαθιά διείσδυση-ελιγμό ανακαταλαμβάνει το Γράμμο. «Ο ελιγμός ούτος γνωστός εις τους αστικούς στρατούς, διά πρώτην φοράν εφηρμόσθη τόσον ευρέως υπό των συμμοριτών» (στρατηγός Ζαφειρόπουλος).
Ο ΔΣΕ ταυτόχρονα δρα στα μετόπισθεν του εχθρού, Θεσσαλία, Ρούμελη, προσβάλλει κατοικημένες περιοχές (Καρδίτσα, Νάουσα, Καρπενήσι, κ.ά.), ανακουφίζοντας τους μαχητές του Γράμμου.
Στις 29 του Αυγούστου του 1949, μπροστά στις υπέρτερες δυνάμεις, ο ΔΣΕ υποχωρεί, συντεταγμένα, ως οργανωμένος Λαϊκός Στρατός, στην Αλβανία.
Ο ΔΣΕ χωρίς οργάνωση και ιδεολογικοπολιτική διαπαιδαγώγηση πράγματι δε θα άντεχε ούτε 10 μέρες μπροστά στην τεράστια δύναμη που είχε να αντιμετωπίσει.
Δημιούργησε οργανωμένα έμπεδα για την εκπαίδευση των μαχητών και μαχητριών, σχολές για την ανάδειξη στελεχών με στρατιωτικές γνώσεις για αφομοίωση της τακτικής σε μάχες, την αντάρτικη τακτική.
Χωρίς υψηλό επιτελικό σχεδιασμό, οι ελιγμοί του, οι διεισδύσεις στα μετόπισθεν, οι κυκλωτικές ενέργειες, οι επιθέσεις σε οχυρωμένες θέσεις του εχθρού, η άμυνα στις επιθέσεις δε θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν.
Λειτούργησε Σχολή πυροβολικού, Σχολή σαμποτέρ, κ.ά. Οργάνωσε την Υγειονομική υπηρεσία με Κεντρικό Νοσοκομείο, Σταθμό μεταφοράς τραυματιών σε επιλεγμένα σημεία κοντά στα σημεία των μαχών.
Η ιδεολογικοπολιτική δουλιά έφτασε σε πολύ υψηλά επίπεδα. Με μαθήματα, εφημερίδες, μπροσούρες, γραφή και ανάγνωση. Οργάνωσε την εκπαίδευση των παιδιών στις ελεύθερες περιοχές.
Σ' αυτόν τον Γράμμο πάμε... Που με την απερίγραπτη ομορφιά του σε μαθαίνει να ακούς τις μυρωδιές, να οσφρίζεσαι τους ήχους, να σου μιλά η σιωπή.
Αυτή η ομιλία της σιωπής τη νύχτα, στην κατασκήνωση, αν λίγο συγκεντρωθείς, θα σου φέρει με το κελάρυσμα των νερών, το θρόισμα των φύλλων, τον όρκο του μαχητή του ΔΣΕ: «Ιδανικό μου έχω τη λεύτερη, ισχυρή και δημοκρατική Ελλάδα, την πρόοδο και ευημερία του ΛΑΟΥ. Και στην υπηρεσία του ιδανικού μου θέτω όπλο μου τη ζωή μου».
Κι απ' τις αντικρινές βουνοκορφές θα ακούς τα χωνιά του ΔΣΕ: «Φαντάρε, για ποιον πολεμάς...», τους βόμβους των ΣΠΙΤΣ ΦΑΪΡΕΡ, των ΧΕΛ ΝΤΑΪΒΕΡΣ, που χτυπούν το Τσάρνο, το ύψωμα που δεν έπεσε ποτέ!
Εδώ συντελέστηκε η πιο ακραία θυσία των παλικαριών του ΔΣΕ.
Σήμερα ο Γράμμος είναι βατός. Δεν αρκεί να τον περιδιαβείς, να τον περπατήσεις για να τον γνωρίσεις.
Για να τον μάθεις πρέπει να μάθεις καλά τις περπατησιές των μαχητών-μαχητριών του ΔΣΕ.
Κάθε κάλυκας, κάθε θραύσμα οβίδας που συναντάς, κάθε χαράκωμα και πολυβολείο και μια σελίδα του Αγώνα του Λαού μας για Λαϊκή Εξουσία.
Το μεγάλο δίδαγμα του ΔΣΕ είναι τούτο: Οτι κάθε στιγμή αδράνειας, απολυτοποίηση του συσχετισμού δύναμης, σημαίνει θάνατος, πιο βαριά δεσμά, πιο πολλές θυσίες.
Στην ιστορική περίοδο που διανύουμε, εποχή περάσματος στο Σοσιαλισμό, όπως τότε, για τον ελιγμό στο Βίτσι, την ανακατάληψη του Γράμμου στα 1949, στις μάχες στον Κλέφτη, στο Τσάρνο και αλλού αποδείχτηκε καθοριστική η ψυχή των στελεχών και μαχητών του ΔΣΕ, έτσι και σήμερα για τη συσπείρωση των δυνάμεων, για τη συγκρότηση του Μετώπου είναι καθοριστική η προσφορά, η θυσία, η αφομοίωση, η πειθαρχία και η πρωτοβουλία ΟΛΩΝ μας.
Ο Αγώνας του ΔΣΕ ήταν δίκαιος Αντιιμπεριαλιστικός, οι στόχοι του, τα ιδανικά του περιμένουν τη δικαίωσή τους. Το καθήκον αυτό εναπόκειται στην εργατική τάξη, τους νέους και τις νέες, στις σύμμαχες δυνάμεις και στο Κόμμα τους, το ΚΚΕ.
Το 15ο Αντιιμπεριαλιστικό Διήμερο της ΚΝΕ είναι αφιερωμένο στα 60 χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας κι έχει σύνθημα: «Αγώνας Ρήξη Ανατροπή - η Ιστορία γράφεται με Ανυπακοή». Η κατασκήνωση του διημέρου θα γίνει στις όχθες του Αλιάκμονα στο Νεστόριο.
Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων έχει ως εξής:
1 μ.μ. συζήτηση για τη δράση του ΔΣΕ
8 μ.μ. εκδήλωση στο Νεστόριο
12 μεσάνυχτα, ρεμπέτικο - λαϊκό γλέντι στην κατασκήνωση
10 π.μ. αγώνες μπάσκετ
7.30 μ.μ. χαιρετισμός του ΚΣ της ΚΝΕ
7.45 μ.μ. αφιέρωμα στα 60 χρόνια του ΔΣΕ
9.30 μ.μ. θεατρικό σκετς για τον ΔΣΕ
10 μ.μ. παραδοσιακό αντάρτικο τραγούδι
11 μ.μ. ρεμπέτικο λαϊκό γλέντι
12 το μεσημέρι αναχώρηση για τη Λυκόρραχη
2 μ.μ. εκδήλωση στη Νέα Λυκόρραχη (Κεφαλοχώρι). Ομιλία της ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκας Παπαρήγα.
Την Κυριακή 2 του Ιούλη, με ομιλήτρια την Γενική Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα
Η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ, τιμώντας την τρίχρονη εποποιία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ), με τη συμπλήρωση 60 χρόνων από την ίδρυσή του, οργανώνει συγκέντρωση στην περιοχή του Γράμμου.
Η συγκέντρωση θα γίνει την Κυριακή 2 του Ιούλη, στις 2 μ.μ., στο χωριό Κεφαλοχώρι (Νέα Λυκόρραχη), στην επαρχία Κόνιτσας του Νομού Ιωαννίνων.
Στη συγκέντρωση θα μιλήσει η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα.
Στο πλαίσιο της εκδήλωσης θα αποκαλυφθεί συμβολικό μνημείο προς τιμήν των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ.
Η μετάβαση στον ιστορικό τόπο της εκδήλωσης θα γίνει με πούλμαν από τις κατά τόπους Κομματικές Οργανώσεις του ΚΚΕ στις οποίες μπορούν να δηλώνουν συμμετοχή όσοι ενδιαφέρονται να μεταβούν.