Το πρόγραμμα «Yo, si puedo» δημιουργήθηκε από το IPLAC - Λατινοαμερικάνικο και Καραϊβικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο - με την υποστήριξη της κουβανικής κυβέρνησης, και εφαρμόζεται ήδη σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, αλλά και σε χώρες από άλλες ηπείρους, όπως στην Αφρική και στην Ωκεανία, συγκεκριμένα στη Μοζαμβίκη και Νέα Ζηλανδία αντίστοιχα, ενώ φιλοδοξεί να επεκταθεί ακόμη περισσότερο στον κόσμο ως πρόγραμμα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού.

Η πρωτοβουλία εμφανίζεται ως εναλλακτικό μοντέλο μπροστά στις άκαρπες απαντήσεις που προσπαθούν να δώσουν οι κυβερνήσεις στο θέμα. Ομως, η Παιδεία είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα σε εκστρατείες πολιτικών κομμάτων. Ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις οι κυβερνήσεις δε φαίνεται να κατέβαλαν τις αναγκαίες προσπάθειες ώστε να ευνοηθεί ο τομέας της εκπαίδευσης.

Σύμφωνα με διεθνείς εκτιμήσεις, που βασίζονται σε στοιχεία της UNESCO, υπάρχουν στον κόσμο 860.000.000 απόλυτα αναλφάβητοι, το 98,5% εκ των οποίων συγκεντρώνεται σε χώρες του τρίτου κόσμου, χωρίς να υπολογιστούν και εκείνοι οι οποίοι προστίθενται λόγω της μη πρόσβασης, σε μικρές ηλικίες, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, όπου πάνω από 130.000.000 παιδιά βρίσκονται εκτός σχολείων.

Στη Λατινική Αμερική, συγκεκριμένα, το 12% του πληθυσμού είναι αναλφάβητο, όμως υπολογίζονται, πολύ συντηρητικά και σε απόλυτους αριθμούς 42.000.000 αναλφάβητοι και 110.000.000 νεαρά άτομα που δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, γεγονός που τα καθιστά ημιαναλφάβητους ή λειτουργικά αναλφάβητους. Πρόκειται για μία πολύ δυσάρεστη αν όχι θλιβερή κατάσταση στην οποία βρίσκονται πολλοί συνάνθρωποί μας. Αισθάνονται ανυπεράσπιστοι, εξαρτημένοι από πρόσωπα και πράγματα την ώρα της οποιασδήποτε συναλλαγής, όταν πρέπει να διαβάσουν μία ιατρική συνταγή, ή ένα σημείωμα του σχολείου αναφορικά με τα παιδιά τους ή ακόμα και όταν καλούνται να σώσουν τη γη τους. Υπάρχουν μαρτυρίες για το πώς έχασαν άνθρωποι τη γη τους γιατί απατήθηκαν από επιτήδειους, μη γνωρίζοντας ανάγνωση και γραφή.

Η 8 του Σεπτέμβρη έχει κηρυχτεί Διεθνής Μέρα Καταπολέμησης του Αναλφαβητισμού από την UNESCO, από το 1967. Ο στόχος ήταν και είναι να αναγνωριστεί η εκπαίδευση ως παγκόσμιο ανθρώπινο δικαίωμα, όπου το κάθε άτομο πρέπει να έχει πρόσβαση χωρίς καμία διάκριση. Οι εμπνευστές του προγράμματος «Yo, si puedo» συμπίπτουν με την παραπάνω εκτίμηση για την εκπαίδευση και εκφέρουν την άποψη ότι αυτή η μέθοδος θα πρέπει να παγκοσμιοποιηθεί, ως μορφή μείωσης του αναλφαβητισμού στον κόσμο.

Οι επανειλημμένες «επιδρομές» της σοσιαλιστικής Κούβας σε εκστρατείες καταπολέμησης του αναλφαβητισμού - ξεκινώντας από εκείνη που το 1961 επέτρεψε να κηρυχτεί η χώρα, έδαφος χωρίς αναλφαβητισμό - εγγυώνται την προετοιμασία επαγγελματιών Κουβανών οι οποίοι προσφέρουν τη συνεργασία τους σε άλλες χώρες.

Ηταν μία ιδέα του ηγέτη της χώρας Φιντέλ Κάστρο που προώθησε τη χρήση της τηλεόρασης ως μέσο στήριξης στα εκπαιδευτικά μοντέλα καταπολέμησης του αναλφαβητισμού. Αρχικά δημιουργήθηκε ένα σχέδιο το 1998 που μέσω της τηλεόρασης κατάφερε να διδάξει ανάγνωση και γραφή, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, σε περίπου 100.000 άτομα στην Αϊτή.

Οταν η Βενεζουέλα με την εξελισσόμενη μπολιβαριανή διαδικασία αποφάσισε να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό, δημιουργήθηκε μία νέα εκδοχή που βασίζεται στην τηλεόραση και επιτρέπει σε 7 βδομάδες να διδαχθούν αναλφάβητα άτομα ανάγνωση και γραφή. Με αυτόν τον τρόπο άλλαξε το παράδειγμα της παραδοσιακής διδασκαλίας που απαιτεί την παρουσία του καθηγητή μπροστά στους μαθητές.

Το εν λόγω μοντέλο έλαβε το όνομα «Yo, si puedo» στη Βενεζουέλα, όπου συνολικά έμαθαν ανάγνωση και γραφή 1.400.000 Βενεζουελανοί, μεγάλο μέρος εκ των οποίων αποφάσισε να συνεχίσει την εκπαίδευση ώστε να ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό το πρόγραμμα συνέχισης ονομάζεται «Yo, si puedo seguir» (Εγώ, μπορώ να συνεχίσω) και όσοι συμμετέχουν σε αυτό, έχουν ξεπεράσει την πρώτη φάση και βρίσκονται σε ένα επίπεδο αντίστοιχο με την 4η τάξη.

Υπάρχουν στον κόσμο πολλές μέθοδοι καταπολέμησης του αναλφαβητισμού, αλλά καμία όπως αυτή. Ολες οι υπόλοιπες βασίζονται στη μεθοδολογία της παρουσίας του καθηγητή και είναι απαραίτητο ο τελευταίος να είναι καλά εκπαιδευμένος στη δουλιά του. Με την κουβανέζικη μέθοδο, χρειάζονται απλά facilitadores, άτομα που διευκολύνουν τη διαδικασία και που μπορεί να είναι οποιοδήποτε εγγράμματο άτομο της κοινότητας, που παρακολουθεί μία σειρά μαθημάτων μικρής διάρκειας, μια και το κύριο καθήκον το εκπληρώνουν τα βιντεοσκοπημένα μαθήματα.

Μια πλευρά που θα πρέπει να ξεχωρίσουμε είναι ότι το πρόγραμμα «Yo, si puedo» έχει δοκιμαστεί σε διάφορες χώρες με πολύ καλά αποτελέσματα. Γι' αυτό, τονίζουν κάποιοι, δεν υπάρχει λόγος να προορίζουν πόρους για την ανάπτυξη ενός προγράμματος καταπολέμησης του αναλφαβητισμού, όταν ήδη υπάρχει ένα που απέδειξε ότι κατέχει επαρκείς συνθήκες για να εφαρμοστεί σε μεγάλη κλίμακα.

Το πρόγραμμα εξελίσσεται μέσω μιας οπτικοακουστικής μεθόδου καταπολέμησης του αναλφαβητισμού που αποτελείται από 65 τηλεμαθήματα διάρκειας 30 λεπτών το καθένα και μόνο σε τρεις μήνες τα άτομα μαθαίνουν να διαβάζουν και να γράφουν.

Η μέθοδος που δημιουργήθηκε από την Κουβανέζα καθηγήτρια Λεονέλα Ρέλις, ξεκινάει από το γνωστό - οι αριθμοί - μέχρι το άγνωστο - τα γράμματα - και βασίζεται στην εμπειρία. Αποτελείται από τρεις φάσεις: προγύμναση, διδασκαλία ανάγνωσης - γραφής και εδραίωση. Στην τάξη γίνεται προσπάθεια να ξεκινούν από το γενικό στο ιδιαίτερο, δηλαδή, οι συμμετέχοντες παρατηρούν πρώτα το σύνολο.

Η διδασκαλία της ανάγνωσης - γραφής έχει ως βοήθημα το οπτικοακουστικό μέσο, το οποίο συνδέεται με ένα «αλφαβητάριο», που προχωρεί σύμφωνα με μία ακολουθία τριών λογότυπων: ακοή - μάτι - ακούω βλέπω - ακοή - βιβλίο - ακούω διαβάζω - και ακοή - μολύβι- ακούω γράφω.

Μια άλλη σημαντική πλευρά του προγράμματος είναι ότι σε κάθε χώρο διδασκαλίας ανάγνωσης και γραφής υπάρχουν, όπως προαναφέραμε, facilitadores, άτομα που έχουν το καθήκον να συνοδεύουν και να παρακολουθούν τη δουλιά των συμμετεχόντων. Facilitadores μπορούν να είναι καθηγητές ή άλλα άτομα από την ίδια συνοικία, γεγονός που βοηθάει να γνωρίζουν από κοντά τις ιδιαιτερότητες της κάθε ομάδας.

Σε δηλώσεις του στην κουβανέζικη εφημερίδα «Γκράνμα», ο διευθυντής της Εδρας Αναλφαβητισμού και Εκπαίδευσης για Ενήλικες του Λατινοαμερικάνικου και Καραϊβικού Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (IPLAC), Χοσέ Ρικάρδο ντελ Ρεάλ, εξήρε το πρόγραμμα «Yo, si puedo» σημειώνοντας ότι «συμπεριλαμβάνει μεγάλες ομάδες ατόμων με μία σημαντική οικονομία πόρων ενώ τόνισε ακόμα ότι «η μέθοδος είναι ευέλικτη και μπορεί να προσαρμοστεί στην πραγματικότητα των διαφόρων κοινοτήτων, ενώ έχει ολοκληρωθεί και η εκδοχή του στα πορτογαλικά, αγγλικά και γαλλικά εκτός από τα ισπανικά.

Πριν ακόμα γίνουν τα πρώτα βήματα για την εφαρμογή του προγράμματος «Yo, si puedo» στη Βολιβία, ο Πρόεδρος Εβο Μοράλες δεσμευόταν να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό στη χώρα, ευελπιστώντας να μπορεί να στηρίζεται σε έναν καλύτερα προετοιμασμένο πληθυσμό για την αποτελεσματική προώθηση της ανάπτυξης αυτής της πιο φτωχής λατινοαμερικάνικης χώρας. Στο μεταξύ, μέσα σε τρεις μόνο μήνες, με τη βοήθεια του κουβανικού προγράμματος κατάφεραν να μάθουν ανάγνωση και γραφή 1.000 άτομα, ενώ σε περίπου 30 μήνες η Βολιβία θα κηρυχτεί χώρα χωρίς αναλφαβητισμό.

Ως απάντηση αλληλεγγύης του κουβανικού λαού στο αίτημα της οργάνωσης «Ενας διαφορετικός κόσμος είναι πιθανός» (UMMEP) έφτασε το πρόγραμμα «Yo, si puedo» και στην Αργεντινή. Το πρόβλημα του αναλφαβητισμού, αναφέρουν οι υπεύθυνοι της UMMEP «δεν είναι μόνο πρόβλημα των αναλφάβητων, αλλά ολόκληρης της κοινωνίας, η οποία δεν πρέπει να μένει αδιάφορη μπροστά σε μια τόσο μεγάλη αδικία». Και συμπληρώνουν «το να διαβάζει κανείς και να γράφει σημαίνει κάτι περισσότερο, δηλαδή να μπορεί κανείς να εκφράσει αυτό που σκέφτεται, που αισθάνεται, σημαίνει ακόμα να έχει κανείς μια πραγματική συμμετοχή, να μπορεί να λύνει ζητήματα της καθημερινής ζωής χωρίς να εξαρτάται από κανέναν, χωρίς να τρέμει συνεχώς ότι θα εξαπατηθεί όταν υπογράφει οτιδήποτε, είναι ένα ποιοτικό άλμα στη ζωή και συνεπώς της ίδιας της κοινωνίας». Γι' αυτό το ποιοτικό άλμα που μπορεί να επιτευχθεί στη ζωή των Αργεντινών και μέσω του προγράμματος «Yo, si puedo» η οργάνωση UMMEP ευχαριστεί από καρδιάς τον αδελφό κουβανικό λαό.

Συνολικά 37 δήμοι στη Νικαράγουα εφαρμόζουν την κουβανέζικη μέθοδο καταπολέμησης του αναλφαβητισμού στα πλαίσια της εκστρατείας «Για μία Νικαράγουα χωρίς αναλφαβητισμό», ενώ είχε τεθεί στόχος από τον Αύγουστο του 2005 μέχρι τον Αύγουστο του τρέχοντος έτους να μάθουν ανάγνωση και γραφή τουλάχιστον 250.000. Αναμένεται δε, ότι αυτή η εκστρατεία θα διαρκέσει πάνω από τρία χρόνια για να μπορεί να εξαλειφθεί ο αναλφαβητισμός στη Νικαράγουα.

Στην Παραγουάη υπάρχουν 230.800 αναλφάβητοι, που αποτελούν το 7,1% του πληθυσμού μεταξύ 15 και 60 χρόνων. Στόχος της κυβέρνησης είναι να εξαλείψει τον αναλφαβητισμό μέχρι το 2008. Για να επιτευχθεί αυτό βασίζονται στο πρόγραμμα «Prodepa» και στο κουβανικό «Yo, si puedo».

Και στη Βραζιλία με τα 33.000.000 απόλυτα αναλφάβητους και άλλα 20.000.000 λειτουργικά αναλφάβητους, ξεκίνησε το 2005 η εφαρμογή του κουβανικού προγράμματος κατ' αρχήν, από το ομοσπονδιακό κρατίδιο Πιαουί που χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα αναλφαβητισμού.

Και ο κατάλογος των χωρών όπου εφαρμόζεται ήδη το κουβανικό πρόγραμμα συνεχίζεται με Μεξικό, Περού, Εκουαδόρ, Δομινικανή Δημοκρατία, ενώ έχει επεκταθεί η εφαρμογή του και εκτός Λατινικής Αμερικής, όπως ήδη προαναφέραμε, δηλαδή στην Αφρική (Μοζαμβίκη) και στην Ωκεανία (Νέα Ζηλανδία).

Με μια αναγνώριση της Κούβας για τη συνεργασία της στην εξάλειψη της μάστιγας του αναλφαβητισμού στον κόσμο, ολοκληρώθηκε η Διεθνής Στρογγυλή Τράπεζα, υπουργών και ειδικών, που συσκέφθηκαν στα πλαίσια του Διεθνούς Σεμιναρίου για Πολιτικές και Προγράμματα Καταπολέμησης του Αναλφαβητισμού που πραγματοποιήθηκε από τις 5 μέχρι τις 9 Ιούνη του τρέχοντος έτους στην Αβάνα.

Οι εκπρόσωποι 23 χωρών εξήραν το Νησί της Επανάστασης που προσπαθεί να προσφέρει σε κάθε δήμο της χώρας σχολεία τέχνης και πανεπιστήμια, ενώ δεν εγκαταλείπει τα πάνω από 771.000.000 άτομα στον κόσμο που ελπίζουν σε κατάλληλες πολιτικές για να μάθουν τα πρώτα γράμματα.

Στο μεταξύ, οι συνολικά 26 ομιλητές στο Διεθνές Σεμινάριο συμφώνησαν ότι το πρόβλημα του αναλφαβητισμού δεν μπορεί να λυθεί με τους παραδοσιακούς τρόπους, καθώς οι χώρες δεν κατέχουν τα αναγκαία ανθρώπινα και υλικά μέσα. Με αυτήν την έννοια αναγνώρισαν τη διαφορετικότητα των υπαρχόντων προγραμμάτων και τόνισαν ότι θα πρέπει να υιοθετηθούν εκείνα τα προγράμματα που θα μπορούν να πετύχουν τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και έχουν δοκιμαστεί στην πρακτική τους εφαρμογή. Εξέφρασαν, στη συνέχεια, την επιθυμία να συμπεριλάβει η UNESCO στις πρωτοβουλίες της το «Yo, si puedo», για τα επιβεβαιωμένα θετικά του αποτελέσματα σε πάνω από 15 χώρες.

Ακόμα, οι ειδικοί θεωρούν το κουβανικό πρόγραμμα ως μία οικονομικά προσβάσιμη μέθοδο, διδακτικά ευέλικτη, αποτελεσματική, απλή και με αποτελέσματα που μπορούν να φανούν βραχυπρόθεσμα.

Ταυτόχρονα, το Διεθνές Μέτωπο Στήριξης του «Yo, si puedo», γνωστοποίησε μία διακήρυξη όπου κάνει έκκληση στην UNESCO να υιοθετήσει το κουβανικό πρόγραμμα ως παγκόσμια μέθοδο της Δεκαετίας του ΟΗΕ για την Καταπολέμηση του Αναλφαβητισμό, για τους λόγους που ήδη αναφέραμε. Τη διακήρυξη που διάβασε η Αργεντινή Κλάουντια Κάμπα, την υπέγραψαν εκπρόσωποι από τη Βολιβία, τη Δομινικανή Δημοκρατία, το Εκουαδόρ, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Βενεζουέλα, το Μεξικό, την Ουρουγουάη, την Αργεντινή, το Περού, τη Νέα Ζηλανδία και την Κούβα.

Με την εφαρμογή του κουβανικού προγράμματος έχουν μάθει ανάγνωση και γραφή συνολικά 1.941.890 άτομα εκ των οποίων1.482.543 στη Βενεζουέλα, 204.160 στο Μεξικό, 13.702 στη Μοζαμβίκη, 10.435 στο Εκουαδόρ και πάνω από 5.260 στη Νέα Ζηλανδία, ενώ άλλα 345.712 βρίσκονται στη διαδικασία εκμάθησης, ανέφερε στην έναρξη του Διεθνούς Σεμιναρίου ο υπουργός Παιδείας της Κούβας, Λουίς Ιγνάσιο Γκόμες. Ενώ τόνισε χαρακτηριστικά, «πιστοί στο πνεύμα της αλληλεγγύης και του διεθνισμού, χιλιάδες Κουβανοί εκπαιδευτικοί πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους σε πάνω από 30 χώρες, ως σύμβουλοί ή δάσκαλοι».

Το βραβείο Καταπολέμησης του Αναλφαβητισμού 2006 Rey Sejong απονεμήθηκε στις 19 Ιούνη στη σοσιαλιστική Κούβα από την Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και την Τέχνη (UNESCO), για την προώθηση του προγράμματος της καταπολέμησης του αναλφαβητισμού για νέους και ενήλικες «Yo, si puedo», που εφαρμόστηκε με επιτυχία σε 15 χώρες.

Ο Κουβανός πρέσβης στην UNESCO, Εκτορ Ερνάντες Πάρδο, δήλωσε ότι αυτό το βραβείο απονεμήθηκε στην Κούβα για το Σχέδιο Εδρα Καταπολέμησης του Αναλφαβητισμού και Εκπαίδευσης Νέων και Ενηλίκων, που επεξεργάστηκε το Λατινοαμερικάνικο και Καραϊβικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (IPLAC), θεσμός του υπουργείου Παιδείας της Κούβας. Ενώ τόνισε ότι αυτό το βραβείο «είναι μία σημαντική διεθνής αναγνώριση του κουβανικού εκπαιδευτικού συστήματος, των δημιουργών της μεθόδου "Yo, si puedo", της πρακτικής αλληλεγγύης της Κούβας με τους λαούς που το χρειάζονται και του Κουβανού ηγέτη Φιντέλ Κάστρο, που προώθησε αυτά τα προγράμματα προς όφελος της ανθρωπότητας».

Κλείνοντας θα θέλαμε να αναφερθούμε στην παρέμβαση του υπουργού Παιδείας της Βενεζουέλα, Αριστόμπουλο Ιστούρις, στο Διεθνές Σεμινάριο για την Καταπολέμηση του Αναλφαβητισμού που έγινε στην Αβάνα τον Ιούνη, όπου είπε χαρακτηριστικά πως «ο λαός της Βενεζουέλας αισθάνεται ότι η Κουβανέζικη Επανάσταση είναι ένα είδος φωτός για τους λαούς που βρίσκονται στο έρεβος. Εμείς που ακολουθήσαμε αυτό το φως στην αναζήτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, είχαμε καρπούς και ένας από αυτούς είναι και η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού».

Το Νησί της Επανάστασης, για πολλοστή φορά και παρά τα πολλά και δύσκολα προβλήματα που αντιμετωπίζει, λόγω του πολυετούς οικονομικού αποκλεισμού από πλευράς των ΗΠΑ, δίνει εξαιρετικά μαθήματα αξιοπρέπειας, αλληλεγγύης και διεθνισμού στις οικονομικά ισχυρές χώρες του καπιταλισμού, που πολλά θα έπρεπε και θα μπορούσαν να κάνουν, εδώ συγκεκριμένα για τη μάστιγα του αναλφαβητισμού. Προφανώς όμως, δε συγκαταλέγεται στις προτεραιότητές τους η βελτίωση της ποιότητας ζωής των συνανθρώπων τους, αντίθετα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να την επιδεινώσουν.