Μια έκδοση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για παιδιά, με τίτλο: «Πάμε να εξερευνήσουμε την Ευρώπη», έρχεται να επιβεβαιώσει την τάση αλλοίωσης της ιστορίας από μικρή ηλικία. Δεν υπάρχει αναφορά στην Οχτωβριανή Επανάσταση, ούτε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ούτε στο ρόλο των κομμουνιστικών κομμάτων στην πάλη ενάντια στο φασισμό-ναζισμό. Παρουσιάζει τον κομμουνισμό σαν ανελεύθερο καθεστώς, που επιβλήθηκε από τους ηγέτες των σοσιαλιστικών χωρών και χαρακτηρίζει τη Γαλλική Επανάσταση σαν εγκληματική δραστηριότητα κατά των βασιλέων και αριστοκρατών (ο Λίντμπλατ, ένας των εμπνευστών του αντικομμουνιστικού μνημονίου του Συμβουλίου της Ευρώπης, είχε χαρακτηρίσει τη Γαλλική Επανάσταση απεχθή), συκοφαντεί δε μέχρι και το Διαφωτισμό. Η ευρωπαϊκή αστική τάξη είναι σε πορεία απάρνησης της ίδιας της ιστορίας της και συκοφαντεί ή αποσιωπεί όλες τις πεφωτισμένες ιδέες, που γεννήθηκαν την εποχή της ανόδου της, αλλά ήταν συχνά αντίπαλές της. Τάχα απορρίπτονται όλες για να μπορέσει να κάνει πιο αξιόπιστη την προσπάθειά της να εξορκίσει τη σοσιαλιστική-κομμουνιστική ιδέα από την εποχή ακόμα που ρίχνει τις πρώτες ρίζες της στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι των τελευταίων αιώνων, τέκνο της ταξικής πάλης, που και αυτή αρνείται την ίδια την ύπαρξή της το αστικό/καπιταλιστικό κατεστημένο.

Δραματικότερες διαστάσεις παίρνει, ωστόσο, η προσπάθεια εξορκισμού της σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής ιδέας στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης. Λογικό, διότι μετά από μια αντεπανάσταση, οι προσπάθειες ξηλώματος θα είναι ριζικές. Στις χώρες αυτές το άνοιγμα των αρχείων της «κομμουνιστικής περιόδου» με το επακόλουθο κυνηγητό μαγισσών, έχει πάρει, σε ορισμένες περιπτώσεις, παρανοϊκές διαστάσεις. Μέχρι και ο αντι-πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Ομάδας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε πρόσφατα την ανησυχία του για την υστερία γύρω από τις αποκαλύψεις των αρχείων στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. «Τα μυστικά αρχεία κυνηγάνε την Ανατολική Ευρώπη», «Τα μυστικά αρχεία της αστυνομίας γίνονται πια έμμονη εθνική ιδέα», «σε κουβέντες στο διαδίκτυο, σε συζητήσεις στην τηλεόραση και στο καφενείο το θέμα βρίσκεται πια στα χείλη ολωνών: το άνοιγμα των αρχείων...». Να μόνο μερικές χαρακτηριστικές φράσεις από το διεθνή Τύπο με αφορμή την υστερία του αντεπαναστατικού ξηλώματος, που συντελείται τώρα σε διάφορες πρώην σοσιαλιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Ωστόσο, σε πείσμα της διωκτικής λύσσας, της υστερίας του ανοίγματος των αρχείων, της ίδρυσης διαφόρων ινστιτούτων για την εξερεύνηση των εγκλημάτων του κομμουνισμού, της ανέγερσης αγαλμάτων για τα θύματα του κομμουνισμού, καθώς και για τους φασίστες συνεργάτες των SS. Σε πείσμα και του γενικότερου πολιτικού-ιδεολογικού πισωγυρίσματος, η αντικειμενική πραγματικότητα ωθεί τους λαούς σε άλλη από την από τα πάνω επιθυμούμενη κατεύθυνση και μια ενδιαφέρουσα αντίθετη τάση είναι σε εξέλιξη.

Οι δημοσκοπήσεις διαπιστώνουν αυξανόμενες τάσεις νοσταλγίας για το προηγούμενο καθεστώς, μια τάση για την οποία διάφορα αστικά μέσα εκφράζουν την απορία τους, αλλά και την έγνοια τους ή χρεώνουν το φαινόμενο στο ότι δεν έχει «καθαρίσει» η δημόσια ζωή από κομμουνιστές ή ότι η παλαιά νοοτροπία της κομμουνιστικής περιόδου ενώνεται με τον άγριο ανταγωνισμό της παγκοσμιοποίησης, όπως στην Ουγγαρία πολύ πρόσφατα μετά τις πρόσφατες ταραχές. Ετσι, για παράδειγμα, διαβάσαμε για τη Ρουμανία, ότι «χιλιάδες άνθρωποι εξακολουθούν να ζουν στην από καιρό νεκρή κομμουνιστική εποχή, πιστεύοντας στα καλά αυτού του συστήματος και ξεχνώντας τις φρικαλεότητές του». Ενα άλλο παράδειγμα αποτελεί η ανασκόπηση (ονομάζεται «Βαρόμετρο της Ευρώπης») του Ινστιτούτου για Κοινωνική Ερευνα, που εδρεύει στη Βουδαπέστη. Σύμφωνα με εμπειρογνώμονες του Ινστιτούτου αυτού, η Βουλγαρία μετράει τους περισσότερους όλων των Ανατολικών Ευρωπαϊκών χωρών «νοσταλγούντες το κομμουνιστικό καθεστώς». Οι εξεταζόμενες χώρες ήταν: Τσεχία, Εσθονία, Σλοβενία, Πολωνία, Λευκορωσία, Σλοβακία, Βουλγαρία, Ουκρανία, Ρωσία, Ουγγαρία και Ρουμανία. Συνολικά το 25% των ερωτηθέντων θέλουν ξανά το κομμουνιστικό καθεστώς. Το 28% στηρίζει τη δημοκρατία και το εν τρίτο ήταν αναποφάσιστο. Πρώτη έρχεται η Βουλγαρία να προτιμά τον κομμουνισμό με 38% (!), μετά έρχονται η Ρωσία με 36% και η Σλοβακία με 31%.

Αλλά και μια άλλη δημοσκόπηση δείχνει το 65% των Τσέχων να μη θέλει την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος και το 62% βρίσκει ότι η προώθηση κομμουνιστικών ιδεών δεν πρέπει να θεωρείται έγκλημα.

Δεν είναι του παρόντος άρθρου να ερμηνεύσουμε σε βάθος τα φαινόμενα αυτά.

Η τάση, όμως, λέει πολλά, σίγουρα αν σκεφτεί κανείς, ότι βασικά κίνητρα της νοσταλγίας αποτελούν τα χαμένα κοινωνικά και εργασιακά δικαιώματα, το ξήλωμα της κάθε βεβαιότητας ύπαρξης μέσα στη δίνη του «άγριου καπιταλισμού».

Η τάση νοσταλγίας καταγράφεται κατά καιρούς και στην αρθρογραφία αστικών εφημερίδων, που θα ήθελαν πολύ να διαπιστώσουν άλλα πράγματα, αλλά η πραγματικότητα δεν αστειεύεται. Ετσι, για παράδειγμα, η Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία στις 13-3-2005 (παρ' όλο που είναι περσινό, οι επισημαινόμενες τάσεις συνεχίζονται) δημοσίευσε άρθρο από την ελληνική έκδοση της γαλλικής Monde Diplomatique με τίτλο «Το σοβιετικό παρελθόν επιστρέφει στο μέλλον». Περιγράφει με απτά παραδείγματα το αυξανόμενο κλίμα νοσταλγίας στη Ρωσία για το σοβιετικό σοσιαλιστικό παρελθόν λέγοντας, ότι «το γύρισμα του τροχού είχε αρχίσει ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990».

Και ένας Ρώσος αρθρογράφος έλεγε: «ο σοβιετικός λαός εξακολουθεί να υπάρχει και η νοσταλγία φαίνεται να αποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό του κοινωνικού κλίματος». Πέρα από τα ποσοστά νοσταλγίας, ένα 43% θα επιθυμούσε ακόμα και «μια νέα επανάσταση των μπολσεβίκων». Οσο συμβαίνουν αυτά, τόσο λυσσάει ο αντικομμουνισμός, διαπιστώνει ο Γάλλος δημοσιογράφος και μάλιστα διατυπώνοντας κάπως έντονα το φαινόμενο, θα πει: «Η σφοδρότητα αυτού του ρωσικού αντικομμουνισμού είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από εκείνη των δυτικών σταυροφόρων που μάχονται ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο». Μια διαπίστωση σωστή, που δεν την ερμηνεύει, αλλά που για όποιον σκέφτεται διαλεκτικά, λέει πολλά. Στη Δυτική Ευρώπη δεν πέρασαν οι χώρες μεταπολεμικά στο σοσιαλισμό. Εμειναν καπιταλιστικές, έστω με (προσωρινά) πολλές κοινωνικές και εργασιακές κατακτήσεις και το «ξεπάστρεμα» των κομμουνιστικών κομμάτων ήταν μια διαδικασία συστηματική, υπονομευτική, διαβρωτική μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με τη βοήθεια στο ιδεολογικό επίπεδο του σοσιαλδημοκρατικού οπορτουνισμού. Δεν πρέπει να κάνει εντύπωση, λοιπόν, η διαπίστωση του Γάλλου δημοσιογράφου.

Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια τοποθετείται και η «μάχη της μνήμης» και η ένταξη των «θυμάτων του κομμουνισμού στην υπηρεσία μιας αντιολοκληρωτικής ιδεολογίας, η οποία κατασκευάστηκε εκ των υστέρων».

Με κάποια αίσθηση πικρού χιούμορ ο αρθρογράφος της «Ισβέστια», Μαξίμ Σοκόλοφ, σχολιάζοντας την αποκατάσταση της μεραρχίας SS Galitchina στην Ουκρανία, θα διαπιστώσει ότι «Αν είχε ζήσει μέχρι τις μέρες μας ο Χίμλερ, ο ιδρυτής των SS, είναι πολύ πιθανόν ότι θα τον τιμούσε ως αγωνιστή ενάντια στον ολοκληρωτισμό».

Ενα άρθρο, πάλι στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία (15-5-2005), για τη Ρωσία με τίτλο «Νοσταλγία για τον Πατερούλη», τραβάει τη νοσταλγία ακόμα πιο πέρα γράφοντας στον υπότιτλο ότι «η σημερινή νοσταλγία για τον Στάλιν θα προκαλούσε ρίγη ανατριχίλας στη Σοβιετική Ενωση της περεστρόικα, αλλά και του Χρουστσόφ......».

Σ' ένα άλλο άρθρο στο ίδιο φύλλο μιλώντας για τις φιλοναζιστικές πολιτικές στα Βαλτικά κράτη, ο δημοσιογράφος κάνει έναν ενδιαφέροντα σχολιασμό: «Απέναντι σε αυτή τη ρατσιστική πολιτική, η Ευρώπη τήρησε δύο μέτρα και δύο σταθμά, που (η Ευρώπη)... δείχνει να χάνει επιλεκτικά την ιστορική της μνήμη και να ξεχνάει τα μεγάλα διδάγματα του αντιφασιστικού αγώνα».

Από πέρυσι προστέθηκαν πολλά, γιατί το δημοσίευμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που αναφέραμε στην αρχή του παρόντος άρθρου, είναι μόνο ένα χαρακτηριστικό δείγμα. Στο δυτικό μέρος της Ενωμένης Ευρώπης η μάχη της μνήμης δίνεται με άλλο τρόπο απ' ό,τι στο ανατολικό τμήμα της ηπείρου. Μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, εκεί οι λαοί δεν έχουν μνήμες σοσιαλιστικής κοινωνίας, αλλά της καπιταλιστικής της περιόδου, της μεταπολεμικής σοσιαλδημοκρατίας που πάσχιζε, με δεδομένη την ύπαρξη του σοσιαλισμού, για ένα, θα λέγαμε, καπιταλισμό «με ανθρώπινο πρόσωπο». Στο ανατολικό μέρος οι λαοί πέρασαν «στην άλλη όχθη» σαν αποτέλεσμα του ίδιου παγκόσμιου πολέμου και γι' αυτό το κυνηγητό μαγισσών παίρνει τόσο λυσσαλέες διαστάσεις. Εχει η αντίδραση/αντεπανάσταση να ξεριζώσει πολλά, γιατί το άλλο κοινωνικό σύστημα είναι βαθιά ριζωμένο στην ψυχοκοινωνική σύνθεση των ανθρώπων που τον έζησαν και παρ' όλες τις ελλείψεις και παραβιάσεις άφησε πλήθος καλών παρακαταθηκών, που σε σχέση με το σημερινό χάος της «καπιταλιστικής δημοκρατίας» τείνει να κερδίσει τη μάχη της σύγκρισης, όπως καταγράφουν τουλάχιστον οι δημοσκοπήσεις. Λιγότερο στις νέες ηλικίες, που δεν έχουν σοσιαλιστικά βιώματα. Μήπως γι' αυτό η τσεχική κυβέρνηση αποφάσισε να απαγορεύσει την τσεχική κομμουνιστική νεολαία, δηλαδή το τμήμα της νεολαίας που θέλει να είναι συνεχιστής της σοσιαλιστικής ιστορίας της χώρας και να κρατήσει τη μνήμη για τις γενιές που δεν έχουν σοσιαλιστικά βιώματα; Οπως και να είναι, οι απαγορεύσεις δε σταμάτησαν ποτέ την πορεία της ιστορίας, αντίθετα δείχνουν τον πανικό της αντίδρασης.