Τα χέρια σου, μεταφέροντας τους κραδασμούς της καρδιάς τρέμουν ελαφρά, καθώς κρατάς σφιχτά κάποια "τιμαλφή" τιμημένα, που χάραξαν τη ζωή σου από τα τρυφερά σου χρόνια. Βρίσκεσαι σε μεγάλη συγκίνηση. Οι μνήμες αρχίζουν να 'ρχονται αρμαδιαστά και σε κυκλώνουν. Οι σύντροφοί σου οι παντοτινοί, νάτους πάλι κάτω από τα μάτια σου. Κι είναι, τώρα, τρία βιβλία που προέρχονται από κει που έμαθες τα πρώτα αταλάντευτα βήματα στην κοινωνία. Του Θανάση Μαρή: "Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι",του Ηλία Αρμάγου: "Τους ανδρειωμένους μην τους κλαις",και του Νικολάου Μούστου: "Αναμνήσεις από τα χρόνια της Κατοχής, της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου".

Ο Θανάσης Μαρής παλαιοβιβλιοπώλης και εκδότης σ' αυτό το βιβλίο χώρεσε όλη την ψυχή του, ό,τι έζησε και τον συντάραξε, παιδικά χρόνια στερημένα, νωρίς φυλακές κι εξορίες, Κατοχή, Δεκεμβριανά, Δημοκρατικός Στρατός. Η μνήμη του φωτογραφική μηχανή, τ' απέδωσε όλα με ωμό ρεαλισμό κι ακρίβεια. Σκηνές φρικιαστικές από τα Καλάβρυτα, το Χορτιάτη, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το Χαϊδάρι, του Αβέρωφ... Κι αφού η αφήγησή του χώρεσε όλα εκείνα τα μαύρα και κατάπικρα χρόνια, απ' τη μια η λεβεντιά κι η αξεπέραστη ψυχική ρώμη κι απ' την άλλη τα αιμοβόρα ένστικτα του φασισμού, καταθέτει και τα συμπεράσματά του, απόσταγμα λαμπικαρισμένο πείρας και μελέτης. Κι από κοντά ό,τι αγάπησε σε ποίηση και σε σοφές σκέψεις, ό,τι αποτελεί ολόκληρη τη ζωή του. Ο τίτλος του βιβλίου πρέπει να προσεχτεί και ν' ακολουθηθεί κατά γράμμα. (ΕκδόσειςΜαρή,Σόλωνος 80, τηλ. 3631.166).

Ο Ηλίας Αρμάγος, από παιδί κι αυτός στη σκληρή βιοπάλη, ακολούθησε το δρόμο της τάξης του. Κομμάτι του λαού αγωνίστηκε λεβέντικα στις πρώτες γραμμές κι αναδείχτηκε Ανθυπολοχαγός της Σχολής της Ρεντίνας. Τα "παράσημα" των αγωνιστών τίμησαν και αυτόν. Βασανισμοί, διώξεις, φυλακίσεις, εξορίες, ώσπου με τη λήξη του Εμφύλιου διέφυγε στη Σοβιετική Ενωση.

Οι αναμνήσεις του, που στηρίζονται στα έντονα βιώματά του, αναπαράγουν ολοζώντανα σκηνές από τα τιμημένα κι ηρωικά χρόνια της Αντίστασης, τον καταχτητή, τους μετόχους με τ' όνομά τους και όσο είναι δυνατό τη μορφή τους, σε φωτογραφικό υλικό, αποτελώντας ανεκτίμητο ιστορικό ντοκουμέντο. "Το χρονικό αυτό", γράφει στον Πρόλογο η Πετρούλα Νικολοπούλου, "δεν πρέπει να λείπει από κανένα σπίτι αγωνιστή και όχι μόνο. Μοσχοβολάει λεβεντιά και παλικαριά, θυσίες κι ηρωισμούς". (Ηλ. Αρμάγος, τηλ. 6547.073).

Ο Νικόλαος Μούστος, επίτιμος διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, ξεκίνησε όπως κι οι δυο προηγούμενοι συγγραφείς, φτωχός από χωριό της Καρδίτσας. Πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια, εντάχθηκε στο κίνημα κι εργάστηκε ως στέλεχος στο Νομό Καρδίτσας. Εκπλήρωσε όμως και το μεγάλο του πόθο. Να γίνει άριστος παιδαγωγός, να γράψει αρκετά βιβλία για την επιστήμη του και παράλληλα τις "Αναμνήσεις του", όπου λάμπει η πένα του, διεκδικώντας επάξια λογοτεχνικές δάφνες.

Το υλικό του αφειδώλευτο γύρω από τη δράση της ευρύτερης περιοχής της γενέτειράς του, το ντοκουμεντάρισε χωρίς να το επιβαρύνει, με στοιχεία και προσωπικά του συμπεράσματα, που στηρίζονται στην ατομική του πείρα και στη βαθιά μελέτη πάνω στα θέματα που θίγει. (Εκδόσεις "Μαίανδρος",Αγαπητού 1 Θεσσαλονίκη).

Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ

Τον εξαίρετο συνάδελφο Παύλο Πρόγια τον χάσαμε το Μάρτη του 1995. Η ευγενική του σύντροφος έδωσε στη δημοσιότητα μερικά από τα τελευταία του χειρόγραφα. Με μια θητεία δεκαετιών στη λογοτεχνία, το ραδιόφωνο και στον Τύπο, ο Παύλος Πρόγιας κάλυψε με την πέννα του μια επιτυχή τροχιά μέσα στα Ελληνικά Γράμματα. Τέσσερις ποιητικές συλλογές, πολλά θεατρικά έργα που ακούστηκαν από το Ραδιόφωνο, δοκίμια για γνωστούς και άξιους της λογοτεχνίας, καλύπτουν τη δραστηριότητά του. Ευγενικός, τρυφερός, ευαίσθητος με οξύ πνεύμα και νευρώδη λόγο ο ΠΠ διάνυσε ένα δρόμο δύσβατο, με πίκρες και αντιξοότητες. Ωστόσο, στάθηκε αγωνιστής της ομορφιάς της Τέχνης.

Στα τελευταία χειρόγραφα διαβάζουμε το απόσταγμα της εμπειρίας του. Ο μικρός κομψός τόμος χωρίζεται σε τρία μέρη: "Υστερόγραφα από μια χαμένη υπόθεση", "Χαμόγελα", "Τετράστιχα της τρίτης ηλικίας".

Και στα τρία μέρη κυριαρχεί ένας στοχασμός βαθύς, που μαρτυράει τον έντιμο αγωνιστή της ζωής.

Στο πρώτο μέρος θα διαβάσουμε μεταξύ άλλων: "Η ελευθερία δεν έχει σύνορα/ λειτουργεί σαν μια μεγάλη λυτρωτική ιδέα. /

Ο Ερωτας... Λουλούδι εαρινό στ' απόβροχο της Θύμησης. /

Η Σιωπή. Το Καταφύγιο μιας άδειας λεκτικής ακροβασίας.

Στο δεύτερο μέρος θα τραγουδήσει με τον προσωπικό του τόνο το "Χαμόγελο" ενώ στο τρίτο, στα "Τετράστιχα της τρίτης Ηλικίας" θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια τρυφερή ποίηση. "Της Σιωπής την άκρη δε θα βρεις/ όσο την ιδέα κι αν πολεμήσεις/ κι αν θα 'ρθει καιρός για να τολμήσεις/ πάντα θα 'ναι αργά... ποτέ νωρίς... "

Σ' ευχαριστούμε Παύλο Πρόγια. (Εκδόσεις "Ομβρος",1996).

Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ