Στην Εθνική Πινακοθήκη εκτίθενται τούτες τις μέρες έργα της ρώσικης πρωτοπορίας που ανήκουν στη συλλογή Γ. Κωστάκη.

Πώς εξηγείται τούτη η εικαστική πρωτοπορία που παρουσιάστηκε στη Ρωσία κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα;

Η κοινωνική καθυστέρηση της αχανούς Ρωσίας ήταν συνδεδεμένη με το αντιδραστικό τσαρικό καθεστώς. Μια κίνηση πολιτιστική επί Μεγάλου Πέτρου και από τότε μια νέκρα πάλι πολιτιστικής καθυστέρησης.

Δεν επηρεάστηκε καν η Ρωσία από το κίνημα του διαφωτισμού που οδήγησε στην επανάσταση. Κι όμως από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ένας ισχυρός άνεμος αλλαγής παρουσιάστηκε ξαφνικά σ' όλους τους πολιτιστικούς κλάδους της Ρωσίας.

Η Ρωσία ανέπτυξε μια απίθανη λογοτεχνία που πήγαζε από τα βάθη της σλάβικης ψυχής. Επίσης ένα εξαιρετικό θέατρο αναπτύσσεται. Ο χορός και ο εικαστικός λόγος που παίρνει μια απίθανη μεταρρυθμιστική δύναμη, όπως και οι κοινωνικές επιστήμες, με τελικό όραμα την πανανθρώπινη αγάπη. Η πιο προηγμένη κοινωνική πρωτοπορία του 20ού αιώνα επέτυχε την κοσμοϊστορική Οχτωβριανή Επανάσταση.

Σταθμός στην πορεία της ανθρωπότητας. Δεν μπορεί ούτε ν' αγνοηθεί ούτε να σβήσει. Στον εικαστικό λόγο παρουσιάστηκαν Ρώσοι μεταρρυθμιστές θεωρητικοί, όπως οι Μάλεβιτς, Βασίλι Καντίνσκι, Ν. Καμπό, Αντινάν Πεβενέρ, Ροντζέσκο, Πόποβα και Ταλίν.Οι θεωρίες όλων αυτών των πρωτοπόρων βγήκαν έξω από τα σύνορα και επηρέασαν σημαντικά τις κατευθύνσεις του εικαστικού λόγου στη Δύση. Μέσα στην πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, μια πληθώρα Ρώσων ζωγράφων, διερευνούσαν προς όλες τις κατευθύνσεις τον εικαστικό χώρο. Παρουσιάστηκαν πυρήνες με θεματικές ενότητες, το 1910 μορφοποιούσαν το κυβοφουτουρισμό, το σουπερματισμό κτλ. και τις κατευθύνσεις του "Καντίνσκι".Και δίπλα από αυτά, η σχολή, η Ματιούσεν στην αναλυτική τέχνη και στον κουστουκτιβισμό.

Μάλιστα ο Καλίν πίστευε ότι η τέχνη πρέπει να είναι κοινωνικά χρήσιμη, εύκολη, και να απευθύνεται σε πρακτικές ανάγκες.

Μέσα σ' αυτήν την πληθώρα τάσεων και έρευνας βρίσκεται ο Γ. Κωστάκης ο μεγάλος συλλέκτης της ρώσικης πρωτοπορίας.

Εν τω μεταξύ το 1931 καθόρισε σαν μόνη τέχνη σύμφωνη με το σοβιετικό καθεστώς το Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό. Ισχυρίζεται πως ο Σοσιαλιστικός Ρεαλισμός στην τέχνη πρέπει να εικονίζει την αντικειμενική πραγματικότητα, κι όχι τις μεταφυσικές ονειρώξεις. Η πραγματικότητα ωστόσο, να μην είναι στατική, αλλά να περιέχει τα στοιχεία της μεταβλητικότητας της κοινωνικής αλλαγής. Μ' αυτές τις κατευθύνσεις ξέπεσαν οι διάφορες αντιθέσεις του παρελθόντος κι έπεσαν οι τιμές. Ολη αυτή η δημιουργική πρωτοπορία πάγωσε με την κομματική καθοδήγηση της τέχνης. Ο Καντίνσκι που τα πρώτα χρόνια της επανάστασης διηύθυνε όλα τα εικαστικά ιδρύματα, έφυγε απ' τη Ρωσία μαζί με μια μεγάλη ομάδα καλλιτεχνών (Σαγκάλ κτλ.). Ο Μάλεβιτς που το 1923 εκδόθηκαν οι θεωρίες του για την τέχνη, είναι ο μόνος που έμεινε απ' τους μεγάλους και πέθανε αγνοημένος.

Κι ο Ελληνας συλλέκτης Κωστάκης που αγόραζε έργα της πρωτοπορίας γράφει:"Εκείνη την εποχή ήμουν σαν ένας ψαράς που έψαχνε σε μια λίμνη γιομάτη ψάρια ενώ οι άλλοι αναζητούσαν το κρέας".Και μαζεύοντας ψάρια ο Κωστάκης γίνηκε ο μεγαλύτερος συλλέκτης της Ρώσικης Πρωτοπορίας. Υπολογίζεται πως συγκέντρωσε πάνω από 3.000 πίνακες.Από αυτούς 400 έργα κατά τις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία, έδωσε στην γκαλερί "Τρετιακόφ". Εκτός αυτών που εκτίθενται αυτόν τον καιρό στην Εθνική Πινακοθήκη, ένα άλλο μέρος των έργων του φυλάσσεται στην Κολωνία. Κι είναι ευτύχημα πως τούτος ο απλός άνθρωπος που εργάστηκε σε βοηθητικές υπηρεσίες της καναδικής και ελληνικής πρεσβείας στη Μόσχα, μόνος μας περιέσωσε μια μεγάλη εποχή της ρώσικης τέχνης. Συμμετείχε με τα έργα του σε διάφορες εκθέσεις του εξωτερικού βγάζοντας στο φως μορφές που σήμερα θεωρούνται κορυφαίοι της πρωτοποριακής τέχνης. Πήρε μέρος το 1977 στην έκθεση Ντίσελντορφ και το 1981 στη Γιουγκερχάιμ της Νέας Υόρκης.Είχα την τύχη να γνωρίσω τον Κωστάκη και να κουβεντιάσουμε πολύ στο σπίτι του. Ηταν από αυτούς τους ανθρώπους που οραματίζονται. Δεν μπορούσε να μου εξηγήσει από πού πήγαζε η αγάπη του για τη ζωγραφική. Μα έβλεπε "ζωγραφική στον ύπνο και στον ξύπνιο" και ζούσε με την ψυχή τόσων ζωγράφων που ήταν "ο πιο πλούσιος και ο πιο χαρούμενος άνθρωπος του κόσμου". Καλότυχες τέτοιες ψυχές που με το έργο τους δεν πεθαίνουν.

Μ Ο Υ Σ Ι Κ Α

Σ Υ Ν Ο Λ ΑΕΡΤ

Ποιον εξυπηρετεί

η υποβάθμιση;

Μια ζοφερή πραγματικότητα, που τις θέλει έρμαια χρόνιων θεσμικών και οικονομικών προβλημάτων και ανεκπλήρωτων υποσχέσεων βιώνουν οι δύο ορχήστρες και η χορωδία της ΕΡΤ

Σελίδα 4