"Ηταν για μας μια ανεκτίμητη κληρονομιά. Ενα φωτεινό παράδειγμα που μας έδινε αγωνιστική δύναμη, πείσμα και κουράγιο. Θυμάμαι το 1950, στην απεργία που κράτησε 29 μέρες, όλοι οι μεταλλεργάτες μαζευόμασταν, βλέπαμε τις φωτογραφίες της πρώτης απεργίας, παίρναμε κουράγιο και λέγαμε το σύνθημα του 1896: "Η θα νικήσουμε ή θα πεθάνουμε"... ".

Σχεδόν τριάντα χρόνια μεταλλεργάτης, ο 74χρονος, σήμερα, Γιώργος Βουγιούκας ξεδιπλώνει το κουβάρι της μνήμης, στέκεται σε ημερομηνίες, στις εξαθλιωμένες φιγούρες των μεταλλωρύχων, στις βίαιες - δε θα μπορούσαν να 'ναι αλλιώς - απεργίες τους, στην αντίστασή τους στα ντόπια και ξένα αφεντικά. Κουβέντες μετρημένες, που βγαίνουν με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την πρώτη μεγάλη απεργία της Καμάριζας, μια απεργία πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της νεαρής βιομηχανικής ελληνικής κοινωνίας του τέλους του 19ου αιώνα, που στοίχισε τη ζωή σε τέσσερις εργάτες. Τότε περισσότεροι από 1.800 μεταλλεργάτες ανέβηκαν από το μεταλλευτικό φρέαρ - βάθους 182 μέτρων - και "με μια οργάνωση που θα τη ζήλευαν πολλοί ακόμη και σήμερα" κήρυξαν την πρώτη μεγάλη απεργία. Οι εργάτες κατέλαβαν το στόμιο του φρέατος και εμπόδισαν σ' όλους την είσοδο...

"Κανείς από τα αφεντικά δεν τους πήρε μυρωδιά. Η απεργία εκδηλώθηκε την Κυριακή το βράδυ - 7 Απριλίου 1896 - στην αλλαγή της βραδινής βάρδιας των 10 και έγινε δημοσίως γνωστή τη Δευτέρα το πρωί", λέει ο Γ. Βουγιούκας. Ο παππούς του είχε πάρει ενεργό μέρος σ' αυτή τη μεγάλη απεργία, που κράτησε 18 μέρες. "Δεν τον θυμάμαι τον παππού μου, θυμάμαι όμως πολύ καλά τις μαρτυρίες του πατέρα μου - μεταλλεργάτης κι αυτός, πέθανε από μολυβδίαση - που όσο να 'ναι έζησε πιο κοντά σ' αυτή την εποχή", λέει χαρακτηριστικά.

Τα κύρια αιτήματα των εργατών το 1896 στα μεταλλωρυχεία της Καμάριζας - ιδιοκτησία της Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων, του LAURIUM - ήταν η κατάργηση των εργολάβων ως ενδιάμεσων μισθωτών, η πληρωμή των εργατών κατ' ευθείαν από την εταιρεία, η αύξηση του μεροκάματού τους σε 3,5 δραχμές (ο μισθός ήταν τότε 2,5 δραχμές), η δημιουργία νοσοκομείου ή φαρμακείου στην Καμάριζα και η διάθεση σούστας στους εργάτες για τη μεταφορά των τραυματιών στο νοσοκομείο του Θορικού, καθώς μεταφερόμενοι με το κάρο πέθαιναν στη διαδρομή. Εκτός από τα παραπάνω, οι εργάτες ζητούν από την εταιρία οικήματα για να μένουν, διότι κατοικούν σε σπήλαια ή σε αυτοσχέδιες καλύβες.

"Είναι τόσο σκληρή η δουλιά των μεταλλωρύχων και τόσο απαράδεκτες οι συνθήκες εργασίες, που είναι φυσικό στο μεταλλείο να δημιουργούνται συνεκτικές κοινωνικές ομάδες, με έντονη μαχητικότητα και κοινωνική αλληλεγγύη", επισημαίνει ο Γ. Βουγιούκας. Και συνεχίζει: "Στην πρώτη μεγάλη απεργία υπήρχε φοβερή ένταση. Είναι ενδεικτικό ότι ο Σερπιέρης - γενικός διευθυντής της εταιρίας - για να φυγαδευτεί, ντύθηκε γυναίκα ή παπάς! Η κυβέρνηση έστειλε, εκτός από τα "ΜΑΤ" της εποχής εκείνης, πολεμικό πλοίο για να πάρει τους πρωτεργάτες της απεργίας! Η ένταση ήταν μεγάλη. Μια πέτρα που έφυγε απ' τα χέρια ενός απεργού και χτύπησε έναν χωροφύλακα ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει η σύγκρουση. Οι χωροφύλακες ανοίγουν πυρ και χτυπούν στο "ψαχνό" τέσσερις ανυπεράσπιστους εργάτες. Η Καμάριζα γίνεται πεδίο μάχης"... Το Δεκέμβρη του 1896 πραγματοποιείται η δίκη 15 απεργών, οι οποίοι αθωώνονται και επανέρχονται στη δουλιά τους χωρίς όρους. Μετά την απεργία εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Καμάριζα στρατιωτικό σώμα, όχι μακριά από τους χώρους δουλιάς, προκειμένου να αποτρέψει τους εργάτες από νέες εξεγέρσεις.

Σχεδόν πενήντα μέρες κράτησε η δεύτερη μεγάλη απεργία από τους μεταλλεργάτες της Καμάριζας, το 1929, με βασικό αίτημα την αύξηση των μισθών. Μια απεργία που την έζησε ο πατέρας του Γ. Βουγιούκα και οι μαρτυρίες είναι πιο κοντινές. "Ηταν μια πολύ μαχητική απεργία, με μεγάλες συγκεντρώσεις μέσα στο Λαύριο, αλλά και στην Αθήνα και με τη συμμετοχή όχι μόνο των εργατών, αλλά και των οικογενειών τους", τονίζει ο 74χρονος μεταλλεργάτης. Η Αθήνα έστειλε και τότε στο Λαύριο ισχυρή στρατιωτική δύναμη, έγιναν πολλές συλλήψεις, ενώ στη συγκέντρωση που έγινε στις 14 του Μάρτη του 1929 τραυματίστηκαν 30 εργάτες. Την καθοδήγηση αυτής της απεργίας είχε ο Σκλαβαίνας,εργατικό στέλεχος του ΚΚΕ, και ο λεβητοποιός Γ. Δαλέζιος,στέλεχος επίσης του ΚΚΕ. Ο Ε. Βενιζέλος επισκέπτεται το Λαύριο και υπόσχεται στους απεργούς ότι "θα τους δώσει χωράφια, επειδή δεν μπορεί να παρέμβει στη γαλλική εταιρία για να αυξηθούν οι μισθοί τους". Ηταν μια υπόσχεση που εν μέρει πραγματοποιήθηκε, αλλά δεν μπόρεσε να λύσει τα ουσιαστικά και τεράστια προβλήματα των μεταλλεργατών...

"Το 1950 έγινε μια ακόμη μεγάλη απεργία που κράτησε 29 μέρες", θυμάται ο Γ. Βουγιούκας. Μαζική απεργία, μαχητική και οι μεταλλεργάτες της Καμάριζας πέτυχαν να διπλασιάσουν το μεροκάματό τους. Το 1959 η εταιρία μειώνει το προσωπικό και οι εργάτες προχωρούν σε απεργία πείνας μέσα στις στοές. Μετά από 10 μέρες τα αιτήματά τους γίνονται αποδεκτά από την εργοδοσία... Και φτάνουμε στο 1961, που γίνεται η τελευταία μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων. Κρατά σχεδόν 72 μέρες και τα αιτήματα είναι πάλι οικονομικά. "Θυμάμαι ότι είχαν κατέβει στο Λαύριο οπλισμένοι αστυνομικοί. Επικρατούσε ένα πρωτόγνωρο κλίμα τρομοκρατίας. Μάλιστα είχαμε προγραμματίσει να κάνουμε πορεία από το Λαύριο ως την Αθήνα και μας σταμάτησε ισχυρή δύναμη αστυνομικών, αλλά και στρατός έξω από το Θορικό", αναφέρει ο Γ. Βουγιούκας. Μετά οι εποχές άλλαξαν. Ηρθε η χούντα και οι πρωτοπόροι μεταλλεργάτες στάλθηκαν στην εξορία. Ανάμεσά τους και ο Γ. Βουγιούκας - τριάμισι χρόνια ήταν στη Γυάρο και τη Λέρο. Οταν έπεσε η χούντα, έγιναν κάποιες μικροαπεργίες έως ότου οι Γάλλοι "διαπίστωσαν" ότι τα μεταλλεύματα δεν είναι πια εκμεταλλεύσιμα και σταμάτησαν τη λειτουργία της εταιρίας. Ο χώρος αυτός, ωστόσο, αντί να αξιοποιηθεί και να γίνει τόπος "μνήμης και αγώνα" για τις επόμενες γενιές έχει εγκαταλειφτεί - τεράστιες ευθύνες φέρει το "ντόπιο κατεστημένο" - έχει τεμαχιστεί και πολυτελείς βίλες ξεφύτρωσαν πλάι στο μεταλλευτικό φρέαρ. Η ιστορική μνήμη, οι αγώνες των μεταλλεργατών έναν αιώνα μετά βεβηλώνονται και γίνεται προσπάθεια να σβηστούν από τους σύγχρονους αγύρτες.

Το 1896 το ΚΚΕ δεν υπήρχε. Υπήρχε όμως η εργατική τάξη, στα πρώτα βήματά της προς τη συνειδητοποίηση του ιστορικού ρόλου της να απελευθερώσει τον εαυτό της και συνολικά την κοινωνία από τα δεσμά της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Τότε, λοιπόν, το 1896, σ' έναν κατ' εξοχήν προλεταριακό χώρο, το Λαύριο, έγινε η μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων. Αυτήν την απεργία και τους νεκρούς της επέλεξε να τιμήσει, γιορτάζοντας τα δικά του 77 χρόνια, το ΚΚΕ και η Οργάνωσή του στο Λαύριο. Ως χώρος για την εκδήλωση επιλέχθηκε - ποιος άλλος; - η Καμάριζα με τις στοές, μέσα στις οποίες άφησαν την τελευταία τους πνοή χιλιάδες δούλοι στο πέρασμα των αιώνων, η Καμάριζα, όπου έδωσαν τις μάχες τους οι σύγχρονοι δούλοι, κάνοντας ένα βήμα αυτή τη φορά για την απελευθέρωσή τους. Αυτούς τίμησαν, εκατό χρόνια μετά, νέα παιδιά και παππούδες, οι βάρδιες της πολιτικής πρωτοπορίας της εργατικής τάξης που συναντήθηκαν στην Καμάριζα το βράδυ της Παρασκευής.

Η συγκίνηση των παλαιότερων μεταλλωρύχων κομμουνιστών, που βρέθηκαν στην εκδήλωση, ήταν μεγάλη. Ηταν οι άνθρωποι που εργάστηκαν στα μεταλλεία και τις στοές της Καμάριζας, όπως οι παππούδες και οι πατεράδες τους, και σύνδεσαν τους αγώνες τους με τον αγώνα του ΚΚΕ. Κάποιοι δάκρυσαν λέγοντας στους νεότερους τις ιστορίες από τις "μαύρες" μέρες των στοών της Καμάριζας και τους αγώνες που έδωσαν για καλύτερες συνθήκες δουλιάς. Η αίθουσα σιγά σιγά άρχιζε να γεμίζει. Οι παλιοί αγωνιστές έφταναν αργά με τα "μπαστούνια" να στηρίζουν τα κουρασμένα τους πόδια και τους αγώνες μιας ολόκληρης ζωής γραμμένους στα μάτια τους.

Την εκδήλωση άνοιξε ο γραμματέας της ΚΟ Λαυρίου, Σταύρος Αλαφιώτης.Αναφερόμενος στα 100 χρόνια από την απεργία των μεταλλωρύχων στην Καμάριζα, τόνισε ότι "ο τόπος της εκδήλωσης δεν επιλέχτηκε τυχαία, καθώς συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη μεγάλη απεργία. Θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει επανάσταση, μιας και θεωρήθηκε από τις μεγαλύτερες απεργίες του περασμένου αιώνα και αναστάτωσε τόσο τη χώρα, όσο και ολόκληρη την Ευρώπη με την απήχησή της".

Η Καμάριζα, συνέχισε, τον Απρίλη του 1896 μετατράπηκε σε πεδίο μάχης. Από τη μία ο στρατός και οι χωροφύλακες, από την άλλη οδοφράγματα, καμένες αποθήκες, γραφεία και σπίτια μηχανικών του Σερπιέρη, δυναμίτες στα χέρια των εργατών. Κάθε δυναμίτης και ρήγμα στον ιστό της άρχουσας τάξης, του ξένου και ντόπιου κεφαλαίου. Ο απολογισμός της απεργίας, τέσσερις νεκροί και πολλοί τραυματίες, ανάμεσα στους πάνω από δύο χιλιάδες απεργούς. Αυτό ήταν το φινάλε της μεγαλύτερης απεργίας που έγινε ποτέ στη χώρα μας τον προηγούμενο αιώνα. "Τους τιμούμε με αυτή την εκδήλωση και υποσχόμαστε να συνεχίσουμε το δρόμο που χάραξαν οι πρωτοπόροι μαχητές για την εποχή τους, για ένα καλύτερο μέλλον, για να σταματήσει η ανθρώπινη εκμετάλλευση", κατέληξε ο Στ. Αλαφιώτης.

Το χαιρετισμό της ΚΕ του ΚΚΕ μετέφερε το μέλος της Κώστας Βουλγαρόπουλος,θυμίζοντας ότι η εργατική τάξη του Λαυρίου εδώ και 100 χρόνια βρίσκεται στις πρώτες γραμμές του αγώνα. Χτυπημένη, ματωμένη, μα πάντα με πίστη στο δίκιο του αγώνα της. "Γνώρισε, όμως, λογής λογής "φίλους", "προστάτες" και ψευτοσοσιαλιστές, που στην κρίσιμη στιγμή του αγώνα την πούλησαν, την εγκατέλειψαν και τη θυμούνται μόνον όταν πλησιάζουν οι εκλογές για να της πάρουν την ψήφο",είπε χαρακτηριστικά ο Κ. Βουλγαρόπουλος.

Αναφερόμενος στα 77 χρόνια ζωής του ΚΚΕ, τόνισε ότι "όλα σχεδόν τα παλιά, αστικά, κόμματα χάθηκαν ή μετονομάστηκαν και μεταμορφώθηκαν. Το ΚΚΕ όχι μόνο δεν έσβησε - όπως οι ξένοι και ντόπιοι εχθροί επιδίωκαν - αλλά άντεξε, ανδρώθηκε κόντρα στις μεγάλες θύελλες και δοκιμασίες της πολυτάραχης αυτής περιόδου". Καταλήγοντας, σημείωσε ότι "το ΚΚΕ στα 77 χρόνια ύπαρξης και δράσης του έχει δείξει το μεγάλο και αδιάκοπο ενδιαφέρον του και τους αγώνες του για τα συμφέροντα του κόσμου της δουλιάς και της ανέχειας. Εχει κάνει τεράστιες θυσίες για την υπεράσπιση του λαού, την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και λαϊκής κυριαρχίας, για την ειρήνη, τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη και το σοσιαλισμό".

ΡΕΠΟΡΤΑΖ: Μπέρρυ ΤΣΟΥΓΚΡΑΝΗ

Γιώργος ΜΙΧΑΗΛΑΡΗΣ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

Μανόλης ΠΑΚΙΑΣ

Γ. Βουγιούκας: "Οι αγώνες αυτοί ήταν για μας μια ανεκτίμητη κληρονομιά. Μας έδινε αγωνιστική δύναμη, πείσμα και κουράγιο"...

Ενας χώρος ιστορικής μνήμης εγκατελειμμένος και αφημένος σε χέρια ιδιωτών. Το κράτος, για μια ακόμη φορά, απουσιάζει

Το μεταλλευτικό φρέαρ, απ' όπου βγήκαν το 1896 οι μεταλλεργάτες, κατέλαβαν το στόμιο και εμπόδισαν σ' όλους την είσοδο

Τα 77χρονα του ΚΚΕ και την ιστορική απεργία του 1896 στην Καμάριζα, τίμησαν στο Λαύριο παλιοί και νέοι κομμουνιστές