Καλές και χρήσιμες οι καμπάνιες που αφορούν στην προβολή του βιβλίου. Θετικός ο ρόλος και θετική κάθε προσπάθεια ενίσχυσής του. Παρά τα θετικά αποτελέσματα, που μεταφράζονται σε αύξηση των πωλήσεων βιβλίων, ωστόσοη χώρα μας κατέχει μια από τις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά στη δαπάνη για αγορά βιβλίων.Αυτή είναι η μία πλευρά του νομίσματος, με τις πολλές και διαφορετικές όψεις, που χρήζουν ασφαλώς ιδιαίτερης μελέτης και έρευνας. Η άλλη πλευρά του νομίσματος αφορά στα προβλήματα του κλάδου, που δεν είναι λίγα, ωστόσο δύσκολα δημοσιοποιούνται από τους "εργάτες" της πένας. Ο αγώνας της επιβίωσης, αλλά και η ελπίδα ή η χαρά να δουν το βιβλίο τους στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, παραβλέπουν προσωρινά τα προβλήματα.Ο νόμος για τα δικαιώματα της πνευματικής ιδιοκτησίας, ορίζει κάποιες ρυθμίσεις για τη σύμβαση έντυπης έκδοσης και για τα δικαιώματα του μεταφραστή. Ωστόσο υπάρχουν κάποια ζητήματα που δε ρυθμίζονται από νόμους και επιμένουν να θολώνουν το τοπίο και να δημιουργούν ανισότητες. Ανισότητες που καμιά σχέση δεν έχουν με την ποιότητα ή μη του "προϊόντος" και κατ' επέκταση την καταξίωση ή όχι του συγγραφέα, που αυτόματα θα μεταφράζεται και στο να μπορεί ή όχι να ζήσει ο συγγραφέας από τα βιβλία του.

- Ποιες είναι οι σχέσεις εκδοτών και συγγραφέων;

- "Η σχέση συγγραφέα και εκδότη - λέει ο Μάνος Κοντολέων - είναι σχέση ζεστή όσο και καυτή. Και οι δύο πλευρές έχουν ανάγκη η μια την άλλη. Υπάρχει, όμως, μια διαφορά. Ο εκδότης έχει ανάγκη τους συγγραφείς. Ο συγγραφέας έχει ανάγκη τον εκδότη. Αυτή η διαφορά αριθμού είναι που καθορίζει τις σχέσεις σε επίπεδο τόσο επαγγελματικό, όσο και συναισθηματικό ψυχολογικό, κυρίως από την πλευρά του συγγραφέα, αλλά και του εκδότη. Ενας εκδότης έχει ανάγκη τους συγγραφείς για να μπορέσει πάνω στα έργα τους να στηρίξει τη δική του επιχείρηση. Μπορεί, εύκολα, όμως, μέσα στην πληθώρα των βιβλίων, ελληνικών και ξένων, να επιλέγει από πολλούς εκείνους ο οποίοι βρίσκονται πιο κοντά στις δικές του απαιτήσεις ή τις απαιτήσεις που νομίζει ότι έχει η αγορά. Ο συγγραφέας με την παραγωγή του δικού του ή των δικών του βιβλίων δεν έχει τη δυνατότητα, μέσα σε ένα αρκετά κλειστό κύκλωμα, να επιλέγει εκδότη. Ετσι αισθάνεται μια μονοσήμαντη σχέση να συνδέει το έργο του με τον εκδότη. Αυτό του δημιουργεί και μια ανασφάλεια, αλλά συγχρόνως, πολύ συχνά του δημιουργούνται σκέψεις, δικαιολογημένες ή όχι, για μια μη ικανοποιητική αντιμετώπιση, εκ μέρους του εκδότη στο πρόσωπό του και το έργο του. Από την άλλη, ένας εκδότης είναι επαγγελματίας, που ζει από τα βιβλία τα οποία εκδίδει, ενώ ελάχιστοι είναι οι συγγραφείς, που ζουν από τα βιβλία τους. Οι εκδότες, λοιπόν, έχουν μια συνδικαλιστική συνείδηση και καθαρά συνδικαλιστικούς φορείς, ενώ οι συγγραφείς, δεν έχουν μια συνειδητοποιημένη συνδικαλιστική συνείδηση".

- Ο νόμος ποια προβλήματα έλυσε και ποια όχι;

- "Ο νόμος ο οποίος δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια - λέει ο Μάνος Κοντολέων - και που θέτει κάποιες προδιαγραφές των σχέσεων εκδότη και συγγραφέων, σίγουρα είναι αρκετά θετικός, αφού οριοθετεί βασικές υποχρεώσεις και από τις δύο πλευρές και περισσότερο από την πλευρά των εκδοτών. Ομως, ένας νόμος βρίσκει εφαρμογή όχι επειδή γράφτηκε, ψηφίστηκε και δημοσιεύτηκε, αλλά γιατί οι κοινωνικές, οικονομικές και γενικότερες συνθήκες, που επικρατούν τον βοηθούν ή δεν τον βοηθούν να λειτουργήσει. Από αυτή την πλευρά, δε νομίζω ότι μπορούμε να πούμε ότι έχουμε κάνει μεγάλα άλματα και ίσως δε φταίει ο νόμος, αλλά οι συνθήκες που εξακολουθούν να παραμένουν, όπως τις περιέγραψα πιο πάνω".

- "Ο νόμος δεν έχει ιδιαίτερα προβλήματα για τους εκδότες - επισημαίνει ο Δημήτρης Παντελέσκος.Εγινε μια συζήτηση με νομικούς συμβούλους του ΥΠΠΟ και οι συγγραφείς με τους εκδότες βρήκαν λύσεις και πρότειναν ένα κοινό σχέδιο. Αν υπάρχει ένα πρόβλημα είναι ότι για την αμοιβή των μεταφραστών, δεν προβλέπει αμοιβή εφάπαξ. Προβλέπει μόνο ποσοστά. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, γιατί δε δέχεται ο άλλος να μεταφράσει ένα βιβλίο, με ποσοστό επί των πωλήσεων του βιβλίου. Οσο για τις σχέσεις εκδοτών - συγγραφέων καθορίζονται με συμφωνητικό, αποδεχόμενα κάποιους όρους και τα δύο μέρη. Τα ιδιωτικά, αυτά, συμφωνητικά, είναι προσαρμοσμένα στο νέο νόμο".

Η αμοιβή - σύμφωνα με το νόμο - που οφείλει να καταβάλει ο εκδότης στο συγγραφέα συμφωνείται σε ορισμένο ποσοστό επί της λιανικής τιμής πώλησης όλων των πωλούμενων αντιτύπων. Η αμοιβή αυτή μετά την πώληση των 1.000 αντιτύπων δεν μπορεί να είναι μικρότερη από το 10%.Αν δηλαδή πουληθούν πάνω από 1.000 αντίτυπα, εισπράττει ο συγγραφέας το ποσοστό και για τα 1.000 αντίτυπα, αν όμως πουληθούν 999, για παράδειγμα, ο συγγραφέας μπορεί να μην εισπράξει και τίποτε. Στις περιπτώσεις, λοιπόν, που η αμοιβή καθορίζεται σε ποσοστό, όλα τα αντίτυπα του έργου πρέπει να φέρουν την υπογραφή του συγγραφέα, εκτός αν συμφωνηθεί άλλος τρόπος. Ο νόμος, βέβαια, με άρθρο του προβλέπει ότι με Προεδρικό Διάταγμα, "που θα εκδοθεί εντός εξαμήνου από της ισχύος του παρόντος νόμου, θα καθοριστεί άλλος τρόπος ελέγχου του αριθμού των πωλούμενων αντιτύπων". Οχι έξι μήνες, αλλά 4 χρόνια πέρασαν και ακόμη δεν έχει γίνει τίποτε.

- "Εμείς - λέει ο Δημήτρης Παντελέσκος - είχαμε προτείνει να υιοθετήσουμε το γαλλικό σύστημα. Πρέπει να συζητηθεί με τον υπουργό Πολιτισμού και τους ενδιαφερόμενους επαγγελματικούς κλάδους, αλλά δεν έγινε τίποτε και ούτε νομίζω ότι θα γίνει ποτέ. Ολοι οι νόμοι που προβλέπουν κάποιο Προεδρικό Διάταγμα, σπάνια γίνεται".

- "Βασικό πρόβλημα - επισημαίνει ο Μάνος Κοντολέων - είναι ότι ο συγγραφέας δεν μπορεί να ελέγξει αν ο εκδότης του αποδίδει τα συγγραφικά δικαιώματα που δικαιούται. Γιατί υπάρχει μια περίεργη κατάσταση, σε σχέση με το έργο του συγγραφέα, αν το δούμε όχι μόνο σαν πνευματικό δημιούργημα αλλά και σαν επαγγελματικό, σαν ένα προϊόν της αγοράς. Ενώ ο συγγραφέας παράγει, παράγει, δηλαδή, την ουσία του, την πνευματική οντότητά του, δεν παράγει και δεν ελέγχει την καταναλωτική μορφή του βιβλίου. Ο συγγραφέας δεν μπορεί να παρακολουθήσει τη διαδικασία έκδοσης και δεν μπορεί να παρακολουθήσει και τις πωλήσεις των αντιτύπων. Ενδεχομένως η σχέση να στηρίζεται σε μια καλή διάθεση του εκδότη, αν και οι διάφορες τυχόν λύσεις που έχουν εφαρμοστεί, όπως η υπογραφή των αντιτύπων δεν μπορώ να πω ότι είναι πάρα πολύ σωστές. Τώρα γίνεται μια προσπάθεια να αριθμούνται τα αντίτυπα από τον τυπογράφο κι αυτό ίσως είναι μια θετική πλευρά ελέγχου. Αλλά ακόμη δεν έχουμε λύσει αυτό το θέμα".

- "Εχουν αλλάξει πολλά στις σχέσεις συγγραφέων εκδοτών - επιμένει ο Δημήτρης Παντελέσκος - τώρα πια οι Ελληνες εκδότες πληρώνουν κανονικά δικαιώματα. Δεν μπορούν να διαφύγουν, είναι και οι ποινές μεγάλες. Είναι πολύ κουτό κάποιος να θέλει να κοροϊδέψει".

Εκκρεμεί, πάντως και η λειτουργία Οργανισμού Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας...

- "Ξεκίνησε - όπως λέει ο Δ. Παντελέσκος - πριν ενάμισι - δύο χρόνια από τους εκδότες και τους συγγραφείς, η διαδικασία που προβλέπει ο νόμος για τη δημιουργία του. Γράφτηκαν 20 μέλη, 10 συγγραφείς και 10 εκδότες, καθορίστηκε το πλαίσιο κανονισμού, για να προχωρήσουμε στη γενική συνέλευση που θα έβγαζε διοίκηση, υποβάλαμε τα χαρτιά στο Πρωτοδικείο, εγκρίθηκαν, υποβλήθηκαν στο ΥΠΠΟ, εγκρίθηκαν, αλλά υπήρξε μια διαφωνία μεταξύ των συγγραφέων και τα πράγματα σταμάτησαν προσωρινά. Οσο, όμως, δε λειτουργεί ο Οργανισμός τόσο χάνονται δικαιώματα".

Ο νόμος προβλέπει την είσπραξη του 4% από τις πωλήσεις φωτοτυπικών μηχανημάτων και του χαρτιού κατάλληλου για φωτοτυπίες.

- "Από μία μελέτη - λέει ο Δ. Παντελέσκος - που έγινε, φαίνεται ότι αν ο Οργανισμός αξιοποιήσει το 40- 50% των πωλήσεων και μπορέσει να εισπράξει το ποσό που δικαιούται, θα φτάσει στο 1 δισ. το 2000. Βέβαια, μελέτη είναι και μακάρι να γίνει. Ομως μέχρι τώρα δεν έχει εισπράξει τίποτε".

- "Ας μη συζητάμε, όμως, τονίζει ο Μάνος Κοντολέων,μόνο για τους συγγραφείς εκείνους που ήταν τυχεροί και μπορούν να έχουν μια επαγγελματική οντότητα και δυνατότητα να επιβάλλουν κάποια πράγματα στον εκδότη τους. Ας μιλήσουμε για τους μέσους συγγραφείς και δεν εννοώ σε ποιότητα, αλλά από πλευράς εμπορικότητας, που είναι και οι περισσότεροι, οι οποίοι πιο πολύ ονειρεύονται να βγει το βιβλίο τους κάποια στιγμή. Από κει και πέρα αρχίζει η διαδικασία να παρακαλά, αν παρακαλά, να πάρει τα δικαιώματά του χωρίς να γνωρίζει αν θα του δώσουν τα κανονικά. Και βλέπεις ακόμη και εκδότες που έχουν μια οντότητα σαν επιχείρηση, δεν είναι απόλυτα σίγουρο ότι λειτουργούν σωστά. Και άλλοι πάλι που έχουν απόλυτη συνείδηση της επαγγελματικής οντότητάς του, αποδίδουν και ενημερώνουν τους συγγραφείς. Ο σωστός επαγγελματισμός είναι αυτός, που θα επιτρέψει και στον εκδότη και τον συγγραφέα να επιβιώσουν, εννοώ σε επίπεδο οικονομικό και επαγγελματικό.Πέρασε η εποχή όπου ένας εκδότης στηριζόταν στο πάθος του συγγραφέα να δει το βιβλίο του. Ολοένα και περισσότερο οι συγγραφείς απαιτούν κάποια πράγματα και οι εκδότες θα πρέπει να έχουν μια σωστή αντιμετώπιση για να πουν ότι έχουν μέλλον οι επιχειρήσεις τους".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ