Πρυτανικές εκλογές

Το Πανεπιστήμιο μπροστά σε νέες προκλήσεις

Από την άποψη αυτή, θα ήταν χρήσιμος, αλλά και απαραίτητος ένας σύντομος απολογισμός σ' ό,τι αφορά την εξέλιξη των επιστημών και της γνώσης, κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, για να αξιολογήσουμε και να αξιοποιήσουμε την κληρονομιά του.

Συνολικά, μπορούμε να πούμε ότι ο απερχόμενος αιώνας - ιδιαίτερα οι τελευταίες δεκαετίες του - πρόσφερε στην ανθρωπότητα μια αλματώδη ανάπτυξη των επιστημών, μια γρήγορη συσσώρευση της γνώσης. Αρκεί να σημειωθεί ότι δημιουργήθηκαν πολλοί νέοι επιστημονικοί κλάδοι, που πρωταγωνιστούν στις μέρες μας, ότι ο όγκος των γνώσεων διπλασιάζεται σε λιγότερο από δέκα χρόνια και οι τεχνολογικές διευκολύνσεις, πάνω στην παραγωγική αλυσίδα, αλλάζουν περίπου κάθε τρία με τέσσερα χρόνια.

Η εξέλιξη αυτή είχε άμεσα και πολλαπλά αποτελέσματα στην κοινωνία. Επαναστατικοποιήθηκαν τα μέσα παραγωγής. Διανοητικές λειτουργίες του ανθρώπου ενσωματώθηκαν στις προηγμένες μηχανές. Οι παραγωγικές δυνάμεις, έστω και εκλεκτικά, γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη. Αυξήθηκε η παραγωγικότητα στο επίπεδο της υλικής παραγωγής. Πολλαπλασιάστηκαν και εμπλουτίστηκαν οι δεξιότητες του ανθρώπου, με παράλληλη αύξηση των δυνατοτήτων του για την επίλυση σοβαρών προβλημάτων της κοινωνίας.

Παρ' όλα αυτά, δημιουργήθηκαν ή και εντάθηκαν πολλά κοινωνικά προβλήματα, που τα βιώνει με ιδιαίτερη οξύτητα σήμερα η παγκόσμια κοινωνία, αλλά και η χώρα μας. Αυξάνεται η ανεργία και η εξαθλίωση, κινδυνεύει το περιβάλλον, η κοινωνία σαπίζει, οξύνεται το πρόβλημα της αμορφωσιάς, η γνώση έχει μετατραπεί σε εμπόρευμα. Τα επιστημονικά επιτεύγματα έχουν εγκλωβιστεί στο καπιταλιστικό κέρδος, αυξάνεται ο πρόσθετος χρόνος εργασίας, καταστρέφονται παραγωγικές δυνάμεις, εμφανίστηκαν κρισιακά φαινόμενα στο πεδίο των επιστημών, διαταράχτηκε η σχέση πτυχίου - επαγγέλματος - εργασίας.

Η αντίφαση είναι έκδηλη. Δίπλα στην υψηλή τεχνολογία και στην ταχύτατη συσσώρευση της γνώσης, η αμορφωσιά. Δίπλα στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου, που μπορεί να προκύψει από την εξέλιξη της τεχνολογίας, η αύξηση του πρόσθετου χρόνου εργασίας, η αναζήτηση δεύτερης και τρίτης δουλιάς. Δίπλα στις μεγάλες δυνατότητες για επίλυση βασικών προβλημάτων της κοινωνίας, η πείνα και η εξαθλίωση. Δίπλα στην καλλιέργεια των αξιών, τη δημιουργία, τον πολιτισμό, η "ελευθερία" της αυτοκαταστροφής, το "δημοκρατικό" δικαίωμα των ψυχοτρόπων μέσων.

Η μετατροπή της επιστήμης σε παραγωγική δύναμη, η άμεση σύνδεσή της με την υλική παραγωγή, αναβάθμισε το ρόλο της παιδείας και της εκπαίδευσης. Κατέστησε πρωταρχικής σημασίας παράγοντα προόδου και ανάπτυξης την έρευνα. Προσδιόρισε ως εξόχως βαρύνουσα, τη θέση του εκπαιδευτικού συστήματος κατ' αναλογίαν και των ΑΕΙ. Στις μέρες μας, όλοι οι κοινωνικοί φορείς και τα κόμματα μιλούν για την τεράστια σημασία αυτής της εξέλιξης.

Την ίδια στιγμή, η "απάντηση" της κοινωνίας είναι η αύξηση της απαίτησης για περισσότερη μόρφωση.

Στα πλαίσια αυτά, ο ερχομός του 21ου αιώνα αποτελεί πράγματι μια, ιστορικής σημασίας, πρόκληση για τα ΑΕΙ. Τοποθετεί μπροστά σε νέα καθήκοντα όλα ανεξαρτήτως τα πανεπιστήμια της χώρας μας, συνολικά το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Το πρόβλημα που υπάρχει είναι αν η συζήτηση αυτή και οι προθέσεις της κυβέρνησης ανταποκρίνονται στις προκλήσεις του νέου αιώνα.

Τα Πανεπιστήμια σήμερα διανύουν μια έντονα μεταβατική περίοδο. Δίπλα στα χρόνια και μόνιμα προβλήματα, προστίθεται η πασιφανής προσπάθεια του μεγάλου κεφαλαίου, "των δυνάμεων της αγοράς", να τα θέσουν, ως ιδρύματα παραγωγής και αναπαραγωγής της γνώσης, υπό τον πλήρη και ολοκληρωτικό έλεγχό τους, για να εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα. Βασικός στόχος, λοιπόν, η έρευνα. Παράλληλος, και εξίσου βασικός στόχος της άρχουσας τάξης, των κατευθύνσεων που μας έρχονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και τον ΟΟΣΑ, είναι, επίσης, η εναρμόνιση της παροχής γνώσης από τα ΑΕΙ στο επίπεδο της "ευελιξίας της αγοράς εργασίας", των νέων εργασιακών σχέσεων, η πιο συστηματική και άμεση σύνδεση με τις επιχειρήσεις.

Εχοντας ως δεδομένο το επίπεδο ανάπτυξης της τεχνολογίας και τη μεταφορά των επιστημονικοτεχνικών επιτευγμάτων στην παραγωγική διαδικασία, το μεγάλο κεφάλαιο και οι κυβερνήσεις προωθούν τη δημιουργία κύκλων σπουδών μέσα στα ΑΕΙ, διασπούν τον ενιαίο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης, με στόχο την παραγωγή ενός υποβαθμισμένου, μισοειδικευμένου εργατικού δυναμικού στο επίπεδο της κατάρτισης. Η κατάρτιση αυτή θα ανταποκρίνεται στην πίεση και στις ανάγκες των επιχειρήσεων μιας συγκεκριμένης χρονικής στιγμής. Δε θα εξασφαλίζει σταθερότητα εργασίας, ούτε μόνιμο αντικείμενο εργασίας.

Κατ' αυτόν τον τρόπο, υπολογίζεται πως ένας εργαζόμενος θα πρέπει να αντιμετωπίσει την ανάγκη της κατάρτισης και επανακατάρτισής του, για να είναι σε θέση να εργαστεί, γύρω στις δέκα φορές, κατά τη διάρκεια του εργασιακού του βίου. Είναι προφανές ότι ο εργαζόμενος αυτός θα απολυθεί, αντίστοιχα, άλλες τόσες. Η κυβέρνηση, αντιγράφοντας τη "Λευκή Βίβλο" της ΕΕ για την παιδεία, παρουσιάζει την εξέλιξη αυτή, ως αναβάθμιση της παιδείας, με το παραπλανητικό σύνθημα της "διά βίου εκπαίδευσης". Είναι φανερή η επιδίωξή της και οι στόχοι της.

Φυσικά, η άρχουσα τάξη και το μεγάλο κεφάλαιο ποτέ δεν πρόκειται να παραιτηθούν από το μόνιμο στόχο τους να δημιουργούν παράλληλα και μια ενσωματωμένη ελίτ επιστημόνων, που θα τη χρησιμοποιούν για τη διεύθυνση της κοινωνίας και της υλικής παραγωγής. Ο ένας στόχος δεν έρχεται σε αντίθεση με τον άλλον. Γι' αυτό το σκοπό, φροντίζουν να υπάρχουν τα ανάλογα υψηλού επιπέδου ΑΕΙ, προκειμένου να καλύπτουν τέτοιου είδους ανάγκες τους.

Είναι προφανές ότι η εισαγωγή των κύκλων σπουδών θα έχει ως αποτέλεσμα μια γενική υποβάθμιση της παρεχόμενης γνώσης. Το περιεχόμενο της κατάρτισης θα ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες των καπιταλιστών. Δε θα διαμορφώνει ολοκληρωμένους επιστήμονες. Αν μάλιστα τα μέτρα αυτά τα συνδυάσουμε με τα αντίστοιχα μέτρα που προωθούνται στη Μέση Εκπαίδευση (Εθνικό Απολυτήριο), τότε μπορούμε να πούμε κατηγορηματικά πως θα αυξηθούν οι ταξικοί φραγμοί στη μόρφωση, από τη μια, και θα παρέχεται υποβαθμισμένη γνώση, από την άλλη.

Πρέπει να διευκρινίσουμε πως η κατάρτιση θα διεξάγεται πάνω στην αρχή της ανταποδοτικότητας. Θα επιβαρύνονται δηλαδή οι καταρτιζόμενοι με δίδακτρα. Η εισαγωγή των διδάκτρων στους κύκλους σπουδών αποτελεί το προανάκρουσμα της γενίκευσής τους.

Ο νέος ρόλος που επιφυλάσσεται στα Πανεπιστήμια γυρνάει τις πλάτες στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας. Οχι μόνο τα πανεπιστήμια θα χάσουν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα, μια και η πρόσδεσή τους στα συμφέροντα των μονοπωλίων θα είναι το κυρίαρχο γεγονός που θα τα χαρακτηρίζει, αλλά θα πάψουν να παρέχουν και δωρεάν παιδεία.

Η λειτουργία τους και οι στόχοι τους θα υποτάσσονται στην αύξηση των κερδών και της επιχειρηματικής δράσης των καπιταλιστών. Στις ανάγκες της "ελεύθερης αγοράς".

Πάνω σ' αυτήν την κατεύθυνση, θα οικοδομηθούν επίσης οι μεταπτυχιακές σπουδές, η φοιτητική μέριμνα, η εσωτερική ζωή των ΑΕΙ, η παροχή των συγγραμμάτων, οι ειδικεύσεις των πτυχιούχων, ο τρόπος που θα παρέχονται οι τίτλοι σπουδών.

Το κακό, όμως, δε σταματάει εδώ. Η εξέλιξη αυτή στα πανεπιστήμια θα διασπάσει οριστικά τη σχέση του πτυχίου με το επάγγελμα, του επαγγέλματος με την εργασία.

Διά στόματος του υπουργού Γερ. Αρσένη, ακούσαμε πως ο φυσικός και ο φιλόλογος με την απόκτηση του πτυχίου δεν είναι βέβαιο ότι θα βρίσκουν εργασία (προφανώς στην ειδικότητά τους). Το ζήτημα αυτό θα το λύνει η παραγωγική διαδικασία, η αγορά.

Με λίγα λόγια, θα μπορεί κανείς να σπουδάζει γιατρός, να πάρει πτυχίο γιατρού, αλλά να μην εργαστεί ποτέ ως γιατρός.

Εκείνο που μας αφήνει να εννοήσουμε σαφώς ο Γερ. Αρσένης είναι ότι, μελλοντικά, τα επαγγέλματα θα γίνουν κλειστή υπόθεση των λίγων, κάτι σαν νέες συντεχνίες. Γι' αυτό ακριβώς, το υπουργείο Παιδείας βιάζεται να καταργήσει τη λίστα των εκπαιδευτικών και στη θέση της να υπάρξουν νέες εξετάσεις. Η εξέλιξη αυτή θα είναι γενική για όλα τα πτυχία των ΑΕΙ, για όλα τα επαγγέλματα.

Από εδώ προκύπτει μια σαφής υποβάθμιση των πτυχίων και των πανεπιστημίων. Από την άλλη βέβαια, αναδεικνύονται τα στενά όρια του καπιταλιστικού συστήματος, η κυνική ομολογία του ότι δεν μπορεί, δεν είναι σε θέση να λύσει το πρόβλημα της απασχόλησης. Και όχι μόνο δεν μπορεί, αλλά υψώνει όλο και περισσότερους φραγμούς.

Προσπαθήσαμε να αναδείξουμε δύο βασικές πλευρές που θα χαρακτηρίζουν τη λειτουργία των πανεπιστημίων από εδώ και στο εξής, το νέο ρόλο τους. Δεν είναι οι μόνες. Η ακαδημαϊκή κοινότητα δεν μπορεί να μείνει αδιάφορη μπροστά σ' αυτές τις εξελίξεις. Δεν μπορεί να μην έχει λόγο για ό,τι προωθείται από την κυβέρνηση, στα πλαίσια των κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ο νέος προσανατολισμός των ΑΕΙ είναι αναγκαίο να αποκρουστεί από το σύνολο των πανεπιστημιακών, από τους φοιτητές και τους εργαζόμενους. Είναι παρήγορο ότι, με την ευκαιρία των πρυτανικών εκλογών, σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι υπερασπίστηκαν το δημόσιο χαρακτήρα των ΑΕΙ και την παροχή δωρεάν εκπαίδευσης. Είναι μια πρώτη απάντηση στην εναγώνια προσπάθεια της κυβέρνησης να επιτρέψει την ανοιχτή ή συγκαλυμμένη δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, να προχωρήσει στην κατάργηση της δωρεάν παιδείας.

Η δέσμευση, όμως, αυτή δεν είναι αρκετή από μόνη της. Γιατί τα πανεπιστήμια μπορεί μια χαρά να είναι τυπικά δημόσια, αλλά ταυτόχρονα να είναι προσδεδεμένα στα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου, να εξυπηρετούν τους στόχους του, να ιδιωτικοποιούν λειτουργίες τους, ουσιαστικά να λειτουργούν ως ιδιωτικά.

Οι νέες πρυτανικές αρχές οφείλουν να υπερασπιστούν το δικαίωμα της νεολαίας στη μόρφωση, στην εργασία, στον πολιτισμό. Να υπερασπιστούν την αναβάθμιση των σπουδών, τη δημόσια και δωρεάν παιδεία, να αντιταχθούν στην ιδιωτικοποίηση των ΑΕΙ και στην ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ, να αποκρούσουν την αντιμεταρρύθμιση της κυβέρνησης. Εδώ και θα κριθούν.

Π. Γ.

Υ. Γ. Το άρθρο αυτό είχε παραδοθεί, όταν ο Ε. Βενιζέλος έκανε τις σχετικές δηλώσεις για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, που απαγορεύει την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ και κατοχυρώνει την παροχή της δωρεάν παιδείας. Οι δηλώσεις αυτές επιβεβαιώνουν το άρθρο μας και δημιουργούν νέες ανησυχίες για τις εξελίξεις που δρομολογούνται στην ανώτατη εκπαίδευση.