6ο ΜΕΡΟΣ

Οι συνέπειες, όμως, του Σχεδίου Μάρσαλ δεν περιορίστηκαν στον τομέα αυτό.

Μια άλλη παράμετρος του Σχεδίου Μάρσαλ ήταν η στρατιωτική.

Νομίζουμε ότι δε χρειαζόμαστε ούτε ιδιαίτερη ευφυία ούτε ειδική συζήτηση, για να καταλάβουμε ότι δεν είναι καρπός της τύχης ούτε άσχετο με το Σχέδιο η υπογραφή, στις 4 Απρίλη 1949, δηλαδή, έναν ακριβώς χρόνο μετά την υπογραφή από τον Πρόεδρο Τρούμαν του προγράμματος βοηθείας του Σχεδίου Μάρσαλ, της Ιδρυτικής Συνθήκης του ΝΑΤΟ. Η σχετική τελετή γίνεται με μεγάλη επισημότητα στην Ουάσιγκτον και, χαρακτηριστικά, όλα τα ιδρυτικά μέλη του νέου οργανισμού είναι και μέλη του Σχεδίου Μάρσαλ (αν και όχι το αντίστροφο). Η συνοχή θα μεγαλώσει αργότερα, όταν στο ΝΑΤΟ θα ενταχθούν και η Ελλάδα και η Τουρκία (Μάρτης 1953) και η ΟΔ Γερμανίας (Μάης 1955).

Αλλωστε, αυτό οι εγκέφαλοι του Σχεδίου ούτε καν προσπάθησαν να το κρύψουν. Η στρατιωτική πλευρά του Σχεδίου Μάρσαλ ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Ελλάδα. Τόσο έντονη, μάλιστα, ώστε καταντά πραγματικά εντυπωσιακή.

Βλέπουμε, π.χ., τον Ρότζερ Λάπαμ, Αρχηγό της Ειδικής Οικονομικής Αποστολής, να γράφει καθαρά ότι, χάρη στα ποσά του Σχεδίου, "ο Ελληνικός Στρατός ίσταται έτοιμος να υπερασπίσει τον ιδικόν του τομέα του όλου πολιτισμού μας, ενός πολιτισμού θεμελιωθέντος από τους αρχαίους Ελληνας πριν ή η Μόσχα υπάρξει έστω και ως ένα χωριό" (1).

Μετά από αυτήν την παράξενη παράβλεψη του προφανούς γεγονότος ότι η Μόσχα είναι αρχαιότερη της Ουάσιγκτον ή ακόμη και της Νέας Υόρκης και της Βοστόνης, οι σελίδες της έκδοσης που προλογίζει ο αρχηγός είναι γεμάτες από την εικόνα μιας στρατιωτικοποιημένης οικονομίας. Ετσι, βλέπουμε (στο κεφάλαιο με τίτλο "Κοινωνική Πρόνοια"!) την υπογράμμιση ότι "πραγματικά ο ελληνικός στρατός αριθμητικά - σχετικά με τον πληθυσμό κάθε χώρας - είναι ο μεγαλύτερος όλων των ελευθέρων εθνών, υπερέχοντας ελαφρά απέναντι στον αμερικανικό στρατό και σημαντικά απέναντι στους στρατούς των άλλων χωρών της Ευρώπης. Παραθέτουμε ένα συγκριτικό πίνακα του αριθμού των ανδρών που διατηρούσε η Ελλάς υπό τα όπλα στις 30 Ιουνίου 1951, συγκριτικά προς τις άλλες χώρες του ΝΑΤΟ:

Ελλάς 21,6

ΗΠΑ 21,2

Γαλλία 17,8

Μεγ. Βρετανία 15,7

Ολλανδία και Νορβηγία 9,7

Μέσος όρος Ευρώπης 12,6". (2)

Στο κεφάλαιο με τίτλο "Βιομηχανία", η ανάκαμψη της βιομηχανικής παραγωγής και ο περιορισμός των εισαγωγών κατά κλάδους περιγράφονται ως εξής:

"Οι Ελληνες στρατιώται χρησιμοποιούν ελληνικές στολές, κλινοσκεπάσματα ελληνικής κατασκευής, τρόφιμα ελληνικής παραγωγής, ελληνικές καραβάνες και γενικά βρίσκουν ό,τι, από τα είδη που χρησιμοποιούν, διαρκώς λιγότερα έχουν επάνω τους ξένες σφραγίδες" (3).

Η ελληνική τσιμεντοβιομηχανία επίσης ωφελείται:

"Οι Ελληνες βιομήχανοι τσιμέντου έχουν κιόλας δεχθεί μεγάλες παραγγελίες από το εξωτερικό, ιδιαίτερα από την Τουρκία και τη Νότια Αφρική, όπου το τσιμέντο χρησιμοποιείται για έργα αμυντικής φύσεως του ΝΑΤΟ, όπως για δρόμους, λιμάνια και αεροδρόμια" (4).

Το εδάφιο αυτό, που εμφανίζει τη μακρινή Νότια Αφρική σαν μέλος ή, τουλάχιστον, τμήμα του ΝΑΤΟ, πιθανότατα εξηγεί και την επικράτηση του στεγανού απαρτχάιντ (που θα διατηρηθεί, σημειώνουμε, ως το 1990, έτος όχι λιγότερο σημαδιακό) στη χώρα αυτή το 1948.

Στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας, οι εξελίξεις δεν είναι λιγότερο ενδεικτικές:

"Οι πρώτης τάξεως εγκαταστάσεις της πολιτικής αεροπορίας έχουν μεγάλη στρατιωτική αξία για οποιαδήποτε χώρα και αυτό συμβαίνει και στην Ελλάδα. Κάθε αεροδρόμιο της χώρας έχει σχεδιαστεί σε τρόπο που να ικανοποιεί το ελάχιστο των στρατιωτικών απαιτήσεων και, από το τέλος του 1950, δεν ενεκρίθη η εκτέλεσις ούτε για ένα από τα έργα της πολιτικής αεροπορίας, χωρίς, πριν, να βεβαιωθεί από τις Ενοπλες Δυνάμεις της Ελλάδος ότι είναι απαραίτητο για τις ανάγκες ασφαλείας της χώρας" (5).

Σήμερα, δεν μπορεί κανείς να αμφιβάλει σοβαρά ότι το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν το πρώτο βήμα προς έναν ενιαίο μηχανισμό που περιλάμβανε και τη στρατιωτική διάσταση με τη δημιουργία στρατιωτικών συμφώνων και ενός πυκνού συστήματος στρατιωτικών βάσεων σε όλο τον κόσμο που είχαν ένα μόνο στόχο: Επίθεση ενάντια στο σοσιαλισμό και εξόντωσή του.

Ωστόσο, το Σχέδιο, στα μάτια των εμπνευστών του, δε χρειαζόταν μόνο γι' αυτό. Αποστολή του δεν ήταν μόνο η στερέωση των δομών του ιμπεριαλισμού. Ηταν ή έπρεπε να είναι και η επικράτηση των ΗΠΑ μέσα σ' αυτές τις δομές.

Η ισχυρή παρουσία των ΗΠΑ στις διεθνείς υποθέσεις δεν είναι κάτι το εντελώς καινούριο. Αντίθετα, είναι κάτι το εντελώς συνηθισμένο από τα τέλη του 19ου αι., όταν οι ΗΠΑ γίνονται η ισχυρότερη οικονομική δύναμη του κόσμου. Μετά το 1945, όμως, όταν η τεράστια οικονομική δύναμη συνδυάζεται με μια εξίσου τεράστια (αν όχι ακόμη μεγαλύτερη) στρατιωτική, η παρουσία παίρνει άλλο χαρακτήρα. Οι ΗΠΑ απαιτούν τώρα, όχι παρουσία ή, έστω, κυρίαρχη παρουσία, αλλά κυριαρχία και επικυριαρχία σε όλους τους τομείς. Αυτό το επιτυγχάνουν για πολύ καιρό και, τουλάχιστον, ως τα μέσα της δεκαετίας του '60. Αν και η προσπάθεια διευκολύνθηκε από τη μεγάλη εξασθένηση των άλλων δυνάμεων, δεν έλειψε πάντα η ανάγκη "εισβολής" στις σφαίρες επιρροής τους. Αυτό ισχύει κυρίως για τη Γαλλία, η οποία, στη δεκαετία του '50, έδωσε δυο εκτεταμένους αποικιακούς πολέμους (Ινδοκίνα, Αλγερία) και τους έχασε. Μέχρι σήμερα, πολλά έχουν γραφεί για το ρόλο των ΗΠΑ στους πολέμους αυτούς και ακόμη περισσότερα έχουν "εννοηθεί". Το μέλλον, ασφαλώς, θα μας αποκαλύψει ενδιαφέροντα στοιχεία.

Ενας άλλος τομέας, όχι ασήμαντος και που διευκόλυνε και τη χρήση του δυναμικού των ΗΠΑ για αντεπαναστατικούς σκοπούς, όπου η απαίτηση για έναν "αμερικανικό αιώνα" βρήκε, χάρη στο Σχέδιο Μάρσαλ και στους ειδικούς δεσμούς ολοκλήρωσης που δημιούργησε και προώθησε, σημαντική ανταπόκριση ήταν ο πολιτιστικός τομέας.

Κατ' αρχήν, στο Σχέδιο Μάρσαλ πρέπει, ασφαλώς, να αποδώσουμε το ότι οι Αμερικανοί πέτυχαν κάτι, στο οποίο οι ίδιοι οι Αγγλοι δε φαίνεται να έκαναν αισθητή πρόοδο: Τη μετατροπή της αγγλικής γλώσσας στην πιο διαδεδομένη διεθνή γλώσσα.

Η περίοδος αυτή, και, ασφαλώς, όχι τυχαία χαρακτηρίζεται από την "εισβολή" των ΗΠΑ σε όλους τους τομείς. Ο,τι είναι από τις όχθες του Χάντσον γίνεται αμέσως "καλύτερο" ή, τουλάχιστον, "πιο αξιοπαρουσίαστο". Το Χόλιγουντ γίνεται η κινηματογραφική πρωτεύουσα του κόσμου, αν όχι όλος ο κινηματογραφικός κόσμος. Και τι να πει κανείς για το περιβόητο ROCK WAVE, που κατέκλυσε όλο τον κόσμο; Το φαινόμενο δεν έμεινε χωρίς να δημιουργήσει και τα μικρά καλλιτεχνικά του "μνημεία", όπως το ιταλικό τραγούδι TU CHE FAI L'AMERICANO (Εσύ που κάνεις τον Αμερικανό) με τον Ρ. Καροζόνε, αρκετά γνωστό στα τέλη της δεκαετίας του '50.

Ακόμη και γενικευμένος ειδικός όρος δημιουργείται και χρησιμοποιείται, τόσο με την καλή, όσο και με την κακή έννοια: Ο περίφημος "αμερικανικός τρόπος ζωής".

Ασφαλώς, στον τομέα αυτόν, πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός στις κρίσεις του, καθώς το φαινόμενο συνδέεται με πολύπλοκες διαδικασίες, που, με τη σειρά τους, συνδέονται με την ίδια τη διαδικασία ανάπτυξης του πολιτισμού. Ωστόσο, δεν μπορούμε να κάνουμε πλήρη αφαίρεση του σχετικού πολιτιστικού υποκειμένου, με το οποίο ασχολούμαστε: Δηλ., ενός πολιτιστικού υποκειμένου καπιταλιστικού μεν ιστορικού χαρακτήρα, αλλά και με έντονα, για διαφόρους λόγους, τα στοιχεία της βίας και της "συμπυκνωμένης" εγκληματικότητας. Αν είναι αλήθεια ότι ο ίδιος ο ανταγωνιστικός χαρακτήρας της ανάπτυξης του καπιταλιστικού πολιτισμού προκαλεί αναπόφευκτα και πάντα εκτεταμένες καταστροφές στον πολιτιστικό τομέα, είναι επίσης αλήθεια ότι αυτή η νέα τροπή έφερε στο προσκήνιο τα ειδικά χαρακτηριστικά των ΗΠΑ, δηλ., ένα στοιχείο ακράτητης και μισοεγκληματικής ατομο-λατρείας, αδιάφορης για τις συνέπειες των πράξεών της. Κατά κάποιο τρόπο, μπορεί και αυτό να θεωρηθεί ένα δώρο του Σχεδίου Μάρσαλ.

Αν και αυτό, ίσως, σήμερα θα φαινόταν περίεργο, η πιο κλασική καταγγελία της υποδούλωσης στο Σχέδιο Μάρσαλ, υποδούλωση που σημαδεύεται από αρκετή υποκρισία και όχι λίγη δουλοπρέπεια, προήλθε από μια χώρα που θα φαινόταν η λιγότερο πιθανή από όλες: Την Ισπανία.

Η Ισπανία δε συμμετέχει στο Σχέδιο Μάρσαλ. Φαίνεται να υπάρχουν πολλοί λόγοι γι' αυτό και επίσης φαίνεται ότι η συμφιλίωση των ισπανικών κυριάρχων κύκλων με την Ουάσιγκτον γίνεται, τελικά, το 1958, με το ταξίδι στην Ευρώπη του Προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Ισως αυτό εξηγεί και τη δυνατότητα δημιουργίας, στις αρχές της δεκαετίας του '50, από τον σκηνοθέτη Φρανσίσκο Μπαρντέμ της ταινίας "Καλώς ήλθατε, μίστερ Μάρσαλ", μιας ταινίας ελαφρού, υποτίθεται, σατιρικού και ηθογραφικού περιεχομένου και, στην πραγματικότητα, μιας πικρής καταγγελίας.

Στις συνθήκες της Νέας Τάξης, θα άξιζε κανείς να ξαναδεί, με ένα διαφορετικό μάτι, αυτή την ταινία, που, σήμερα, μας φαίνεται να αποκτά και προφητικά χαρακτηριστικά...

Θανάσης ΠΑΠΑΡΗΓΑΣ

ΤΗΝ ΤΡΙΤΗ το 7ο και ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΜΕΡΟΣ

1. "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ...", Πρόλογος.

2. "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ...", σελ. 15 - 17.

3. "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ...", σελ. 72.

4. "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ...", σελ. 73.

5. "ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΡΣΑΛ...", σελ. 50.

Σήμερα, δεν μπορεί κανείς να αμφιβάλει σοβαρά ότι το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν το πρώτο βήμα προς έναν ενιαίο μηχανισμό που περιλάμβανε και τη στρατιωτική διάσταση με τη δημιουργία στρατιωτικών συμφώνων και ενός πυκνού συστήματος στρατιωτικών βάσεων σε όλο τον κόσμο που είχαν ένα μόνο στόχο: Επίθεση ενάντια στο σοσιαλισμό και εξόντωσή του