Ενα από τα χιλιάδες βιβλία που έχουν γραφτεί για τον "βασιλιά των σπορ" τιτλοφορείται "η φυλή του ποδοσφαίρου". Ο συγγραφέας του, Ντέσμοντ Μόρις, υποστηρίζει πως η... κάστα αυτή διαφέρει από τις υπόλοιπες. Μέσα από μια ιστορική αναδρομή, την παράθεση και σύγκριση γεγονότων, αιτιολογεί την άποψη πως το άθλημα έχεις τις ρίζες του στις συνήθειες των πρωτόγονων ανθρώπων. Αυτών που στην αρχή είχαν το κυνήγι ως μέσο επιβίωσης και στη συνέχεια ως τρόπο εκτόνωσης και επίδειξης ικανοτήτων. Ετσι, ο... απόγονος απέκτησε βασικά χαρακτηριστικά του.

Ο Μόρις, μέσω της σημειολογίας (χρώματα, σύμβολα κλπ.), αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες των οπαδών, συγκριτικά με άλλες κοινωνικές ομάδες, παρουσιάζει τον τρόπο σκέψης και δράσης. Συνιστώσα όλων, η περιθωριοποίηση των διαφορών, η εξίσωση και ο κοινός στόχος. Υπ' αυτές τις συνθήκες, η συνοχή της ομάδας απέναντι στον "εχθρό" είναι συμπαγής, η θέση όσων την οδηγούν και συμβάλλουν στην πραγματοποίηση του ποθητού, εξέχουσα. Η δεδομένη ταύτιση πολλές φορές είναι δυσβάσταχτη.

Ιδίως όταν υπάρξει αποχώρηση, η οποία δημιουργεί αντικρουόμενα συναισθήματα, εξίσου ισχυρά. Πρόσφατο παράδειγμα, η περίπτωση του Ντούσαν Μπάγεβιτς. Ενός ανθρώπου, που συνέδεσε το όνομά του με την ανάκαμψη μιας ομάδας, της ΑΕΚ, και την επιστροφή της στην κορυφή. Η αγάπη μετατράπηκε σε μίσος που, μάλιστα, εκδηλώθηκε με ακραίο τρόπο. Μια υπόθεση που ξεπέρασε τα αμιγώς αθλητικά πλαίσια.

Το φαινόμενο αυτό, που παλιότερα είχε ως πρωταγωνιστή τον Αποστολάκη, τον Σαργκάνη και τόσους άλλους, ζητήσαμε να προσεγγίσει ο γνωστός ψυχίατρος Κ. Μυλωνάκης. Γιατί με τέτοιες περιπτώσεις είναι που η ρήση "άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου" παίρνει σάρκα και οστά. Ξεκινώντας τη συζήτηση, ο κ. Μυλωνάκης ξεκαθάρισε ότι σε καμιά περίπτωση "δε θέλω να θεωρηθεί πως υποδύομαι τον ειδικό μέσα απ' τις γραμμές του αθλητισμού.

Θέλοντας και μη, παρακολούθησα αυτό το παιχνίδι. Ακόμα και σε μένα που δεν παρακολουθώ ποδόσφαιρο, παρακολουθώ όμως ειδήσεις, έφτασε η αναστάτωση περί τον Μπάγεβιτς. Η αντίδραση των οπαδών της ΑΕΚ γιατί σ' έναν αγώνα ήταν πλέον προπονητής άλλης ομάδας.

Την εποχή που ήταν παίχτης ή προπονητής στην ΑΕΚ λατρεύτηκε. Ηταν επιτυχημένος. Η αποχώρηση του επαγγελματία (σ.σ. συλλαβίζει τον όρο, προφανώς για να τονίσει τη σημασία του) προπονητή, που έγινε σύμφωνα μ' όλους τους κανόνες οι οποίοι διέπουν το επάγγελμα, υπήρξε ψυχοτραυματική για το πλήθος των οπαδών της παλιάς ομάδας.

Οι οπαδοί του εκάστοτε σωματείου αποτελούν ένα είδος εκκλησιάσματος. Λατρεύουν την ομάδα, η οποία στο υποσυνείδητό τους είναι το υποκατάστατο μιας θεότητας (σ.σ. η γνωστή "θρησκεία", που συναντάμε σε πανό και συνθήματα). Η αλλαγή εργοδότη, λοιπόν, δεν εισπράχτηκε ως επαγγελματική επιλογή, αλλά ως εγκατάλειψη της ομάδας, ως προσβολή κατά της θεότητας.

Ετσι, η αγάπη μετατράπηκε σε μίσος, δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ο κόσμος αυτός έπρεπε ν' αγχολυθεί, να εξηγήσει. Στη συνείδησή του αυτές οι σχέσεις είναι αιώνιες, κρίνουν εξ' ιδίων τα αλλότρια. Τη δική τους σχέση, που μέχρι το θάνατό τους θα λαχταρούν για την ομάδα, την προεκτείνουν και στον προπονητή. Χωρίς να λογίζουν, να προσμετρούν ότι αυτός είναι άλλο πράγμα, είναι επαγγελματίας.

Ο προπονητής δεν κάνει ψυχοθεραπεία, έχει άλλους δεσμούς με το σωματείο, εργασιακούς. Ο φίλαθλος δεν το καταλαβαίνει. Αν το καταλάβαινε, θα ήταν άλλης φύσεως ο δεσμός του με την ομάδα, δε θα ήταν ο φίλαθλος που ξέρουμε. Για να ερμηνεύσει, λοιπόν, την πραγματικότητα, όπως εξυπηρετεί την ψυχοπροστασία και για ν' αγχολυθεί ο ίδιος, τον καταγγέλλει ως αποστάτη και μισεί. Πιο σωστά, μισεί και μετά καταγγέλλει, έτσι λυτρώνεται".

- Ακόμα και αυτή η διαδικασία αιτιολογεί υπέρβαση κάποιων εσκαμμένων;

- "Μα, ήδη, μιλάμε εκτός ορίων. Το ποδόσφαιρο, εν γένει ο ένσφαιρος αθλητισμός, η βία είναι εκτός ορίων. Να επισημάνουμε βέβαια ότι ως όρια εννοούμε τον καθωσπρεπισμό, τα κοινωνικώς αποδεκτά. Πιο απλά, αυτή η έξοδος απ' την πραγματικότητα εξυπηρετεί όσους βρίσκονται μέσα στα όρια. Τους απαλλάσσει από τη βία. Δεν τη θέλουν στην οδό Πανεπιστημίου, που είναι εντός ορίων, αλλά μέσα στους τείχους του γηπέδου, τα οποία είναι έξω απ' τα όρια. Το παιχνίδι της Κυριακής είναι μια περίπου δίωρη (αναχώρηση, παραμονή, επιστροφή) έξοδος απ' τα όρια.

- Κάποιοι υποστηρίζουν πως η βία είναι αυτοφυές φαινόμενο. Συμφωνείτε;

- "Ο άνθρωπος γεννιέται με επιθετικότητα. Αν παρατηρήσετε τη συμπεριφορά των μικρών παιδιών, θα δείτε ότι η βία υπάρχει σε περισσότερο ποσοστό απ' ό,τι στις επόμενες ηλικίες. Οι καυγάδες που λαμβάνουν χώρα στα νηπιαγωγεία έχουν μεγαλύτερες διαστάσεις απ' τα γυμνάσια ή τα πανεπιστήμια. Η ζωή διδάσκει, συν τω χρόνο, τους κανόνες συνύπαρξης και τα όρια. Επομένως, η βία είναι μέσα μας και μας μαθαίνουν πώς να την καταστέλλουμε, να την ελέγχουμε. Οπως, σ' άλλες περιπτώσεις, μας μαθαίνουν πώς να τη χρησιμοποιούμε, είτε με διάφορα ιδεολογήματα, είτε γιατί είναι ειδικές περιπτώσεις.

Ο ένσφαιρος αθλητισμός, λοιπόν, προσφέρει ελεγχόμενη εκτόνωση και απαλλαγή. Ουσιαστικά, λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα, ως αλεξικέραυνο. Τη βία στο γήπεδο τη θεωρώ παρόμοιο φαινόμενο με το πυρηνικό εργοστάσιο που μετατρέπει την ενέργεια σε ηλεκτρισμό. Στο γήπεδο, η βία μετατρέπεται σε αποδεκτές μορφές και έτσι εκτονώνεται. Οταν θα συμβεί το... ατύχημα (κάτι εκτός των καθορισμένων), τότε γίνεται κατακριτέα".

- Δηλαδή, λ.χ., η βωμολοχία είναι αποδεκτή, ενώ οι καταστροφές όχι

"Ναι. Βέβαια, η βωμολοχία έχει επιβληθεί, δεν έχει γίνει αποδεκτή ως θεσμός. Δε συνήλθε κανένα πολιτειακό όργανο, ούτε καμιά ομάδα πολιτών έχει υποδείξει πώς θα είναι ανεκτή μέσα στο γήπεδο. Υπάρχει και όταν ξεπερνάει ένα όριο τότε τιμωρείται. Δεν ξέρω αν ο μέσος φίλαθλος είναι σε θέση να τα συλλάβει όλα αυτά. Να καταλάβει σε τι διαδικασίες μετέχει".

- Κάποιοι, όμως, που καλούν τον εαυτό τους υπεύθυνο, υποστηρίζουν πως προσπαθούν να πατάξουν τη βία

- "Είναι πάρα πολύ αφελείς ή παρά πολύ πονηροί. Αφελείς, αν δεν καταλαβαίνουν σε τι έργο είναι επόπτες, πονηροί γιατί το γνωρίζουν πολύ καλά. Εγώ τους κατατάσσω στη δεύτερη περίπτωση. Είναι όλοι τους ατσίδες, αν δεν ήταν δε θα έφταναν εκεί. Η βία δεν μπορεί να εξαλειφθεί απ' τον ένσφαιρο αθλητισμό.

Πάντως, όσο και αν προκαλεί απορία, θεωρώ το έργο τους σημαντικό. Αν και οι ίδιοι δεν το αποδέχονται, ισοδυναμεί με μια αποχέτευση ή με την κατάσβεση μιας πυρκαγιάς. Το ποδόσφαιρο παροχετεύει τη βία, άρα, εμποδίζει την πρόκληση φωτιάς. Την ανάφλεξη, την επέκτασή της, λειτουργεί πυροσβεστικά.

Κάποτε σε μια τηλεοπτική συζήτηση εξέθεσα τις απόψεις μου και οι παριστάμενοι παράγοντες εξαγριώθηκαν. Οταν τους εξήγησα πως αναγνωρίζω τον κοινωνικό τους ρόλο, όπως σας περιέγραψα, εξαγριώθηκαν περισσότερο".

- Η αλήθεια, πολλές φορές, είναι πικρή. Το ερώτημα, όμως, είναι γιατί βρίσκουν ανταπόκριση στον κόσμο

- "Τους αρέσει, το απολαμβάνουν. Ο ένσφαιρος αθλητισμός είναι ψυχαγωγία και θέαμα. Το θέαμα έχει να κάνει με μια τέχνη που δεν μπορεί ο καθένας να υπηρετήσει. Το άθλημα ποτέ δεν είναι το ίδιο. Αν ο Ηράκλειτος είχε στις μέρες του ποδόσφαιρο, μπορεί τη γνωστή φράση "τα πάντα ρει" να την έλεγε γι' αυτό. Εχει μεγάλη απήχηση, γιατί δεν κατακτά μια συγκεκριμένη μερίδα κόσμου. Είναι πολυσυλλεκτικό, δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους με βάση επίκτητα γνωρίσματα. Μεγαλώνει, λοιπόν, την επιρροή του".

- Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι υψηλού μορφωτικού ή πνευματικού επιπέδου...

- "που μεταμορφώνονται (προλαβαίνει). Παραφράζοντας τη φράση του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας, με την οποία δε συμφωνώ, θα έλεγα πως η εξέδρα είναι ένα απέραντο τμήμα θεραπείας. Κάθε ένας έχει τον ρόλο του και υποβάλλεται στη θεραπεία που του χρειάζεται. Οσο κατεβαίνουμε τη μορφωτική, πολιτιστική κλίμακα, αυτό συμβαίνει ασυνείδητα και όσο ανεβαίνουμε, συνειδητά.

Η ανωνυμία που προσφέρει η μάζα είναι ένας παράγοντας που συντελεί στην απελευθέρωση συμπεριφορών. Το προσιτό, δεν κοστίζει η ψυχοθεραπεία, το τακτικό, το συναρπαστικό, το ανταγωνιστικό".

- Δηλαδή το γήπεδο είναι ανταγωνιστικό με το επάγγελμά σας...

- "Μόνο με το επάγγελμά μου. Θυμάμαι ένα καλοκαίρι, σε κάποια απ' τις εκλογικές αναμετρήσεις, στην Ομόνοια γίνονταν θριαμβικές διαδρομές τροχοφόρων με κομματικές σημαίες. Ενα βράδυ η πλατεία ήταν άδεια. Είχε στο ΟΑΚΑ ντέρμπι κορυφής. Ολος ο κόσμος μετανάστευσε (χαμογελάει), τι να πούμε"...

Γ. ΚΑΝΤΖΙΛΙΕΡΗΣ