O εντοπισμός των χαρακτηριστικών και των γνωρισμάτων του παγκόσμιου οικονομικού καπιταλιστικού συστήματος είναι εξαιρετικά σημαντικός για τον καθορισμό των καθηκόντων που αντιμετωπίζουν οι κομμουνιστές και οι άλλες επαναστατικές και προοδευτικές δυνάμεις στα πλαίσια της σημερινής κατάστασης.

Μόλις πριν από μερικά χρόνια, οι ιδεολόγοι του ιμπεριαλισμού διακήρυσσαν, με τον υποτιθέμενο "θάνατο του κομμουνισμού", τον οριστικό θρίαμβο του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα. Βεβαίως, με την εξαφάνιση της ΕΣΣΔ και του σοσιαλισμού στην Ανατολική Ευρώπη, άνοιξαν νέοι χώροι για την εξάπλωση του καπιταλισμού. Το γεγονός όμως αυτό δεν εξομάλυνε, ούτε και μπορούσε να εξομαλύνει τις αντιφάσεις που τον υπονομεύουν. Σήμερα, παρά τους τεράστιους πόρους που έχει στη διάθεσή του και την ικανότητά του για ανάκαμψη, η οποία έχει αποδειχθεί στο παρελθόν, οι αυξανόμενες εγγενείς αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος αποκαλύπτουν ολοένα και σαφέστερα τα ιστορικά του όρια.

Η αυξανόμενη χρήση νέων τεχνολογιών, που προκύπτουν από τις προόδους της επιστήμης και της τεχνικής, συνέβαλε αναμφισβήτητα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων με πολλούς τρόπους, αν και ανισότιμα, σε στενά πλαίσια, και με αντιφατικά αποτελέσματα. Ωστόσο, οι τεράστιες και ολοένα αυξανόμενες δυνατότητες για ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που δημιουργήθηκαν με την επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση, περιορίζονται από τη λογική των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων και από την αναζήτηση του μέγιστου κέρδους. Η κύρια παραγωγική δύναμη, οι εργαζόμενοι, υποβαθμίζεται, παραγκωνίζεται, ως και καταστρέφεται. Και αντί να σημειώνεται μια επιταχυνόμενη αύξηση της παραγωγής, που είναι εφικτή, όσο και απαραίτητη, τα σχετικά ποσοστά - στις περιοχές του ανεπτυγμένου καπιταλισμού ιδιαίτερα, αλλά όχι μόνο - παραμένουν στάσιμα ή και μειώνονται. Συγχρόνως, παρατηρείται μεγαλύτερη πόλωση μεταξύ πλούσιων και φτωχών, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και σε κάθε καπιταλιστική χώρα ξεχωριστά. Και η διατήρηση της φύσης εξακολουθεί να υφίσταται σοβαρή οπισθοδρόμηση και, κατά συνέπεια, τίθεται σε κίνδυνο η βασική αυτή προϋπόθεση για το μέλλον της ανθρωπότητας.

Η καπιταλιστική εφαρμογή των νέων τεχνολογιών επιτρέπει μια τεράστια συσσώρευση κεφαλαίου. Εχει, όμως, επίσης ως αποτέλεσμα - ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες δεκαετίες - μια ταχεία αύξηση της αποδοτικότητας του σταθερού κεφαλαίου, σε σχέση με εκείνη του μεταβλητού κεφαλαίου, δημιουργού της πλεονασματικής αξίας. Αυτό κατέληξε στην άνοδο της τάσης για χαμηλότερο ποσοστό κέρδους από την παραγωγική δραστηριότητα και σε φαινόμενα υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου. Αναζητώντας υψηλότερα ποσοστά κέρδους, το κεφάλαιο στράφηκε, ιδιαίτερα σε βιομηχανικούς τομείς με χαμηλό επίπεδο τεχνολογίας, σε περιοχές και χώρες, όπου η εργασία είναι φθηνότερη και στερείται κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η ανάγκη για έρευνα και ανάπτυξη και η χρήση νέων τεχνολογιών απαιτεί τεράστιες ποσότητες πόρων. Με τον αυξανόμενο ανταγωνισμό, αυτό οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση κεφαλαίου, που είχε ως αποτέλεσμα ένα αυξανόμενο κύμα μεταφορών, συγχωνεύσεων και υπερσυγχωνεύσεων επιχειρήσεων. Η διαδικασία εξουδετέρωσης αντιπάλων, προσάρτησης ή εξαρτοποίησης άλλων επιχειρήσεων και αναδιάρθρωσης των μείζονων κοινωνικών και οικονομικών τομέων δημιούργησε γιγαντιαίους ομίλους επιχειρήσεων, που ασκούν δραστηριότητες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ολόκληροι κλάδοι της οικονομίας του πλανήτη κυριαρχούνται από ένα μικρό αριθμό γιγαντιαίων εταιριών, ολιγοπωλίων, που εξουσιάζουν και μοιράζονται τις αγορές και ανταγωνίζονται μεταξύ τους γι' αυτές. Μερικές εκατοντάδες από τους μεγαλύτερους διεθνείς ομίλους πασχίζουν να υπάγουν τη δύναμη και τις πολιτικές των κρατών στα συμφέροντά τους, μέσω των περιφερειακών υπερεθνικών δομών, στις οποίες ανήκουν, καθώς και μέσω διεθνών οργανισμών (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ΟΟΣΑ κλπ.).

Η αυξανόμενη διεθνοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας και της οικονομικής δραστηριότητας, στο σύνολό της, αποτελεί αιτία και αποτέλεσμα του κολοσσιαίου μεγέθους αυτών των διεθνών ομίλων, της αναζήτησης του κέρδους από τον τεράστιο όγκο του κεφαλαίου που έχουν συγκεντρώσει και της εκμετάλλευσης, σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και τα συμφέροντα των δυνατοτήτων που άνοιξαν οι νέες τεχνολογίες. Οι ξένες επενδύσεις, στις διάφορες μορφές τους, πέρα από την αύξηση του διεθνούς εμπορίου που επέφεραν, αποτελούν τη βασική κινητήρια δύναμη που βρίσκεται πίσω από την παγκοσμιοποίηση του οικονομικού βίου. Αυτή η παγκοσμιοποίηση προσέλαβε διεθνή διάσταση στη χρηματοπιστωτική σφαίρα με την τρέχουσα, σχεδόν απρόσκοπτη, κυκλοφορία του διεθνικού κεφαλαίου (κυρίως για κερδοσκοπικούς λόγους), σε μια διαδικασία που υποβοηθάται από τις εξελίξεις στην τεχνολογία της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Η αυξανόμενη παγκοσμιοποίηση και κινητικότητα του κεφαλαίου απαιτεί και συνεπάγεται ολοένα και περισσότερο αβέβαιες συνθήκες εργασίας, τόσο στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, όσο και στις εξαρτημένες χώρες.

Οι διαφόρων ειδών συμμαχίες μεταξύ των μεγάλων διεθνών ομίλων δεν εξαλείφουν το μεταξύ τους ανταγωνισμό, αλλά αποτελούν μάλλον έκφραση και μέσον ενός βίαιου οικονομικού πολέμου για την κυριαρχία επί των φυσικών πόρων, των τεχνολογιών και των αγορών. Οι διαδικασίες περιφερειακής ενοποίησης, με διάφορα χαρακτηριστικά και επίπεδα, κυριαρχούνται από τους αντίστοιχους διεθνείς ομίλους στα τρία παγκόσμια κέντρα του ιμπεριαλισμού (την "Τριάδα"): Βόρειος Αμερική, Δυτική Ευρώπη και Ανατολική Ασία, όπου τους αποφασιστικούς ρόλους διαδραματίζουν, αντίστοιχα, οι ΗΠΑ, η Γερμανία και η Ιαπωνία. Εκτός από τον ανταγωνισμό σε κάθε περιοχή ενοποίησης, ο ανταγωνισμός εντείνεται και μεταξύ των διαφόρων πόλων της "Τριάδας". Ο κυρίαρχος ρόλος των ΗΠΑ σε παγκόσμια κλίμακα περιορίζεται βαθμιαία στο οικονομικό επίπεδο. Αυτό οδήγησε τη μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική δύναμη να καταφύγει στην έξω-οικονομική της ισχύ (διπλωματική, στρατιωτική, ιδεολογική, κλπ.), επιχειρώντας να διατηρήσει και να επιβάλει την ηγεμονία της. Ο αγώνας για "ζώνες επιρροής" μεταξύ των διαφόρων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων εντείνεται, όπως και ο αγώνας να κερδηθεί έδαφος στο εσωτερικό αντιπάλων ιμπεριαλιστικών χωρών.

Ο αποκαλούμενος Τρίτος Κόσμος, μέσα στην ετερογένειά του, εξακολουθεί στο σύνολό του να παρουσιάζει ένα επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων πολύ χαμηλότερο από ό,τι στις ζώνες του αποκαλούμενου ανεπτυγμένου καπιταλισμού και παραμένει υποτελής στο δίκτυο των νεοαποικιοκρατικών σχέσεων. Με εξαίρεση ορισμένες περιοχές και χώρες, το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου βαθαίνει απαράδεκτα. Ωστόσο, μέσα στον ίδιο τον Τρίτο Κόσμο, παρατηρείται αυξανόμενη διαφοροποίηση. Υπάρχουν χώρες και ζώνες με ταχύρυθμη οικονομική μεγέθυνση, κυρίως οι αποκαλούμενες "νεο-εκβιομηχανισμένες χώρες", που βρέθηκαν σχεδόν ενταγμένες - αν και ακόμη σε εξαρτημένη κατάσταση - στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και όπου παρατηρείται το ξεκίνημα των διαδικασιών περιφερειακής ενοποίησης. Υπάρχουν εκτεταμένες και πυκνοκατοικημένες ζώνες και χώρες, όπου η διαδικασία εξάπλωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής εξακολουθεί να συνυπάρχει πλάι - πλάι με ισχυρές προ-καπιταλιστικές ή συγγενείς με τον καπιταλισμό δομές. Υπάρχουν άλλες χώρες, και μάλιστα ολόκληρες ήπειροι σχεδόν, όπως η εκείθεν της Σαχάρας Αφρική, οι οποίες παραγκωνίζονται ολοένα και περισσότερο, όσον αφορά την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Η επιβολή σχεδίων "διαρθρωτικής προσαρμογής", η υπερεκμετάλλευση της εργασίας, το σύστημα του άνισου εμπορίου, η λεηλασία των φυσικών πόρων, εξακολουθούν να συνθέτουν το απαράδεκτο φορτίο που επιβάλλεται στους λαούς του Τρίτου Κόσμου από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τους διεθνείς τους ομίλους, με τραγικές κοινωνικές συνέπειες για τη συντριπτική πλειοψηφία της ανθρωπότητας.

Λαμβάνοντας υπόψη τη δυσκολία να επιτευχθεί ένα ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους από τον παραγωγικό τομέα, τεράστια ποσά κατευθύνονται στη μη παραγωγική σφαίρα και χρησιμοποιούνται κυρίως σε αργόσχολες και κερδοσκοπικές δραστηριότητες, στο Χρηματιστήριο, στις αγορές συναλλάγματος, στα ακίνητα και το λαθρεμπόριο διαφόρων ειδών, όπως τα ναρκωτικά και τα όπλα. Αυτός ο αυξανόμενος χρηματοπιστωτικός χαρακτήρας του κεφαλαίου - που αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του σημερινού καπιταλισμού - εξαντλεί διαρκώς την πλεονασματική αξία που δημιουργείται στην παραγωγική σφαίρα. Τα υπέρογκα ποσά που δεσμεύονται και κινούνται σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες, όχι μόνον καταπνίγουν την απαραίτητη και εφικτή ανάπτυξη της παραγωγικής σφαίρας, αλλά υπάγουν επίσης τα συμφέροντά της στα συμφέροντα της παρασιτικής αποδοτικότητας. Δεδομένου του κολοσσιαίου μεγέθους του, της αυξητικής του τάσης και των απρόβλεπτων κινήσεών του, αυτό το φανταστικό, κερδοσκοπικό, χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο ρίχνει τη σκιά της νομισματικής αστάθειας και του κινδύνου καταστροφικών κρουσμάτων χρηματιστηριακής κατάρρευσης πάνω στην οικονομία των χωρών, αλλά και ολόκληρου του κόσμου.

Το κύμα ιδιωτικοποιήσεων μεγάλων δημοσίων επιχειρήσεων και υπηρεσιών, που ενέσκηψε σε όλες σχεδόν τις καπιταλιστικές χώρες, ανεπτυγμένες και εξαρτημένες, προέρχεται από το μεγάλο χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, που βρίσκεται σε αναζήτηση νέων πηγών πλεονασματικής αξίας, και ιδιοποιείται - με τη βοήθεια της κρατικής εξουσίας και σχεδόν πάντοτε σε ένα κλάσμα της πραγματικής του αξίας - έναν τεράστιο όγκο πλούτου που η κοινωνία έχει συσσωρεύσει επί σειρά γενεών, και ο οποίος έχει μερικώς αποφύγει τη λογική της καπιταλιστικής αποδοτικότητας. Το κοινωνικό έργο των επιχειρήσεων και των δημοσίων υπηρεσιών, η ρύθμιση της οικονομίας και η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου τίθενται, άρα, σε κίνδυνο.

Η κρατική παρέμβαση στην υπηρεσία του μεγάλου κεφαλαίου ενισχύθηκε, τόσο σε εθνικό, όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο. Πίσω από το προσωπείο του απατηλού συνθήματος "Λιγότερη Κυβέρνηση", το κύμα ιδιωτικοποιήσεων κάνει να παρεισφρύσει στο δημόσιο τομέα και την κοινωνική πρόνοια η επιβολή πολιτικών που πρεσβεύουν την "ελαστικότητα" στην εργατική νομοθεσία, την "ελευθέρωση" του εμπορίου, την "απορύθμιση" της χρηματοπιστωτικής σφαίρας, ενώ στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν τη χρησιμοποίηση της κρατικής εξουσίας προς όφελος των μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων και σε βάρος των ευρύτερων μαζών του πληθυσμού.

Οι ακόμη πιο άδικες φορολογικές πολιτικές μειώνουν το ποσοστό των φόρων που καταβάλλουν οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι πλουσιότεροι άνθρωποι, ενώ επιβαρύνονται υπερβολικά οι εργαζόμενοι και οι φτωχότεροι. Τόσο τα έσοδα, όσο και οι δαπάνες του κράτους τίθενται στην υπηρεσία πολιτικών, οι οποίες επιτρέπουν μιαν ακόμη μεγαλύτερη συσσώρευση από πλευράς των μεγάλων επιχειρήσεων - οι οποίες επιπλέον εξακολουθούν τη μαζική φοροδιαφυγή και τη φορολογική απάτη με τη συγκατάβαση του κράτους, συμπεριλαμβανομένης και της ευρύτατης χρήσης των αποκαλούμενων φορολογικών παραδείσων.Μαζικές μεταφορές πόρων σε μεγάλες επιχειρήσεις είναι το αποτέλεσμα πολλαπλών φορολογικών απαλλαγών, ελαφρύνσεων και παραγραφών, καθώς και γενναιόδωρων επιχορηγήσεων, άμεσων και έμμεσων (όπως η ανάληψη από το κράτος τεραστίων χρεών χρεοκοπημένων εταιριών, κυρίως στη χρηματοπιστωτική σφαίρα). Και αυτό επίσης περιόρισε την ικανότητα του κράτους να διασφαλίζει το έργο του σχετικά με τις κοινωνικές και οικονομικές ρυθμίσεις.

Το τεράστιο δημόσιο χρέος που προήλθε από τέτοιες πολιτικές και πρακτικές αναδεικνύεται σήμερα σε καίριο ζήτημα για τη σταθερή ανάπτυξη του οικονομικού βίου και την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών. Καθιστά τα κράτη, ακόμη και τις ΗΠΑ (τον μεγαλύτερο χρεοφειλέτη του κόσμου) δέσμιους των πιστωτών τους, των εθνικών και διεθνών μεγιστάνων του χρήματος.

Η διογκωμένη σφαίρα των υπηρεσιών, η οποία βοηθά ολοένα και λιγότερο την παραγωγική σφαίρα και τα συναφή κοινωνικά συμφέροντα, αντιπροσωπεύει πλέον ένα υπερβολικό κόστος για το κεφάλαιο, το οποίο εισήγαγε και εδώ επίσης νέες τεχνολογίες, προκειμένου να εξοικονομήσει από το κόστος της εργασίας. Για το λόγο αυτόν, η σφαίρα των υπηρεσιών δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί ως ασφαλιστική δικλείδα που απορροφά τους "πλεονάζοντες" εργαζόμενους από την παραγωγική σφαίρα.

Η αντίφαση μεταξύ των δυνατοτήτων που προσφέρει η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη και της τρέχουσας κοινωνικής οπισθοδρόμησης μεγαλώνει. Η καπιταλιστική εφαρμογή των νέων τεχνολογιών, με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας και τη μεγιστοποίηση των κερδών, επιδείνωσε τις συνθήκες διαβίωσης των μαζών των εργαζομένων. Κατά τα τελευταία 20 χρόνια, αφ' ενός οδήγησε σε διαρκώς αυξανόμενη ανεργία - η οποία έχει καταστεί εκτατική, χρόνια και πραγματικά διαρθρωτική στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες - και αφ' ετέρου κατέστησε την εργασία ολοένα και πιο αβέβαιη. Οι συνθήκες εργασίας υποβαθμίστηκαν και το ποσοστό εκμετάλλευσης σημείωσε άνοδο. Οι προσπάθειες για επίτευξη χαμηλότερου κόστους εργασίας, άμεσα και έμμεσα, θεωρούνται πλέον ευρέως ως ένας τρόπος να καταστεί το κεφάλαιο περισσότερο αποδοτικό. Η συρρίκνωση αυτή - εκτός των σχετικά ισχνών αποτελεσμάτων που απέδωσε το αυξανόμενο βάρος του μη εργασιακού κόστους - έχει, ωστόσο, υποκειμενικά και αντικειμενικά όρια και αντιβαίνει στην πιεστική ανάγκη για αύξηση της ζήτησης.

Η εξάπλωση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες και στον αποκαλούμενο Τρίτο Κόσμο οδήγησε σε αύξηση της μάζας των υποταγμένων στο κεφάλαιο μισθωτών. Αυτή, όμως, είναι μια μικρής κλίμακας αύξηση με αντικειμενικά όρια, και δεν μπορεί να εξαλείψει τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, δεδομένης της αποφασιστικής επιρροής τους στην παγκόσμια οικονομία.

Η ανεργία στον ανεπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο έχει φθάσει σε ένα επίπεδο, που μπορεί μόνο να συγκριθεί με εκείνο του Μεγάλου Κραχ της δεκαετίας του '30. Εντούτοις, ποιοτικά είναι πολύ σοβαρότερο, διότι στα πλαίσια του σημερινού καπιταλισμού δεν προμηνύεται σημαντική αύξηση των επενδύσεων για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Επί του παρόντος, η καπιταλιστική εφαρμογή των νέων τεχνολογιών αποσκοπεί βασικά στην κατάργηση θέσεων εργασίας και στην αύξηση της εκμετάλλευσης, όπως και αντιτίθεται στη μείωση του ωραρίου εργασίας με ίσες ή και αυξημένες αποδοχές.

Η αυξανόμενη και εκτατική ανεργία και υποαπασχόληση, η σχετική και απόλυτη μείωση των εισοδημάτων ολοένα και πλατύτερων τμημάτων του πληθυσμού και η απότομη συγκέντρωση πλούτου στα χέρια μιας μικρής ολιγαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, αποτελούν τους καθοριστικούς παράγοντες της επέκτασης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Τα φαινόμενα αυτά μεγαλώνουν, επίσης, στο εσωτερικό των πλέον ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και στις χώρες του αποκαλούμενου Τρίτου Κόσμου πλήττουν περισσότερο από το ένα πέμπτο του πληθυσμού του πλανήτη, όπου κινδυνεύει και η ίδια η εξασφάλιση της ανθρώπινης επιβίωσης.

Οι παράγοντες αυτοί σημαίνουν ότι, παρά τη διεύρυνση του πεδίου για τις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις, σημειώνεται μια σχετική συρρίκνωση της αγοράς για τη δημιουργία πλεονασματικής αξίας. Μετά από μια παρατεταμένη επιστροφή στην οικονομική μεγέθυνση τις τρεις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όπου οι κρίσεις κυκλικής υπερπαραγωγής περιορίστηκαν σημαντικά μέσω κρατικών ρυθμίσεων, κατά τα τελευταία 20 χρόνια, ανέκυψαν νέες και μεγαλύτερες δυσκολίες στη ρύθμιση με τις τρεις σοβαρές κρίσεις το 1974 - '76, το 1980 - '82 και το 1990 - '93. Στη διάρκεια της τελευταίας, η περίοδος της ύφεσης ήταν μακρύτερη και η ανάκαμψη πιο άτονη. Η ανάκαμψη αυτή, ήδη, υποχωρεί και συσσωρεύονται τα πρώτα σημάδια μιας νέας κυκλικής κρίσης.

Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές που γενικοποιήθηκαν τα τελευταία 20 χρόνια δεν ανταποκρίνονται στην αναπόφευκτη απαίτηση για κοινωνική ανάπτυξη. Αποτελούν μάλλον πολιτικές των μεγάλων επιχειρήσεων ιδιωτικού χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και ανταποκρίνονται στα συμφέροντά τους και στις δυσκολίες που αυτές αντιμετωπίζουν στο σημερινό στάδιο. Δεν οδηγούν σε κοινωνική πρόοδο, αλλά σε πολιτισμικό πισωγύρισμα. Η αντεργατική και αντιλαϊκή φύση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, η κοινωνική οπισθοδρόμηση, η υποβάθμιση της δημοκρατίας, η παρέκκλιση προς τον πολιτιστικό σκοταδισμό, η αυξανόμενη στρατιωτικοποίηση, η ιμπεριαλιστική ανάμειξη και επιθετικότητα, πηγάζουν από τις προσπάθειες του ιμπεριαλισμού να επιβάλει μια "Νέα Τάξη Πραγμάτων", στα τέλη του 20ού αιώνα. Ολες αυτές οι πραγματικότητες δεν μπορούν να προσφέρουν κάποια λύση στα τεράστια και σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Βαθαίνουν οι αντιφάσεις του σύγχρονου καπιταλισμού και ευνοούν ξανά την πάλη των εργαζόμενων και των λαών, που είναι απαραίτητη, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για μια προοδευτική εναλλακτική λύση.

Η οικονομική εξέλιξη, οι ολιγαρχίες του χρήματος και οι κυβερνήσεις, που επιβάλλουν τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές τους, είναι υπεύθυνοι για την κοινωνική οπισθοδρόμηση, η οποία, τις τελευταίες δεκαετίες, χαρακτηρίζει τη ζωή της πλειοψηφίας της ανθρωπότητας, δημιουργώντας μιαν ακόμη πιο απάνθρωπη αντίφαση, ανάμεσα στην ευημερία, την υπερβολική χλιδή, τον ξέφρενο καταναλωτισμό μιας προνομιούχου μειοψηφίας, η οποία έχτισε για τον εαυτό της έναν Επίγειο Παράδεισο, και την υποβαθμισμένη κατάσταση, στην οποία ζουν εκατοντάδες εκατομμυρίων, για τους οποίους η Γη έχει γίνει Κόλαση.

Αυτό προξένησε μια σαφή και αυξανόμενη πόλωση πλούσιων και φτωχών.

Τα τελευταία 30 χρόνια, το 20% εκείνων που ζουν στις φτωχότερες χώρες είδαν το μερίδιό τους από το παγκόσμιο εισόδημα να μειώνεται από το 2,3% στο 1,4%, ενώ το 20% εκείνων που ζουν στις πλουσιότερες χώρες αύξησαν το μερίδιό τους από 70% σε 85%, κάτι που σημαίνει ότι το χάσμα μεταξύ τους υπερδιπλασιάστηκε. Σε γενική κλίμακα, η διαφορά εισοδήματος ανά κάτοικο μεταξύ των πλέον ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και του αποκαλούμενου "αναπτυσσόμενου" κόσμου τριπλασιάστηκε μεταξύ 1960 και 1993. Οι 358 πλουσιότεροι πολυεκατομμυριούχοι του κόσμου κατέχουν σήμερα μια περιουσία, που ισοδυναμεί με το ετήσιο εισόδημα του 45% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή κάπου 2.300.000.000 ανθρώπων.

Και αυτό είναι η αιτία για το ότι στον αποκαλούμενο "αναπτυσσόμενο" κόσμο, περισσότερα από 1.300 εκατομμύρια ανθρώπων ζουν στη φτώχεια, 800 εκατομμύρια πεινάνε, 500 εκατομμύρια υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό, το ένα τρίτο του συνόλου των παιδιών αγωνίζονται να επιβιώσουν από τη στέρηση τροφής, και η παιδική θνησιμότητα είναι 6 φορές υψηλότερη από ό,τι στις εκβιομηχανισμένες χώρες.

Και αυτές οι ανισότητες και οι μάστιγες δεν παρατηρούνται μόνο μεταξύ του πλούσιου "Βορρά" και του φτωχού "Νότου". Υπάρχουν επίσης και εντός μερικών από τις μεγαλύτερες χώρες του "Νότου", όπως η Βραζιλία, μεταξύ άλλων, όπου οι προνομιούχες φατρίες ενώνονται στην αχαλίνωτη εκμετάλλευση των ίδιων τους των λαών. Εμφανίζονται επίσης και στις πλέον αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες: Στις πλούσιες χώρες του ΟΟΣΑ, περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση υπάρχουν σήμερα κάπου 55 εκατομμύρια φτωχοί. Στη Μεγάλη Βρετανία, μεταξύ 1979 και 1993, το πραγματικό εισόδημα των φτωχών μειώθηκε κατά 20% περίπου, ενώ οι πλουσιότεροι αποκόμισαν 61% περισσότερο, και στο μεταξύ τριπλασιάστηκε ο αριθμός των ζητιάνων κατά τη θατσερική περίοδο. Στις ΗΠΑ, μεταξύ 1975 και 1990, επί προεδρίας Ρίγκαν και Μπους, το 1% των πλουσιότερων αύξησε την περιουσία του από 20% σε 36% του συνόλου του εθνικού πλούτου.

Οι εργαζόμενοι είναι εκείνοι που, με την κοινωνικά παραγωγική δουλιά τους, δημιουργούν τον πλούτο. Και η καπιταλιστική εκμετάλλευση πέφτει κατευθείαν πάνω σε αυτούς, αχόρταγη, να ιδιοποιηθεί το νέο πλούτο που παράγεται.

Νέες μορφές εκμετάλλευσης συνοδεύουν την επιστροφή παλαιών μορφών: Ευρεία επαναφορά της παιδικής εργασίας, διάδοση της κατ' οίκον εργασίας, εσπευσμένη διεκπεραίωση, περισσότερες ώρες εργασίας, και ακόμη ατιμωτική επιστροφή στην καταναγκαστική εργασία.

Η εργασία και η απασχόληση, που είναι αδιαχώριστες από το δικαίωμα για μιαν ανθρώπινη και δημιουργική ζωή, τίθενται απαράδεκτα σε κίνδυνο, όπως και η ίδια η ύπαρξη των εργαζόμενων και των οικογενειών τους: Εργασία χωρίς δικαιώματα, εργασία χωρίς ασφάλεια, μειωμένο ωράριο ή υπερβολικά πολλές ώρες εργασίας, "ελαστικές εργασιακές πρακτικές" για περισσότερη ευκολία του κεφαλαίου, παραβίαση των κανόνων ασφαλείας στην εργασία, εξάρθρωση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τα πάντα απειλούν το παρόν και το μέλλον των εργαζόμενων, ενώ η παράνομη εργασία, η μη ειδικευμένη απασχόληση και οι υπηρετικές ασχολίες εξαπλώνονται ολοένα.

Σύμφωνα με τη ΔΟΕ, η μαζική χρόνια ανεργία και υποαπασχόληση πλήττει περισσότερους από 820 εκατομμύρια εργαζόμενους (120 εκατομμύρια είναι εγγεγραμμένοι ως άνεργοι, 700 εκατομμύρια εργαζόμενοι δεν κερδίζουν αρκετά ώστε να εξασφαλίζουν τα προς το ζην). Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, οι άνεργοι ανέρχονται ήδη σε 20 εκατομμύρια περίπου. Στις χώρες του ΟΟΣΑ, η ανεργία αυξάνεται διαρκώς και, από 10 εκατομμύρια περίπου το 1970, έφθασε σε περισσότερα από 35 εκατομμύρια το 1995.

Τα δικαιώματα των εργαζόμενων αποτελούν επίσης στόχο συνεχών επιθέσεων και περιστολών. Το δικαίωμα στην απεργία περιορίζεται. Η οργάνωση και η δραστηριότητα των συνδικάτων διώκονται, και τα ηγετικά στελέχη και οι ακτιβιστές που δρουν σε αυτά υποβάλλονται σε διακρίσεις, καταστολές, δολοφονίες.

Ενα παρατεταμένο και βίαιο κύμα επιθέσεων εναντίον των εργαζομένων και των βασικότερων δικαιωμάτων τους, η συμπίεση του πραγματικού επιπέδου των μισθών της πλειοψηφίας των εργαζομένων, η υποβάθμιση της εργασίας, αποτελούν ουσιαστικές πτυχές των αντικοινωνικών νεοφιλελεύθερων πολιτικών που έχουν επικρατήσει τις τελευταίες δεκαετίες.

Τα θεμελιώδη δικαιώματα - στην παρακολούθηση της υγείας, τη στέγη, την εκπαίδευση, σε μια δίκαιη σύνταξη για τα γηρατειά - περιορίζονται και υπάγονται στην απληστία του ιδιωτικού κέρδους, μέσω της καταστροφής των δημοσίων υπηρεσιών και συστημάτων. Οι συνθήκες διαβίωσης των γυναικών επιδεινώνονται, το μέλλον των παιδιών τους απειλείται, νέοι και ηλικιωμένοι, αγρότες, πλήθη απόκληρων της κοινωνίας, εγκαταλείπονται στην τύχη τους.

Οι υγειονομικές συνθήκες και οι υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης υποβαθμίζονται με δραματικές συνέπειες. Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση στη στοιχειώδη ιατρική περίθαλψη και την εκπαίδευση, δεν έχουν καν πόσιμο νερό. Περισσότεροι από 17 εκατομμύρια άνθρωποι, παιδιά στην πλειοψηφία τους, πεθαίνουν κάθε χρόνο από λοιμώδεις και παρασιτικές νόσους, εύκολα ιάσιμες σήμερα, ενώ η φαρμακοβιομηχανία, μια από τις ισχυρότερες και επικερδέστερες βιομηχανίες, συσσωρεύει μυθικά κέρδη.

Ενώ η ερημοποίηση πλήττει 200 εκατομμύρια ανθρώπους, η αποψίλωση των δασών συνεχίζεται με ταχύ ρυθμό, ανάλογα με την εξάπλωση των καπιταλιστικών μεγαλοϊδιοκτησιών στην ύπαιθρο. Η αγροτική αστυφιλία δημιουργεί γιγαντιαίες μεγαλουπόλεις, από όπου απουσιάζουν και οι στοιχειώδεις συνθήκες διαβίωσης, όπου ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια τενεκεδουπόλεις και παράνομα προάστια, πραγματικά γκέτο, όπου στοιβάζονται οι απόκληροι του συστήματος και διαδίδονται το έγκλημα και τα ναρκωτικά. Η έλλειψη μιας στοιχειωδώς αξιοπρεπούς στέγης πλήττει περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους στον κόσμο, ενώ η κερδοσκοπία στον τομέα των ακινήτων εξαπλώνεται σαν καρκίνωμα.

Οι γυναίκες, που κατέκτησαν με τους αγώνες τους σημαντικά κοινωνικά δικαιώματα, εξακολουθούν να υφίστανται σεξουαλικές κακοποιήσεις και να γίνονται θύματα διακρίσεων σε όλους τους τομείς. Αυτές είναι που επωμίζονται, αμισθί, ένα δυσανάλογο φορτίο από οικογενειακές αγγαρείες. Η πορνεία εξακολουθεί να διαδίδεται και η σωματεμπορία αποφέρει τεράστια κέρδη στις ισχυρές μαφίες.

Τα παιδιά, και ιδιαίτερα τα κορίτσια των φτωχότερων οικογενειών, είναι τα πλέον εκτεθειμένα και ανυπεράσπιστα θύματα της φτώχειας, της πείνας, της αρρώστιας, της βίας και της στυγνής εκμετάλλευσης, είτε εργασιακής είτε σεξουαλικής. Περισσότερα από 500 εκατομμύρια άτομα με ειδικές ανάγκες στον κόσμο αγωνίζονται να επιβιώσουν, ενάντια στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στη θεραπεία τους και την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους.

Το λαθρεμπόριο ναρκωτικών εξακολουθεί να δημιουργεί εκατοντάδες εκατομμύρια θύματα, άντρες, γυναίκες και νέους, καταστρέφοντας τη σωματική και πνευματική τους υγεία. Τα έξοδα για την αγορά ναρκωτικών είναι υψηλότερα από το συνδυασμένο εισόδημα (ΑΕγχΠ) 80 εκ των αποκαλουμένων "αναπτυσσόμενων" χωρών.

Οι στρατιωτικές δαπάνες ισοδυναμούν με το εισόδημα του μισού σχεδόν παγκόσμιου πληθυσμού.

Το έγκλημα, από τα μέσα της δεκαετίας του '70 ως τα μέσα της δεκαετίας του '80, έφθασε σε παγκόσμιο επίπεδο σε ποσοστό 5% ετησίως, αγγίζοντας τις υψηλότερες βαθμίδες της κοινωνίας και υπονομεύοντας τον κοινωνικό ιστό, σπείροντας την ανασφάλεια και το φόβο.

Η κατάσταση της κοινωνικής οπισθοδρόμησης που πλήττει σήμερα την πλειοψηφία της ανθρωπότητας αποτελεί την τραγικότερη καταδίκη της βαρβαρικής λογικής που διέπει τη λειτουργία του σύγχρονου καπιταλισμού.

Στις 6 - 8 Δεκέμβρη πραγματοποιήθηκε στο Πόρτο της Πορτογαλίας το 15ο Συνέδριο του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος με κεντρικό σύνθημα "Για ένα πιο ισχυρό Κομμουνιστικό Κόμμα". Ο "Ρ" αναδημοσιεύει σήμερα ένα κεφάλαιο από τις θέσεις του Συνεδρίου, με τον τίτλο "Ο καπιταλισμός σήμερα", συνεισφέροντας και με αυτό τον τρόπο στην ενημέρωση και την ανάλυση της σημερινής κατάστασης στον κόσμο.

Από προηγούμενο συνέδριο του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος

Από γιορτή της "Αβάντε"