"Συνομήλικη μιας γενιάς" χαρακτηρίζαμε πέρσι, τέτοιες μέρες, στις 7 Μάη συγκεκριμένα, μέσα από τις στήλες του "Ριζοσπάστη", την ιστορία της διαχείρισης των απορριμμάτων στην Αττική. Και είναι έτσι. Την ώρα που πλάι στις μαγευτικές ακρογιαλιές της Κεφαλλονιάς ο σημερινός υπουργός ΠΕΧΩΔΕ και οι συνδαιτυμόνες του δήμαρχοι και κοινοτάρχες όλης της χώρας ολοκλήρωναν μία ακόμα συζήτηση γενικώς περί περιβάλλοντος και ειδικώς για τις δυνατότητες χρηματοδότησης προγραμμάτων διαχείρισης απορριμμάτων από το Ταμείο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, την ίδια ώρα μια γενιά συμπληρώνει 26 ολόκληρα χρόνια ζωής παρέα με τα σκουπίδια. Κι αν σωστά ερμηνεύονται ορισμένες κινήσεις, αυτή η γενιά θα συνεχίσει να ζει παρέα με τα σκουπίδια για αρκετά χρόνια ακόμα.

Το πρόβλημα, ως προς την οξύτητα που άρχισε να εμφανίζει, αντιμετωπίστηκε για πρώτη φορά το 1970. Τότε οι Νομαρχίες Αθήνας και Πειραιά με κοινή απόφασή τους ίδρυσαν τον Ενιαίο Σύνδεσμο Δήμων και Κοινοτήτων Νομού Αττικής,με σκοπό όπως αναφέρεται στην απόφαση τη "διάθεση των απορριμμάτων, είτε διά της υγειονομικής ταφής αυτών εις χώρους μισθωμένους ή απαλλοτριωθησομένους κρινομένους αρμοδίως κατάλληλους, είτε διά της καύσεως, βιομηχανοποιήσεως κλπ.".

Στο Σύνδεσμο δόθηκαν, και σωστά, αρμοδιότητες υπερδημαρχίας με μόνο αντικείμενο τα σκουπίδια, που από τότε υπήρχε η φρόνηση ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα πρόβλημα, η λύση του οποίου αφορά όλους. Τότε, βέβαια, αυτό που σήμερα διεθνώς ονομάζουν "σύνδρομο NIMBY" (Not In My Back - Yard, σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει "όχι στην αυλή μου") δεν ήταν τόσο διαδεδομένο. Η Αθήνα παρότι ήδη παρήγαγε 600 γραμμάρια σκουπίδια ανά κάτοικο την ημέρα, δεν είχε φτάσει στο επίπεδο του 1979 με 1,5 κιλό σκουπίδια ανά κάτοικο την ημέρα, ούτε βέβαια στο σημερινό που η ποσότητα ξεπερνά πλέον τα 2 κιλά. Οι επίσημες χωματερές της Βάρης, του Σχιστού και της Ζοφριάς άντεχαν ακόμα, αν και ήδη στις δύο πρώτες τα βουνά των σκουπιδιών μαρτυρούσαν την πληρότητά τους, μεσοτοιχία κιόλας με τον οικιστικό ιστό. Το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Εκάλης παρήγαγαν δεκαπλάσια ποσότητα σκουπιδιών ανά κάτοικο σε σχέση με τους κατοίκους της Νέας Φιλαδέλφειας εκείνη την εποχή καταγραφόταν μεν στις σχετικές επιστημονικές έρευνες του υπουργείου Εσωτερικών, αλλά σχεδόν καθόλου απασχολούσε την κοινωνία ως σύνολο και γιατί δε γίνονταν γνωστά τέτοια στοιχεία και γιατί επισήμως αναφέρονταν μέχρι και το 1979 ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, αφού στην Αττική "υπάρχουν χώροι" (σ. σ. επίσημη απάντηση του τότε υπουργού Εσωτερικών Μ. Κεφαλογιάννη). Μόλις το 1989, ο τότε υπουργός Εσωτερικών Θ. Κατριβάνος ανέφερε τα σκουπίδια σαν μία από τις τρεις πληγές της Αθήνας και μάλιστα την τοποθέτησε μπροστά και από το νέφος και από το κυκλοφοριακό.

Το πρόβλημα βέβαια ήταν οξυμένο από τότε. Τις συνέπειές του όμως τις πλήρωνε κατά κύριο λόγο - όπως ακριβώς και σήμερα - η "πλέμπα", οι δυτικές συνοικίες. Πέρασαν έξι χρόνια από την ίδρυση του ΕΣΔΚΝΑ, για να γίνει η ανάθεση της πρώτης σοβαρής επιστημονικής μελέτης, την ανάθεση έκανε το Τεχνικό Επιμελητήριο. Ενα χρόνο μετά, το ΤΕΕ ανακοινώνει σε δημόσια συζήτηση τα αποτελέσματα. Βασικότερο των συμπερασμάτων η ανάγκη αναδιοργάνωσης του ΕΣΔΚΝΑ, που όπως διαπιστώθηκε διέθετε όλον κι όλον έναν συμβασιούχο υπάλληλο πολιτικό μηχανικό! Την ίδια χρονιά, το 1977, μετά από κινητοποιήσεις στο Κορωπί, όπου ήδη έχει αρχίσει η με εντατικούς ρυθμούς πώληση οικοπέδων, κλείνει η χωματερή της Βάρης. Τον επόμενο χρόνο το SOS εκπέμπεται τόσο από το Σχιστό όσο και από τα Λιόσια. Ο ΕΣΔΚΝΑ απαγορεύει την απόρριψη εξωοικιακών απορριμμάτων στο Σχιστό για να εξοικονομηθεί χώρος για τα δημοτικά. Το 1979 το υπουργείο Εσωτερικών αναθέτει την εκπόνηση δύο μελετών. Μία για την ανεύρεση χώρων υγειονομικής ταφής και μία για την ανεύρεση χώρων μεταφόρτωσης των απορριμμάτων. Είναι η πρώτη φορά που το αδιέξοδο αναγνωρίζεται επισήμως. Αρχίζουν τα ολοσέλιδα αφιερώματα στα σκουπίδια, αναλύσεις, αναφορές στην εμπειρία άλλων χωρών. Είναι ταυτόχρονα η εποχή που αρχίζει η εξάπλωση των προϊόντων με συσκευασία μιας χρήσης με τα ανάλογα περιτυλίγματα. Αυτό το πρόβλημα όμως θα αναγνωριστεί πολύ αργότερα. Ακόμα και σήμερα, λίγοι είναι αυτοί που το θίγουν. Από τότε όμως, τα σχετικά δημοσιεύματα των εφημερίδων μαρτυρούν πως υπήρχαν φωνές που εντόπιζαν το πρόβλημα σε δύο διαστάσεις. Στην οικολογική διάσταση αναφερόταν το γεγονός ότι τα γυάλινα μπουκάλια ήταν επιστρεφόμενα και δε χρειάζονταν όλη εκείνη την πλαστική βιομηχανία, που από μόνη της είναι ρυπογόνα και τα παράγωγά της δεν είναι ανακυκλούμενα. Στην οικονομική διάσταση εντοπιζόταν το γεγονός ότι ο πελάτης καλούνταν να πληρώσει στις βιομηχανίες 10-50 δρχ. ακριβότερα το προϊόν σε χάρτινη συσκευασία και 15-20 δρχ. σε συσκευασία αλουμινίου.

Το '81 η μελέτη για τους σταθμούς μεταφόρτωσης είναι ήδη έτοιμη. Προβλέπει πέντε σταθμούς μεταφόρτωσης, που θα τροφοδοτούν δύο χώρους υγειονομικής ταφής. Το υπουργείο Εσωτερικών ανακοινώνει ότι το Σχιστό κλείνει σε ένα χρόνο και τα Λιόσια σε τρία. Το '82 ο Δήμος Ανω Λιοσίων θέτει επιτακτικά θέμα απομάκρυνσης της χωματερής και το αίτημα γίνεται δεκτό από τον ΕΣΔΚΝΑ. Με το πρόβλημα ασχολείται επιτέλους και το συνδικαλιστικό όργανο των ΟΤΑ, η ΤΕΔΚΝΑ, με τη διοργάνωση σχετικής ημερίδας. Το '83 συγκροτείται επιτροπή για την ανεύρευση χώρων διάθεσης απορριμμάτων στην Αττική. Στην επιτροπή μετέχουν άπαντες οι ενδιαφερόμενοι και το 1984 ολοκληρώνει το έργο της.

Τον ίδιο χρόνο ο ΕΣΔΚΝΑ οργανώνει τριήμερο πανελλαδικό συνέδριο, με θέμα τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Το συνέδριο καταλήγει σε ένα μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα δράσης που από τότε ακόμα, ανάμεσα σε άλλα, προβλέπει: Κλείσιμο των χωματερών Α. Λιοσίων και Σχιστού, δημιουργία τριών σύγχρονων χώρων υγειονομικής ταφής (Δυτ. Αττική, Β. Α. Αττική, Ν. Α. Αττική) και ενός μικρότερου στη Λαυρεωτική σε επιλεγμένους ήδη χώρους.Το ίδιο πρόγραμμα προβλέπει δίκτυο 5 σταθμών μεταφόρτωσης.

Το πρόγραμμα δίνει ώθηση στη δράση του ΕΣΔΚΝΑ, καθώς γίνονται ορατά διάφορα αποτελέσματα (από το πειραματικό πρόγραμμα διαλογής στην πηγή, στην ανάπτυξη του ερευνητικού πειραματικού προγράμματος, τη διάθεση των απορριμμάτων στις δύο χωματερές κ. ά.). Τίποτα όμως δεν περπάτησε από το σκέλος του προγράμματος που προέβλεπε την εγκατάσταση των τριών νέων ΧΥΤΑ, καθώς τα ειδικά τοπικά συμφέροντα όρθωσαν εμπόδια, στα οποία όλες οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν υποτάχθηκαν. Το κυνήγι της εκλογικής πελατείας εξακολουθεί να είναι ένα από τα σοβαρά εμπόδια στην έγκαιρη δέσμευση χώρων, η οποία, βέβαια, με τη σειρά της προϋποθέτει και μία άλλη πολιτική γης για την οποία δεν έχει αρχίσει καν η σχετική συζήτηση.

Τα χρόνια που μεσολάβησαν το πρόβλημα σκουπίδια βρίσκεται σταθερά στην κορυφή της επικαιρότητας. Αυτό που επαναλαμβάνεται επίσης σταθερά απ' όλους τους υπουργούς Περιβάλλοντος αυτά τα χρόνια είναι κάποια ημερομηνία κατά την οποία υποτίθεται θα γίνονταν οι ανακοινώσεις για την έναρξη των εργασιών για τους νέους ΧΥΤΑ. Στα χρόνια 1986-1992 ο ένας μετά τον άλλο οι αρμόδιοι φορείς υιοθετούν το πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ, αποφάσεις για δράσεις λαμβάνονται, αλλά πέραν τούτου ουδέν. Στο μεταξύ οι καταπατήσεις και τα αυθαίρετα αγκαλιάζουν κάθε γωνιά της αττικής γης, της οποίας η αξία ανεβαίνει κατακόρυφα, ειδικά τις προεκλογικές περιόδους. Δήμαρχοι και κοινοτάρχες, στη γειτονιά των οποίων πιθανολογείται ότι θα πάνε τα σκουπίδια, εμφανίζονται να "ξεχνούν" μία σημαντικότατη καινοτομία που πέρασε στο πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ το 1992, στις κοινές τότε συνεδριάσεις με την ΤΕΔΚΝΑ. Τότε που το πρόγραμμα ουσιαστικά επανασχεδιάστηκε σε ό,τι αφορά την τελική διάθεση των απορριμμάτων και επιλέχθηκε η λύση των Ολοκληρωμένων Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) στη θέση των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Τέσσερα χρόνια μετά, εμφανίζεται ο πρόεδρος της ΤΕΔΚΝΑ να δηλώνει πως δεν ξέρει σχεδόν τίποτα, ενώ είναι γνωστό και δε σηκώνει διάψευσης ότι ο ίδιος παρακολούθησε προσωπικά τις επισκέψεις στους χώρους που έχουν προεπιλεγεί.

Γίνεται μία προσπάθεια να ανοίξει και πάλι η συζήτηση για το αν συμφέρουν τα εργοστάσια καύσης ή οι ΟΕΔΑ. Το δίλημμα είναι ψευδές. Η επιστημονική τεκμηρίωση κατά της καύσης την απαγορεύει ρητά. Το μόνο που μένει όρθιο από τα επιχειρήματα υπέρ της καύσης είναι μία φράση του δημάρχου Φυλής: "Ελεύθερη οικονομία δεν έχουμε;". Το αποτέλεσμα είναι ότι παραμένουν σε λειτουργία οι επικίνδυνες 22 ανεξέλεγκτες χωματερές, ούτε καν ΧΥΤΑ, ότι στα βουνά κόβονται όλο και περισσότερα οικόπεδα, ότι πράγματι τα υπόγεια νερά μολύνονται από το τοξικό κατακάθι των ανεξέλεγκτων χωματερών. Τα στοιχεία τα γνωρίζουν όλοι. Τα αναλυτικά σχέδια για τις ΟΕΔΑ τα έχουν επίσης μελετήσει. Ο καυγάς γίνεται για τα οικόπεδα και από την έκβαση αυτού του καυγά εξαρτώνται οι ψήφοι του Λαλιώτη, του Πάγκαλου, του Κατσιγιάννη, του Βρετού και αρκετών άλλων, μηδέ συγκεκριμένων στελεχών του "ΣΥΝ" εξαιρουμένων.

Θανάσης ΛΕΚΑΤΗΣ

Γραφική απεικόνιση του ισοζυγίου μαζών από τη σημερινή λειτουργία της πιλοτικής μονάδας ανακύκλωσης του ΕΣΔΚΝΑ.

Από το 100% των σκουπιδιών που φτάνει στην είσοδό της, υπολογίζονται απώλειες 29,8% σε νερό, διοξείδιο του άνθρακα κλπ.

Από το 70,2% του υλικού που περνά τελικά από επεξεργασία, παράγονται σε ποσοστό 30,5% σίδηρος, αλουμίνιο, RDF (υλικό για καμίνια) κ. ά.

Από το υπόλοιπο 39,7% ένα ποσοστό 16,1% μετατρέπεται σε Compost (βελτιωτικό εδαφών) και τελικά καταλήγει για υγειονομική ταφή μόνο ένα ποσοστό 23,7%.

Στην κανονική μονάδα ανακύκλωσης, που θα λειτουργεί στο τέλος μιας αλυσίδας ενεργειών ανακύκλωσης με πρώτη τη διαλογή στην πηγή, το τελικό προϊόν για τους ΧΥΤΑ θα πέφτει στο 15%.

Τυπική διατομή στεγάνωσης ενός σύγχρονου Χώρου Υγειονομικής Ταφής. Στη βάση του προβλέπεται μία υπόβαση γεωμεμβράνης από άργιλο ή μείγμα μπετονίτη και άμμου. Πάνω από αυτό το στρώμα τοποθετείται η γεωμεμβράνη. Ακολουθεί προς τα πάνω ένα στρώμα άμμου, πάνω στην οποία τοποθετείται το γεωύφασμα. Πάνω και από αυτό "κάθεται" ένας διάτρητος σωλήνας διαμέτρου 300 χιλιοστών. Ακολουθεί, πάντα προς τα πάνω, μία στρώση υλικού υψηλής διαπερατότητας. Πάνω από όλα αυτά θα γίνεται η απόθεση των δεματοποιημένων υπολοίπων του εργοστασίου ανακύκλωσης. Τα όποια στραγγίγματα είναι πιθανόν να υπάρχουν, θα μαζεύονται από τη διάτρητη σωλήνα για επανεπεξεργασία.

Ο συνδυασμός ενός εργοστασίου ανακύκλωσης και ενός ΧΥΤΑ συγκροτεί τον πυρήνα μιας Ολοκληρωμένης Εγκατάστασης Διαχείρισης Απορριμμάτων, που τελικά θα καταλαμβάνει το 1/4 της έκτασης που χρειάζονται οι σημερινοί χώροι απευθείας απόρριψης σκουπιδιών και οι οποίοι συνεχίζουν να λειτουργούν ανεξέλεγκτοι.

Η πειραματική μονάδα ανακύκλωσης του ΕΣΔΚΝΑ

Η χωματερή στα Λιόσια έχει γίνει πλέον ένα νέο βουνό, που σκέπασε την, κάποτε, ρεματιά. Πρέπει να κλείσει