Μέσα από το Πρόγραμμα, δεν εξασφαλίζουμε αυτόματα την ικανότητα, σε κάθε φάση και σε όλη την πορεία του Κόμματος, να συνδέουμε κυριολεκτικά την τακτική με τη στρατηγική. Να υπηρετεί η τακτική του Κόμματος το στρατηγικό μας σκοπό. Είναι ένα σύνθετο ζήτημα. Φραστικά, τα λύνουμε. Λέμε για τη διαλεκτική σχέση, αλλά στην πράξη, σύντροφοι, απαιτεί περίσσια ικανότητα και ωριμότητα. Το πώς, δηλαδή, θα υπηρετεί η τακτική τη στρατηγική σε κάθε φάση του κινήματος. Ο τρόπος που σχετίζονται δεν είναι ο ίδιος πάντα. Αλλιώς θα γίνεται σε συνθήκες απότομης και μεγάλης ανόδου του κινήματος και με άλλο τρόπο σε φάση στασιμότητας, προσωρινής υποχώρησης. Η θέση για το Αντιιμπεριαλιστικό - Αντιμονοπωλιακό - Δημοκρατικό Μέτωπο εκφράζει τη διαλεκτική σχέση τακτικής και στρατηγικής.

Πάντα θα ελλοχεύει ο κίνδυνος να αποσπάται η τακτική από τη στρατηγική, είτε το αντίθετο, να ταυτίζεται. Θέλει ικανότητα και επαγρύπνηση. Είναι σημείο - κλειδί. Δεν το λύνουμε, όμως, μιλώντας συνέχεια για τον κίνδυνο λαθών. Το θέμα είναι να έχουμε σωστό Πρόγραμμα, να παρακολουθεί τις εξελίξεις, καθιστώντας το Κόμμα ισχυρό, δεμένο με το λαό. Απαιτείται σε κάθε φάση, το Κόμμα να έχει σαφή εκτίμηση του συσχετισμού των δυνάμεων, της διάταξής τους, να βρίσκει τον κατάλληλο κρίκο, την κατάλληλη γραμμή, για τη μια ή την άλλη φάση, που βοηθάει στη δημιουργία δυνατοτήτων προς τα μπρος και όχι στο πισωγύρισμα.

Είπαν ορισμένοι σύντροφοι ότι δεν είναι απαραίτητο μέσα στο Πρόγραμμα να ασχοληθούμε με θέματα πολιτικών συμμαχιών. Αν θα εμφανιστεί μορφή λαϊκής εξουσίας, χωρίς εκλογικές διαδικασίες ή αν θα εμφανιστεί κυβέρνηση των αντιιμπεριαλιστικών αντιμονοπωλιακών δυνάμεων, του Μετώπου, μέσα από κοινοβουλευτική διαδικασία. Λένε, αυτά ας τα βγάλουμε απ' το Πρόγραμμα, είναι θέματα τακτικής, που θα τα αντιμετωπίζουμε συγκεκριμένα.

Σύντροφοι, είναι λάθος η άποψη. Δεν είναι θέματα τακτικής. Ακριβώς αυτή η άποψη οδηγεί στην αποσύνδεση της τακτικής απ' τη στρατηγική μας. Οι συμμαχίες, οι μορφές προσέγγισης προς το σοσιαλισμό, η αντιμετώπιση της αντεπίθεσης του αντίπαλου (εκεί εκδηλώνεται - δείτε την πείρα της Χιλής και της Πορτογαλίας) είναι θέματα στρατηγικής σημασίας.

Και απ' αυτή την άποψη, αλίμονο, αν αυτά τα ζητήματα τα βγάλουμε απ' το Πρόγραμμα και έχουμε μια γενική θέση, "παλεύουμε για τον σοσιαλισμό".

Θα μου πείτε, μπορούμε να τα προβλέψουμε όλα; Οχι. Είναι προτιμότερο, όμως, με βάση την πείρα του 20ού αιώνα, με βάση την πείρα σοσιαλιστικών και αντιιμπεριαλιστικών επαναστάσεων να χαράζουμε κατεύθυνση. Να μελετήσουμε τις κινητήριες δυνάμεις, να προβλέψουμε πιθανά προβλήματα, που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, δυνατότητες που θα παρουσιαστούν. Στο κάτω κάτω, ούτε τεράστια ποικιλία δρόμων προσέγγισης υπάρχει, ούτε βέβαια και μοναδικότητα. Ανάλογα, με το σκοπό που έχεις, καθορίζονται και τα μέσα που χρησιμοποιείς. Με αυτή την έννοια, επιχειρείται το Πρόγραμμά μας να περιλαμβάνει τόσα, όσα μπορούμε σήμερα να προδιαγράψουμε, χωρίς να κλείνεται η ζωή σε κουτάκια, ούτε να τα αφήνουμε όλα ανοιχτά.

Ακούστηκε και η άποψη ότι ζούμε μια μεταβατική εποχή ρευστότητας. Αξίζει να αναρωτηθεί, υπήρχε εποχή που δεν υπήρχαν σημαντικές εξελίξεις; Πάρτε την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η την περίοδο μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, περίοδο που διαμορφώθηκε σοσιαλιστικό σύστημα, αναπτύχθηκαν εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα, αντιιμπεριαλιστικές επαναστάσεις. Δεν ήταν και εκείνη μια περίοδος ταχύτατων εξελίξεων; Η εποχή μας σήμερα παρά τον ταχύ ρυθμό των εξελίξεων, κινείται με βάση τις αντιθέσεις που περιγράφει η θεωρία μας και, πιο συγκεκριμένα, ο Λένιν για τον ιμπεριαλισμό. Βεβαίως, μπορεί να έχουμε νέες μορφές, μέσα από τις οποίες - αν θέλετε, και με καινούριους τρόπους - να εκφράζονται τα βασικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού. Αλλά δεν αναιρείται ούτε η φύση του ιμπεριαλισμού, ούτε ο χαρακτήρας του αστικού κράτους.

Εκφράστηκε η άποψη να μη βιαζόμαστε, γιατί η Ευρωπαϊκή Ενωση αύριο μπορεί να διαλυθεί. Κατ' αρχήν, η θέση μας, σύντροφοι, για αποδέσμευση καθόλου δε συγκρούεται με μια τέτοια προοπτική. Μπορεί να ενταχθούν και άλλες χώρες στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Θα έχουμε καινούρια προβλήματα, αλλά δεν μπορεί να αλλάξει η θέση μας. Παραμένει η επιδίωξη του απεγκλωβισμού της χώρας μας, απ' το οργανωμένο κέντρο του ιμπεριαλισμού, είτε έχει 15 χώρες είτε 20. Εχουμε εκείνα τα δεδομένα, που μας εξασφαλίζουν τη γενική γραμμή και κατεύθυνση.

Το Πρόγραμμα καθορίζει ότι ο δρόμος της συσπείρωσης των δυνάμεων και η διαμόρφωση της στρατιάς της επανάστασης βασίζεται στην αντίθεση "μονοπώλια

ιμπεριαλισμός - λαός", που βεβαίως εμείς θέλουμε να βαθύνει, να παίρνει αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα, γιατί, λόγω των εξελίξεων, είναι ακόμα πιο αναπόσπαστα δεμένη με τη βασική αντίθεση του καπιταλισμού. Είναι μια αντίθεση με πλατιά κοινωνική βάση και διασφαλίζει τη γραμμή της συμμαχίας της εργατικής τάξης.

Καθορίζουμε τις κοινωνικές δυνάμεις του Μετώπου. Γι' αυτές μπορούμε να μιλήσουμε με κατηγορηματικότητα. Είναι το αντικειμενικό στοιχείο. Με την ίδια κατηγορηματικότητα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για τις αυριανές πολιτικές δυνάμεις. Είναι το υποκειμενικό στοιχείο.

Δεν μπορεί από τώρα να ξέρουμε ποια τμήματα των κοινωνικών δυνάμεων θα μπουν άμεσα σε ενέργεια και ποια θα καθυστερήσουν. Οσον αφορά την κυβέρνηση, μέσα από εκλογικές διαδικασίες, δε θα αποποιηθούμε τον καρπό ενός συσχετισμού, γιατί δεν έχει το βάθος που θέλουμε. Να έχουμε καθαρό: Δεν πρόκειται για μια απλή εκλογική νίκη, είναι κάτι παραπάνω, αλλά ταυτόχρονα πολύ λιγότερο από μια πραγματική εξουσία. Ο αγώνας είναι πολυμέτωπος, δουλεύουμε σε όλα τα μέτωπα.

Να μην ξεχνάμε αυτό που έλεγαν και οι κλασικοί μας ότι η θεωρία είναι γκρίζα μπροστά στο δέντρο της ζωής. Εμείς πρέπει να προβλέψουμε. Πρέπει να προβλέψουμε, λοιπόν, τα κριτήρια, τις προϋποθέσεις της πολιτικής συμμαχίας, γενικά. Αναφερόμαστε σε διάφορες μορφές συμμαχίας, επιμέρους, για περισσότερα ζητήματα. Βεβαίως, πρέπει να βασίζεται σε κριτήρια, να προβάλλει αντιιμπεριαλιστικούς, αντιμονοπωλιακούς στόχους. Είναι φυσικό να ξεκινάς από το μερικό και να πηγαίνεις στο γενικό. Δε δεσμεύεσαι προκαταβολικά. Πρέπει να συνδυάσουμε την πολιτική συμμαχιών με την αυτοτέλεια του Κόμματος. Λέμε ότι δεν πρέπει να γίνονται υποχωρήσεις, οι οποίες οδηγούν στο αδυνάτισμα του Κόμματος και γενικότερα της πρωτοπορίας. Αυτό να το λέμε, να το ξαναλέμε, να το θυμόμαστε, να μην το ξεχνάμε. Μπορεί να πει κανείς, όμως, από τώρα τι θα συνιστά υποχώρηση και τι όχι αύριο; Δεν μπορείς να το καθορίσεις από τώρα. Τι θα θεωρηθεί αδικαιολόγητη υποχώρηση και λάθος, και τι είναι αναγκαία υποχώρηση, που βοηθάει να προχωρήσει το κίνημα μπροστά; Στη δοσμένη φάση, εκεί θα κρίνεις. Μπορεί πραγματικά η διαμόρφωση του Μετώπου να γίνει σε μια περίοδο, που έχει ωριμάσει και στο λαό η ιδέα της αποδέσμευσης. Τι θα πούμε, ας περιοριστούμε στην αντίσταση, δεν απαιτούμε την αποδέσμευση; Βεβαίως, θέλει επαγρύπνηση, να μην κάνουμε υποχωρήσεις, παραβιάζοντας τον πραγματικό συσχετισμό δύναμης, αδυνατίζοντας τις θέσεις της πρωτοπορίας.

Μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα, σύντροφοι, ο βασικός ή μοναδικός πολιτικός φορέας, να είναι το κόμμα μας; Δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε. Ναι, θεωρητικά δεν μπορούμε να το αποκλείσουμε. Τότε τι θα κάνουμε; Ας πούμε ότι το Κόμμα είναι ο βασικός ή ο μοναδικός πολιτικός φορέας. Σημαίνει τότε ότι ωριμάζει αυτόματα η δυνατότητα, να κάνουμε άμεσο και πρακτικό καθήκον τη σοσιαλιστική επανάσταση; Το Μέτωπο, όμως, είναι κοινωνική συμμαχία. Δε θα είναι παράρτημα του Κόμματος, ούτε δορυφόρος του. Βεβαίως, το Κόμμα θα προσπαθεί, αξιοποιώντας τον καθοδηγητικό του ρόλο (θα είναι λάθος αν δεν προσπαθήσει να το κάνει), να επαναστατικοποιεί το Μέτωπο και τις θέσεις του. Αλλά δε θα παύει το ίδιο το κοινωνικό μέτωπο να είναι σύμμαχος του Κόμματος. Εχει τη σχετική του αυτοτέλεια απέναντι στο Κόμμα, αλλιώς θα χαθεί το Κόμμα μέσα στο Μέτωπο. Επιδιώκουμε να αναδειχτεί καθοδηγητική δύναμη, ηγετική δύναμη το Κόμμα και θα ήταν λάθος, αν δεν προσπαθήσουμε να το κατακτήσουμε. Δε θα μας παραχωρηθεί, θα κατακτηθεί στη δράση.

Το Αντιιμπεριαλιστικό - Αντιμονοπωλιακό μέτωπο δε θα είναι μια απλή προέκταση των συνδικαλιστικών αγώνων. Η συμμαχία των κοινωνικών δυνάμεων έχει δυσκολίες. Και μεις καλούμαστε σαν ηγετική και πρωτοπόρα δύναμη να λύνουμε ζητήματα. Κατ' αρχήν, υπάρχουν οι επιφυλάξεις, οι προκαταλήψεις. Π.χ., πόσο δύσκολη είναι σήμερα η συμφωνία για το ωράριο ανάμεσα στους εμπόρους και τους εμποροϋπαλλήλους; Την πρώτη ευθύνη την έχει η εργατική τάξη, αυτή θα αποδείξει τον ηγετικό της ρόλο και την ικανότητά της να υπερασπίζεται και να αντιπροσωπεύει - όχι με την έννοια να υποκαθιστά - τα συμφέροντα και των άλλων στρωμάτων. Τέτοια προβλήματα Θα πρέπει να απασχολούν τις ΚΟΒ, δε θα τα λύνει η ΚΕ. Η ΚΕ θα δίνει κατευθύνσεις, θα γενικεύει την πείρα, πρέπει να βοηθά να είναι κοντά στις οργανώσεις, αλλά πρέπει να συζητούν και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα οι ΚΟΒ, οι φίλοι και οπαδοί του Κόμματος, άλλοι άνθρωποι, που μπορεί να μην είναι κομμουνιστές, αλλά θέλουν να μπουν σ' αυτή τη διαδικασία συγκρότησης του Μετώπου. Πρέπει να βγάζουμε συμπεράσματα, πού κάναμε λάθη, πού δεν τα χειριστήκαμε καλά.

Βεβαίως η βάση του Μετώπου πρέπει να είναι τα προβλήματα. Αυτό πια είναι το Α και το Ω. Σήμερα όμως έχουμε, ας το πω και το πλεονέκτημα, αυτά τα προβλήματα που συγκινούν και τραβάνε τον κόσμο είναι προβλήματα που σε πάνε βαθιά, στην αντιπαράθεση και με τον καπιταλισμό, με μια έννοια. Αποκαλύπτουν τη δικτατορία των πολυεθνικών, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Ο,τι συγκινεί το λαό μας είναι μεγάλο πρόβλημα. Θα ξεκινάμε απ' αυτό που βλέπει και νιώθει ο λαός, αλλά πρέπει να διαμορφώνει συνείδηση και με τη δική μας παρέμβαση. Π.χ., για το "νέο" ρόλο του ΝΑΤΟ μετά το '91. Τον κίνδυνο η Ελλάδα να συρθεί σε πόλεμο, τα στρατευμένα παιδιά που τα στέλνουν σε ΝΑΤΟικές ασκήσεις. Είναι δικιά μας δουλιά να του "εισάγουμε" και προβλήματα, που υπάρχουν μεν, αλλά δε συνειδητοποιούνται. Απέχουμε πολύ, σύντροφοι, από το να είναι βαθιά πολιτικοποιημένη η συνείδηση.

Ταξικό κριτήριο κατάταξης και εκτίμησης των άλλων κομμάτων πρέπει να είναι τι συμφέροντα εκφράζουν, με το πρόγραμμα, την τακτική τους και την πολιτική τους. Δεν πρέπει να είναι κριτήριο αν ακολουθούνται από εργάτες, από αγρότες και από υπάλληλους, ποιος τους ψηφίζει.

Να το έχουμε στο νου μας ότι τα μικροαστικά κόμματα ακόμη και όταν έχουν αντιιμπεριαλιστικούς στόχους - δε μιλάω για τα σημερινά, αλλά για τα πιθανά αυριανά - δε θα είναι συνεπείς εκφραστές των συμφερόντων των μικρομεσαίων στρωμάτων. Ασυνεπείς εκφραστές θα είναι. Εμείς, πέρα από τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, εκφράζουμε και τα συμφέροντα μεγάλης πλειοψηφίας του λαού. Κρίνουμε τα κόμματα με βάση τους δυο αντίθετους δρόμους επιλογής για την ελληνική κοινωνία. Βεβαίως, επειδή έγινε πολλή συζήτηση για το πέντε κόμματα δυο πολιτικές, από πλευράς ουσίας, σωστό είναι. Πρέπει, όμως, ταυτόχρονα να δείχνουμε τον ιδιαίτερο ρόλο, που το κάθε κόμμα παίζει στο σύστημα. Βλέπει ο λαός "ΣΥΝ", Πολιτική Ανοιξη, ΔΗΚΚΙ ότι κάνουν αντιπολίτευση σε ΝΔ - ΠΑΣΟΚ, ότι η γραμμή τους εμφανίζεται κατά του δικομματισμού. Εμείς ακριβώς πρέπει να δείξουμε ότι η διελκυστίνδα που αναπτύσσεται ανάμεσα στα κόμματα αυτά και των ΝΔ - ΠΑΣΟΚ είναι ανώδυνη για το σύστημα. Δεν υπονομεύεται το σύστημα απ' την αντιπολίτευση που κάνουν ούτε η Πολιτική Ανοιξη ούτε ο "ΣΥΝ". Απαιτούνται επιχειρήματα και υπάρχουν πολλά.

Οταν λέμε "εκλογική βάση" των άλλων κομμάτων, προσεγγίζουμε το θέμα αταξικά. Δηλαδή, τι πάει να πει εκλογική βάση των άλλων κομμάτων;

Εμείς πρέπει να αντιμετωπίζουμε το ζήτημα, με κριτήριο την κοινωνική ένταξη και θέση. Οπότε, πας αμέσως στο πρόβλημα, που σε ενώνει και που πρέπει να σε ενώσει στην πάλη. Βλέπεις τον εργαζόμενο που ακολουθεί άλλα κόμματα σαν αυριανό σύμμαχο. Πρέπει να δρούμε στην εργατική τάξη και στα άλλα λαϊκά στρώματα, στα πιο φτωχά μικρομεσαία, στην αγροτιά, βεβαίως παίρνοντας υπόψη ότι δεν είναι μόνο κοινωνικές δυνάμεις, αλλά έχουν καιπολιτικές τάσεις, πεποιθήσεις, κατευθύνσεις, συμπεριφορές. Θα δουλέψουμε μέσα στο λαό με κοινωνικά κριτήρια, παίρνοντας υπόψη βεβαίως και πού ανήκει πολιτικά, με στόχους πάλης και με σωστή επιχειρηματολογημένη κριτική απέναντι στα κόμματα που ακολουθούν.

Σύντροφοι, αύριο θα περάσουμε στο νέο θέμα, θα εκλεγεί νέα ΚΕ. Θα ήθελα επιγραμματικά να επαναλάβω αυτό με το οποίο ξεκίνησα. Τι θα κάνουμε, έχουμε μπροστά μας τις συνδιασκέψεις για την εκλογή νέων οργάνων περιοχών, πόλεων κλπ. Δεν είναι, σύντροφοι, μια στενή οργανωτική διαδικασία. Τα καινούρια όργανα υποχρεώνονται, απαιτώντας βεβαίως ποιότητα καθοδήγησης από την ΚΕ, να σχεδιάσουν επιτελικά και πρακτικά τη δράση για να μπει το θεμέλιο του Αντιιμπεριαλιστικού - Αντιμονοπωλιακού Μετώπου. Να δώσουν έμφαση στα ζητήματα λειτουργίας των ΚΟΒ, στην ανανέωση των γραμμών μας. Θα εξαρτηθεί αυτό από το αν εμείς τα στελέχη αλλάξουμε ρυθμούς δουλιάς. Δεν μπορεί, σύντροφοι, την άλλη μέρα του Συνεδρίου να πούμε "τώρα συνεχίζουμε". Πρέπει να κλιμακώσουμε τις ενέργειές μας. Πρέπει να γίνουμε πιο απαιτητικοί από τον εαυτό μας. Τώρα πια δεν μπορούμε να μιλάμε με τον ίδιο τρόπο "φταίνε οι αντικειμενικές δυσκολίες, η κρίση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και οι ανατροπές". Τα αποτελέσματα, οι συνέπειες, οι παρενέργειες υπάρχουν και θα υπάρχουν για πολλά χρόνια μπροστά μας. Αλλά τώρα πρέπει να είμαστε περισσότερο απαιτητικοί από τον εαυτό μας. Να μην εξηγούμε όλα τα προβλήματα μόνο με τις αντικειμενικές δυσκολίες. Είναι απαραίτητο. Είπαμε να έχουμε αισιοδοξία, αλλά και συνείδηση της ευθύνης μας. Αναμφισβήτητα, σύντροφοι, ξέρουμε ότι αυτά που αποφασίζουμε σήμερα δε θα γίνουν σε τέσσερα χρόνια. Θα ήθελα, όμως, από τώρα όλους να μας απασχολήσει το ερώτημα - και μάλλον η σκέψη: Θα έρθουμε μετά από τέσσερα, τεσσεράμισι χρόνια να κάνουμε το 16ο Συνέδριο. Δεν πρέπει τότε, σύντροφοι, να μιλάμε απλώς για μια θετική πορεία του Κόμματος και για ανάκαμψη. Πρέπει να μιλάμε για ένα Κόμμα, που έχει κάνει ένα σημαντικό βήμα προς τα μπρος. Ενα Κόμμα, που έχει κάνει έντονη την παρουσία του στην εργατική τάξη, στη νεολαία, στους ταξικούς και πολιτικούς αγώνες. Ενα Κόμμα, που έχει αυξηθεί ποσοτικά, αλλά και ποιοτικά. Δεν πρέπει να είμαστε συγκαταβατικοί στο 16ο Συνέδριο. Πρέπει η βελτίωση του Κόμματος να είναι αισθητή, όχι απλώς ικανοποιητική.

Πιστεύω ότι το Σώμα των αντιπροσώπων θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες των μελών του Κόμματος, στις συνελεύσεις των ΚΟΒ και τις συνδιασκέψεις. Θα ψηφίσει ντοκουμέντα, βελτιωμένα από τα αρχικά και θα δώσει το εναρκτήριο λάκτισμα, ώστε το Κόμμα μας να ψηλώσει. Το μπορούμε αυτό. Για ένα νέο ξεκίνημα, μέσα στη δράση του Κόμματος. Να ψηφίσουμε τα ντοκουμέντα, να βγάλουμε τη νέα ΚΕ, να συνεχίσουμε την Ιστορία του Κόμματός μας, που σε λίγο κλείνει 80 χρόνια. Είμαστε υποχρεωμένοι να δικαιώσουμε τα 80χρονα του Κόμματος. Οι παλιότερες γενιές δικαιώθηκαν. Σήμερα, μεγάλο μέρος του λαού αναγνωρίζει το μεγάλο ρόλο του Κόμματος. Πρέπει κι εμείς να σταθούμε αντάξιοι συνεχιστές. Δεν είναι μια συνηθισμένη φράση, είναι μια φράση με όλη της τη σημασία.

Η τελική ομιλία της Αλέκας Παπαρήγα

Σύντροφοι,

Η εκτίμηση της ΚΕ είναι, πως οι σκέψεις και οι προβληματισμοί, που αναπτύχθηκαν απ' αυτό το βήμα, δείχνουν ότι το Σώμα των αντιπροσώπων του 15ου Συνεδρίου επιβεβαιώνει σε γενικές γραμμές την εισήγηση της ΚΕ, που - βεβαίως - κινήθηκε με βάση τα ντοκουμέντα, παίρνοντας υπόψη ολόκληρη την προσυνεδριακή συζήτηση. Η ΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει σημαντική βάση υπερψήφισης αυτής της εισήγησης.

Θεωρούμε επίσης ότι εκφράστηκε η συμφωνία - και προσυνεδριακά και σ' αυτήν την αίθουσα - με τις γενικές μας εκτιμήσεις για τη θετική πορεία του Κόμματος ανάμεσα στο 14ο και στο 15ο Συνέδριο. Δικαιολογείται και αιτιολογείται μια κατ' αρχήν αισιοδοξία, και για την ολοκλήρωση των εργασιών του Συνεδρίου και κυρίως, για το ότιολόκληρο το Κόμμα θα είναι σε καλύτερη θέση την άλλη μέρα του Συνεδρίου.

Θα ήταν, όμως, λάθος σύντροφοι, να φύγουμε απ' αυτό το Συνέδριο διακατεχόμενοι από μια επιπόλαιη και επιφανειακή αισιοδοξία και κυρίως, από πνεύμα επάρκειας και έπαρσης. Αντίθετα και η προσυνεδριακή δουλιά και οι εργασίες επιβεβαιώνουν, ότι πρέπει να κάνουμε πολύ πιο δυναμικό το μέτωπο με τις αδυναμίες, τις ελλείψεις και τις καθυστερήσεις, που εμφανίζει το Κόμμα. Μέτωπο με τις προσωπικές μας ελλείψεις και αδυναμίες. Αλλο πράγμα είναι ότι έχουμε τη βάση, για ένα καλύτερο, νέο ξεκίνημα, μέσα στη συνέχεια της δουλιάς, κι άλλο πράγμα να ξεχάσουμε τα προβλήματα, που και απ' αυτό το βήμα αναδείχτηκαν και που έχουν σχέση: Π. χ. και με την αριθμητική δύναμη των μελών του Κόμματος, με την κοινωνική σύνθεση των γραμμών μας, με την ποιότητα των δεσμών του Κόμματος με την εργατική τάξη και τη νεολαία. Πόσες ΚΟΒ έχουμε σε τόπους δουλιάς, σε κλάδους παραδοσιακούς και σύγχρονους. Δεν μπορεί να ξεχάσουμε το μεγάλο μέτωπο που πρέπει να ανοίξουμε με την κυκλοφορία του "Ριζοσπάστη", με τη σχέση στελεχών και μελών, με τη θεωρία μας, με το διάβασμα, με τη δράση μας στο μαζικό κίνημα και πρώτα απ' όλα στο συνδικαλιστικό.

Μ' αυτήν την έννοια πρέπει να είμαστε ρεαλιστικά αισιόδοξοι.

Κατά τη γνώμη μας η συζήτηση ανέδειξε γενικότερες αδυναμίες στη δουλιά μας. Ποιες είναι αυτές;

Πρώτο.Μπορούσε σύντροφοι να αξιοποιηθεί το Συνέδριο για τη μεγαλύτερη μελέτη και γενίκευση της πείρας του Κόμματος σε όλα τα μέτωπα της πάλης και δράσης. Υποφέρουμε απ' αυτό το ζήτημα, που μας δίνει τη δυνατότητα να μην επαναλαμβάνουμε λάθη, να μην έχουμε επαναλαμβανόμενες τις ίδιες αδυναμίες, αλλά και να προβλέπουμε έγκαιρα.

Δεύτερο.Επρεπε σύντροφοι να υπάρχει μεγαλύτερη συμβολή στον προβληματισμό για τη διαδικασία διαμόρφωσης προϋποθέσεων, για τη συγκρότηση του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου. Ξέροντας, βέβαια, ότι δε θα είναι έργο μιας μέρας, ούτε τεσσάρων χρόνων. Το Μέτωπο δε θα γίνει σε μια μέρα, δε θα προκύψει από κάποια συμφωνία των κοινωνικών δυνάμεων ή των πολιτικών δυνάμεων στην πορεία, αλλά μέσα από τις πραγματικές διεργασίες της ζωής, μέσα από τους αγώνες που έγιναν και γίνονται. Ορισμένοι σύντροφοι προσπάθησαν πραγματικά,απ' αυτό το βήμα, να δώσουν κάποια πείρα, για τα φύτρα αν θέλετε αυτού του μετώπου. Η συζήτηση όμως ήταν ανεπαρκής.

Μπορούσε ακόμα να προβληματιστούμε βαθύτερα, να απαντήσουμε τι είναι αυτό που εμποδίζει τις ΚΟΒ να ανοιχτούν πιο πλατιά στο λαό, αξιοποιώντας και το θετικό κλίμα που υπάρχει απέναντι στο Κόμμα μας, αλλά και το κλίμα αμφισβήτησης και δυσαρέσκειας για την κυβερνητική πολιτική. Εδώ το ζήτημα είναι πολύ πιο σύνθετο. Είναι τα ζητήματα πού πρέπει να σκύψουμε, όχι με γενικές, θεωρητικές συζητήσεις, αλλά δοκιμάζοντας στην πράξη τη δράση μας, παίρνοντας μέτρα άμεσα, ενδιάμεσα, μακροπρόθεσμα. Πρέπει να σκύψουμεσ' αυτά τα προβλήματα. Πολύ σωστά έβαλε ένας σύντροφος, ότι πέρα από γενικές εντολές και κατευθύνσεις χρειάζεται να δούμε καλύτερα τα κίνητρα για την ανάπτυξη της ενεργητικής συμμετοχής των μελών του Κόμματος, στη διαμόρφωση των αποφάσεων και στη δράση. Αυτά πάνε μαζί.

Ορισμένα από τα κίνητρα είναι: Η συζήτηση της πείρας του Κόμματος, η ζωντανή συζήτηση για τα προβλήματα που πρέπει να λύνουμε στη δράση και όχι απλώς η ανάλυση των γενικών αποφάσεων και η μετατροπή τους από κει και πέρα σ' ένα άθροισμα καθηκόντων. Χρειάζεται αρκετή δουλιά σύντροφοι για να συζητάμε επιχειρηματολογημένα διαφορετικές απόψεις, που αναπτύσσονται και είναι φυσικό να αναπτύσσονται σε μια προσυνεδριακή περίοδο, που ασχολείται όχι με τρέχοντα ζητήματα, αλλά με μεγάλα ζητήματα θεωρητικά, καθημερινά, αυριανά και της προοπτικής.

Κατ' αρχήν σύντροφοι, να ξεκαθαρίσουμε ότι απόφαση της ΚΕ (που άλλωστε υλοποιούσε και το καταστατικό μας) ήταν κάθε σύντροφος, που είτε ήταν μέλος του ΠΓ και της ΚΕ είτε απλό μέλος του Κόμματος, είχε το δικαίωμα να αξιοποιήσει όλα τα μέσα που είχε στα χέρια του για να εκφράσει την άποψή του δημόσια, στην ΚΟΒ του, γραπτά, με την ψήφο του. Η έκφραση διαφορετικής άποψης δεν είναι αντικομματική ενέργεια. Δεν έχω υπόψη μου ακριβώς αν ειπώθηκε τέτοιο ζήτημα αλλά καλύτερα να το ξεκαθαρίσουμε. Οπως επίσης δικαίωμα και υποχρέωση είναι η αντίκρουση των απόψεων. Χρειάζεται όμως σύντροφοι, να προβληματιστούμε καλύτερα στον τρόπο, που διεξάγεται μια τέτοια συζήτηση. Το κλείσιμο δε φιλοδοξεί ούτε να καθοδηγήσει, ούτε να δώσει εντολές, αλλά απλώς να θέσει ορισμένα ζητήματα, να τα σκεφτόμαστε και παραπέρα. Οφείλουμε την επιχειρηματολογημένη τεκμηρίωση της διαφορετικής μας άποψης. Και για τη συμφωνία χρειάζεται επιχειρηματολογία βεβαίως, αλλά ίσως δεν έχεις την ανάγκη να ψάξεις πάντα διαίτερα επιχειρήματα. Επίσης απαιτείται η επιχειρηματολογημένη αντίκρουση της διαφορετικής άποψης από τη σκοπιά της θεωρίας μας, αν πρόκειται για ένα θέμα αρχής, με κριτήριο τις αποφάσεις μας και την πείρα της ζωής, των εξελίξεων. Αυτός ο τρόπος σύντροφοι, βοηθάει καλύτερα να γίνεται η συζήτηση, αποφεύγοντας π. χ. να αναζητούμε το κίνητρο μιας διαφορετικής άποψης. Καλύτερα να αναζητούμε την αιτία που τη γέννησε. Δεν αναφέρομαι σε απόψεις, που ακούστηκαν απ' αυτό το βήμα, αλλά μιλάω γενικά και για τις ΚΟΒ. Πολλές φορές σύντροφοι, η ανεπαρκής συζήτηση των αποφάσεων του Κόμματος, η ανεπαρκής ιδεολογική, πολιτική δουλιά γεννάει και διαφορετικές απόψεις. Οταν πολλές φορές οι αποφάσεις μας, η γραμμή μας φτάνουν με μισό τρόπο στις ΚΟΒ, είναι φυσικό να γεννιώνται διαφωνίες. Η ανεπαρκής επεξεργασία μιας κατεύθυνσης, επίσης φταίει. Βεβαίως, υπάρχει και η πίεση του έξω κόσμου. Θέλει, λοιπόν, καλύτερα να βρίσκουμε την αιτία και όχι το προσωπικό κίνητρο. Βοηθάει καλύτερα η αντίκρουση ή η συμφωνία με μια άποψη να μην επηρεάζεται από το ποιος τη λέει, αλλά τι λέει. Η εύκολη κατάταξη των απόψεων σε "δεξιά", "αριστερή", "κεντριστική", δυσκολεύει τη συζήτηση και διαμορφώνει υποκειμενικές τάσεις ή, πολύ περισσότερο είναι λάθος η ταύτιση των διαφορετικών απόψεων με ομαδοποίηση. Η συζήτηση να γίνεται με τρόπο, που αναπτύσσει την πείρα όλων. Να μην προσθέτει προβλήματα από τον τρόπο και το στιλ, που γίνεται η κριτική.

Η συζήτηση που έγινε εδώ, αλλά και στον προσυνεδριακό διάλογο, κατά κύριο λόγο στράφηκε στα θέματα του Προγράμματος. Σ' έναν βαθμό σύντροφοι εξηγείται. Και όμως θα είναι λάθος να υποτιμήσουμε, ότι το Συνέδριο εγκρίνει τρία ντοκουμέντα: Πρόγραμμα, Καταστατικό και Πολιτική Απόφαση. Είναι στη δική μας ευθύνη να δώσουμε στα μέλη του Κόμματος και τα τρία ντοκουμέντα σαν ένα ενιαίο σύνολο, που το καθένα έχει τη δική του αξία. Αν προβάλλουμε το ένα σε βάρος του άλλου, στην πράξη η δουλιά μας θα είναι ανεπαρκής, για να μην πω ότι θα γεννήσει και λάθη.

Κάποιοι σύντροφοι είπαν ότι όλα τα προβλήματα της ιδεολογικοπολιτικής ενότητας, της κομματικότητας, της πειθαρχίας, των κομμουνιστικών χαρακτηριστικών, δεν εξαρτώνται από το Καταστατικό. Είναι σωστό, ως ένα βαθμό, αλλά η επανάληψη πολλές φορές αυτής της άποψης μπορεί να οδηγήσει στην αντίληψη, ότι το Καταστατικό είναι σαν ένα εικόνισμα, που όποιος θέλει το προσκυνάει και όποιος δε θέλει δεν το κάνει. Σαν ορισμένους χριστιανούς, που θυμούνται τους άγιους στις δύσκολες ώρες. Εχει αυτοτελή αξία το ζήτημα του Καταστατικού. Δεν είναι ούτε πρακτικισμός, ούτε διοικητισμός να κάνουμε δουλιά με το Καταστατικό, να μιλάμε για το Καταστατικό και τις αρχές του και να παρακολουθούμε πώς τηρείται, ξέροντας βεβαίως ότι χρειάζονται και άλλες πλευρές της δουλιάς μας να αναπτύξουμε.

Μην ξεχνάτε σύντροφοι, ότι η οργανωτική χαλαρότητα, από την οποία υποφέρουμε, η υποτίμηση των αρχών και κανόνων στο όνομα πιο ουσιαστικών κριτηρίων, καλλιεργεί εξ αντικειμένου τον ιδεολογικό και πολιτικό φιλελευθερισμό, κάθε μορφής οπορτουνισμό. Στην εισήγηση, αν θυμάμαι καλά, λέγεται ότι το Καταστατικό είναι αγκωνάρι για το Κόμμα. Είναι αγκωνάρι.

Ορισμένοι σύντροφοι, από αυτό το βήμα, έθεσαν το ερώτημα πόσο κοντά θα φέρουμε τη σοσιαλιστική επανάσταση με το Πρόγραμμά μας. Πώς να συντομέψουμε το δρόμο. Αλλος σύντροφος αναρωτιέται, πότε θα αρχίσει η επαναστατική διαδικασία.

Σύντροφοι, το Πρόγραμμα του Κόμματος δεν είναι προγραμματισμός της σοσιαλιστικής επανάστασης. Πότε θα γίνει η σοσιαλιστική επανάσταση δεν το αποφασίζει το Κόμμα. Αυτό που μπορεί να κάνει το Κόμμα είναι να μελετήσει το δρόμο προς το σοσιαλισμό, τα μέσα, τις προϋποθέσεις, να οργανώσει αποφασιστικά την πάλη, που μας φέρνει κοντά σε αυτό το σκοπό. Οταν διαμορφωθούν οι αντικειμενικοί όροι της σοσιαλιστικής επανάστασης, το Κόμμα να έχει την ετοιμότητα. Να κάνει την κατάλληλη κίνηση στην κατάλληλη στιγμή, να βρει τον κρίκο, να δει πού θα συγκεντρώσει το κύριο χτύπημα. Να διευκολύνει και να βοηθήσει την πραγματοποίηση του περάσματος στο σοσιαλισμό.

Φαίνεται, ότι ορισμένοι σύντροφοι πρέπει καλύτερα να κατανοήσουν αυτό το ζήτημα. Μπερδεύουν τη θέση, για ωριμότητα των υλικών προϋποθέσεων για το σοσιαλισμό, με τις προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης. Οι υλικοί όροι έχουν ωριμάσει, υπερωριμάσει για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, παίρνοντας σαν βάση την ανάπτυξη του ελληνικού καπιταλισμού, την ανάπτυξη και το βάθος των καπιταλιστικών σχέσεων, τη διαμόρφωση του κρατικομονοπωλιακού συστήματος. Αλλο πράγμα, να θεωρούμε ότι έχουν ωριμάσει και οι αντικειμενικές προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης, άρα να πιστεύουμε ότι το μόνο, που μας μένει, είναι ο αυστηρά υποκειμενικός παράγοντας, δηλαδή το Κόμμα και ο περίγυρός του.

Ενας από τους λόγους, που ο υποκειμενικός παράγοντας της επανάστασης δεν έχει ωριμάσει, είναι ότι ακριβώς δεν έχουν ωριμάσει και οι αντικειμενικές προϋποθέσεις. Αν διαμορφωθούν συνθήκες επαναστατικής κατάστασης, πανεθνικής κρίσης, μια σειρά κλασικά προβλήματα του υποκειμενικού παράγοντα θα ξεπεραστούν μέσα σε μια "νύχτα".

Με αυτά τα ζητήματα πρέπει να ασχοληθούμε και θεωρητικά, μέσα από την πείρα των επαναστάσεων για να μην απλουστεύουμε τα ζητήματα.

Αν δεν ξέρουμε τι είναι υποκειμενικό και τι είναι αντικειμενικό, τότε δε θα βλέπουμε τις πραγματικές ευθύνες του Κόμματος, τι εξαρτάται από το Κόμμα και θα φορτώνουμε αντικειμενικές δυσκολίες στο Κόμμα. Η, το αντίθετο, θα εξηγούμε λάθη, ανεπάρκειες του Κόμματος αποδίδοντάς τα όλα στις αντικειμενικές δυσκολίες. Οι προϋποθέσεις της σοσιαλιστικής επανάστασης δεν είναι ώριμες. Αν είχαν ωριμάσει, σήμερα θα λέγαμε "εμπρός για το πάρσιμο της εξουσίας".