Τρία χρόνια μετά τη "Λευκή Βίβλο" οι ιθύνοντες της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποφασίζουν να επανεκτιμήσουν τη στρατηγική τους στον τομέα της απασχόλησης και να εξετάσουν τρόπους για την αντιμετώπιση της ανεργίας. Οταν βέβαια οι ιθύνοντες της Ενωσης αποφασίζουν να ασχοληθούν με τα θέματα αυτά, τότε "μαύρα μαντάτα" πρέπει να περιμένουν οι άνεργοι, αλλά και οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι.

Αυτή τη φορά το κείμενο επί του οποίου γίνεται η συζήτηση έχει τίτλο "Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Εμπιστοσύνης για την Απασχόληση" και φέρει την υπογραφή του προέδρου της Κομισιόν Ζακ Σαντέρ.Φυσικά ο τίτλος δεν είναι τυχαίος. Στο 27σέλιδο κείμενο του Ζ. Σαντέρ ο όρος που επαναλαμβάνεται περισσότερο απ' όλους είναι το "σύμφωνο των κοινωνικών εταίρων", δίνοντας την εντύπωση ότι αυτή ακριβώς η πρόταση είναι η κεντρική ιδέα. Δηλαδή η σύναψη συμφωνιών μεταξύ εργοδοτών - εργαζομένων και η εγγύηση του κράτους για την αντιμετώπιση της ανεργίας και την προώθηση της απασχόλησης. Εξάλλου εδώ και καιρό οι εργαζόμενοι θεωρούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή "συνυπεύθυνοι" για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην αγορά εργασίας, αφού επιμένουν να διατηρούν τα πλήρη δικαιώματά τους (οκτάωρο, πλήρεις αποδοχές, κοινωνική ασφάλιση) και δε δείχνουν διάθεση να τα μοιραστούν με τους άνεργους!

Η φιλοσοφία που διαπνέει το "Σύμφωνο Εμπιστοσύνης" είναι ακριβώς η ίδια με αυτή της "Λευκής Βίβλου", είναι η φιλοσοφία της Συνθήκης του Μάαστριχτ, σύμφωνα με την οποία η ανεργία και η φτώχεια είναι "φυσικά φαινόμενα", κάτι σαν υποχρεωτική "εισφορά" για την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία της "κοινωνίας των δύο τρίτων". "Οι προσαρμογές που απαιτούνται σήμερα είναι το τίμημα που πληρώνει η κοινωνία για τα λάθη του παρελθόντος",σημειώνει χαρακτηριστικά ο Ζ. Σαντέρ.

Αυτό το πνεύμα αποτυπώνεται και στην απόφαση των "δεκαπέντε" να μη συμπεριλάβουν το δείκτη της ανεργίας στα κριτήρια "σύγκλισης" του Μάαστριχτ, όπως εξάλλου δε συμπεριέλαβαν τη "Χάρτα των Κοινωνικών Δικαιωμάτων" στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην ίδια κατεύθυνση επιμένει ο πρόεδρος της Κομισιόν, που σημειώνει ότι "η ιδέα του Συμφώνου δεν είναι ούτε η δημιουργία νέων αρμοδιοτήτων για την Ευρωπαϊκή Ενωση, ούτε η αύξηση των κοινοτικών δαπανών, ούτε η εισαγωγή νέων κριτηρίων για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση".

Το ότι οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανησυχούν για την πορεία της ανεργίας και την αύξηση του αριθμού των ανέργων στις χώρες - μέλη οφείλεται στο ότι διαισθάνονται μια συνεχώς αυξανόμενη απειλή κοινωνικής έκρηξης.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην εισήγησή του προς τη Σύνοδο Κορυφής της Φλωρεντίας τονίζει ότι η πρωτοβουλία του δεν έρχεται σε αντίθεση με τη "Λευκή Βίβλο". Αντιθέτως έρχεται να ενισχύσει την αναγκαιότητα της ταχύτερης και πιο συντονισμένης εφαρμογής των διατάξεών της. Αυτό που κάνει ο Ζ. Σαντέρ με το "Σύμφωνο Εμπιστοσύνης" είναι η συνόψιση της τρίχρονης εμπειρίας και η κωδικοποίηση των μέτρων στα οποία πρέπει να προχωρήσουν άμεσα τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης και οι εθνικές κυβερνήσεις. Το καινούριο, αν μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι, είναι η πρόταση για τη σύναψη της "Συμφωνίας των κοινωνικών εταίρων" σε επίπεδο Ενωσης, αλλά και σε εθνικό, ακόμα και σε τοπικό επίπεδο.

Πρότυπο αυτής της Συμφωνίας θεωρείται το συμβόλαιο "ταξικής συνεργασίας", που συνυπέγραψαν στις αρχές του χρόνου οι εργοδοτικές οργανώσεις, οι ηγεσίες ορισμένων συνδικάτων και η κυβέρνηση της Γερμανίας, και στο οποίο περιλαμβάνονται ρυθμίσεις όπως το πάγωμα των μισθών, αποδοχή της μερικής απασχόλησης, μείωση των εργοδοτικών εισφορών για την κοινωνική ασφάλιση, σταδιακή αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, κατάργηση σειράς επιδομάτων.

Στο επίκεντρο των προτάσεων του "Συμφώνου" βρίσκεται και πάλι η ανάγκη ενίσχυσης του ανταγωνισμού των ευρωπαϊκών πολυεθνικών με τις αμερικανικές και τις ιαπωνικές, δηλαδή της απελευθέρωσής τους από κάθε βάρος ή υποχρέωση, που εμποδίζει την απρόσκοπτη κερδοφορία τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί σχεδόν αποκλειστικά υπεύθυνο της κατάστασης το κόστος εργασίας. Μιας, όμως, και σε όλες τις χώρες - μέλη έχουν εξαντληθεί όλα τα περιθώρια εισοδηματικής λιτότητας, ο Ζ. Σαντέρ στρέφει αποκλειστικά τα "πυρά" του για τη μείωση του λεγόμενου "μη μισθολογικού κόστους εργασίας".Με απλά λόγια στις εργοδοτικές εισφορές για την κοινωνική ασφάλιση, τα επιδόματα αδειών, ασθενείας, τις αποζημιώσεις και τα όρια για τις απολύσεις, ό,τι συνιστά δηλαδή αυτό που συνηθίσαμε να ονομάζουμε "κοινωνικό κράτος". Δεν είναι τυχαίο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί "πιλότο" το σύστημα της Ταϊβάν και άλλων χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου βεβαίως είναι δυσδιάκριτες οι διαφορές μεταξύ εργασίας και δουλεμπορίου.

Το "Σύμφωνο Εμπιστοσύνης για την Απασχόληση" κινείται σε τέσσερις άξονες:

• Σύνταξη νέων οικονομικών προγραμμάτων σύγκλισης για τα κράτη - μέλη.
• Επιτάχυνση στην ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς.
• Μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας.
• Υιοθέτηση νέων κατευθύνσεων για τα Διαρθρωτικά Ταμεία, με προσανατολισμό στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υποστηρίζει ότι χρειάζεται να "επικαιροποιηθούν" τα προγράμματα "σύγκλισης" των χωρών - μελών. Αυτό γιατί έχουν οριστικοποιηθεί πλέον οι ημερομηνίες της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης και γιατί πρέπει να αντιμετωπιστεί η καθυστέρηση στην προσέγγιση των κριτηρίων του Μάαστριχτ. Εκεί που δίνει έμφαση ο Ζ. Σαντέρ, σε σχέση με τα νέα προγράμματα, είναι η δραστική μείωση των δημοσίων δαπανών. Αυτή η μείωση πρέπει να προέλθει κυρίως από τη μείωση των δαπανών κοινωνικού χαρακτήρα, αλλά και την ιδιωτικοποίηση μεγάλων τμημάτων του δημόσιου τομέα (τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρική ενέργεια, μεταφορές, υπηρεσίες).

Ιδιαίτερα αποκαλυπτικός είναι ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο κεφάλαιο περί "αναδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας". Εδώ ο Ζ. Σαντέρ επιχειρεί με τρόπο ταχυδακτυλουργικό να διαστρέψει τις έννοιες και να βαφτίσει το κρέας ...ψάρι. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια εργαζόμενος θεωρούνταν, για τις εθνικές νομοθεσίες, αλλά και για την κοινή λογική, ο μισθωτός πλήρους απασχόλησης (οκτάωρου), με πλήρεις αποδοχές και κοινωνικοασφαλιστική κάλυψη. Οι απόψεις όμως περί απασχόλησης, που εισήχθησαν με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και βρήκαν εφαρμογή στη "Λευκή Βίβλο" του 1993, οδήγησαν σε μια άλλη θεώρηση. Η καθιέρωση και η επέκταση της μερικής απασχόλησης, η μείωση του χρόνου εργασίας με αντίστοιχη μείωση των αποδοχών, η αναλογική μείωση των ασφαλιστικών καλύψεων οδήγησαν στην εμφάνιση των "μισοεργαζομένων", οι οποίοι βέβαια από μια τέτοια απασχόληση καλύπτουν ένα μέρος των αναγκών τους. Ετσι ο "μισοεργαζόμενος" είναι ταυτόχρονα και "μισοάνεργος".

Μιας λοιπόν και η ανεργία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, αντιμετωπίζεται με μια απλή αλγεβρική πράξη, τη διαίρεση. Μια θέση πλήρους απασχόλησης για δύο ή τρεις εργαζόμενους, με μειωμένες αποδοχές και χωρίς ασφαλιστική κάλυψη, είναι η συνταγή της "Λευκής Βίβλου", στην οποία επιμένει και το "Σύμφωνο Εμπιστοσύνης για την Απασχόληση". Για την υλοποίηση αυτής της θέσης ο Ζ. Σαντέρ ζητά από τους "δεκαπέντε" να προχωρήσουν στην κατάργηση όλων των νομοθετικών και πολιτικών φραγμών, ενώ προτείνει στους "κοινωνικούς εταίρους" να συμφωνήσουν, προκειμένου να αποφευχθεί το χειρότερο...

Στο "Σύμφωνο Εμπιστοσύνης για την Απασχόληση" υπάρχει σωρεία προτάσεων που αφορούν σε θέματα ανταγωνισμού, ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών, εκπαίδευσης και επανεκπαίδευσης των εργαζομένων, αναπροσανατολισμού των Διαρθρωτικών Ταμείων κ. ά. Ωστόσο, στην καρδιά του "Συμφώνου" βρίσκεται ακριβώς η διαφαινόμενη τελική επίθεση κατά του "κοινωνικού κράτους", το οποίο θεωρείται ο μεγάλος ένοχος για τη μειωμένη ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Κατά τα άλλα το μοναδικό κίνητρο για την ενασχόληση των "δεκαπέντε" με την ανεργία και τους ανέργους είναι ο φόβος των κοινωνικών εκρήξεων. Και είναι χαρακτηριστικό ότι ο Ζακ Σαντέρ κλείνει την έκθεσή του προς τους "δεκαπέντε" με ένα απόσπασμα από τον πνευματικό πατέρα της "ευρωπαϊκής ενοποίησης" Ρομπέρ Σουμάν:

"Εκείνο που κυρίως μας ενδιαφέρει είναι να δώσουμε στους πληθυσμούς μας την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να μην τους αφήσουμε να παραλύσουν από τον κίνδυνο, να ενώσουμε τους πόρους του δυτικού μας πολιτισμού και, έτσι, να υψώσουμε, όχι μέσα στην τρέλα, αλλά με βάση ένα εποικοδομητικό σχέδιο, φραγμό ενάντια στη βάση των καταστροφικών εκρήξεων".

Δάνης ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Η ιδιαίτερη όξυνση του προβλήματος της ανεργίας μπορεί να έχει αναγκάσει ακόμα και τους εγκεφάλους των διαδικασιών της καπιταλιστικής ενοποίησης της Ευρώπης να κάνουν λόγο για την ανάγκη αντιμετώπισής του, σε κάθε περίπτωση πάντως, οι πολιτικές και τα μέτρα που επεξεργάζονται έχουν αποτέλεσμα... την παραπέρα αύξηση της ανεργίας.

Στην πραγματικότητα γύρω από το μέγα αυτό θέμα που βασανίζει σήμερα 20 εκατομμύρια πολίτες χωρών - μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, έχει στηθεί από τις Βρυξέλλες και τις πολυεθνικές ένας μηχανισμός παραπληροφόρησης και υποκρισίας, με πολύ συγκεκριμένους και ορατούς όμως στόχους. Στόχοι που τίποτα κοινό δεν έχουν με την ενίσχυση της απασχόλησης. Σε αντίθετη περίπτωση, δε θα είχαν ψηφίσει τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τα περίφημα κριτήρια "σύγκλισης", η υλοποίηση των οποίων έχει βυθίσει την ευρωπαϊκή οικονομία στην ύφεση. Πολύ ωμά αλλά και πολύ ρεαλιστικά σημερινός οικονομικός παράγοντας της κυβέρνησης, μεταφέροντας τις απόψεις του ευρωπαϊκού πολυεθνικού κεφαλαίου, έθεσε το πρόβλημα στις σωστές του διαστάσεις. "Στην αρχή της δεκαετίας του '90 - ανέφερε συγκεκριμένα - η Ευρώπη είχε να επιλέξει μεταξύ της μείωσης του πληθωρισμού, των επιτοκίων, των ελλειμμάτων και του δημόσιου χρέους από τη μια πλευρά και της αντιμετώπισης του προβλήματος της ανεργίας από την άλλη". Για να συμπληρώσει: "Με την ψήφιση της Συνθήκης του Μάαστριχτ η Ευρώπη διάλεξε τον πρώτο δρόμο". Κατά τον ίδιο παράγοντα αυτός ήταν και ο λόγος που η Συνθήκη του Μάαστριχτ θέσπισε 4 και όχι 5 κριτήρια. Δεν περιέλαβε δηλαδή στους στόχους της και τη μείωση της ανεργίας, η οποία θεωρείται "ανταγωνιστική" ως προς την επίτευξη των υπόλοιπων τεσσάρων κριτηρίων.

Περισσότερο αποκαλυπτική ομολογία για τις επιδιώξεις του ευρωπαϊκού πολυεθνικού κεφαλαίου δε νομίζουμε ότι θα μπορούσε να υπάρξει.

Η ανεργία, η μη απορρόφηση δηλαδή στην παραγωγική διαδικασία ολόκληρου του παραγωγικού δυναμικού μιας χώρας, δεν είναι βέβαια μεταφυσικό πρόβλημα. Κανένας Θεός, πουθενά στον κόσμο δεν είπε ποτέ ότι από τους 100 εργαζόμενους θα μπορούν να εργαστούν οι 85 ή οι 90 και ότι οι υπόλοιποι θα πρέπει να μείνουν άνεργοι. Η ανεργία είναι πρόβλημα σύμφυτο με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, απόρροια του ανηλεούς καπιταλιστικού ανταγωνισμού, της τάσης αύξησης του μονοπωλιακού υπερκέρδους. Η ανεργία συνοδεύει τον καπιταλισμό από τη γέννησή του, τον ακολουθεί στην άνδρωσή του και θα τον συνοδεύει ακόμα μέχρι τον θάνατό του. Δημιουργείται και αναπαράγεται από τις καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις, οι οποίες στη σημερινή περίοδο βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση με τις παραγωγικές δυνάμεις που συνεχώς αναπτύσσονται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Μόνιμη επιδίωξη της καπιταλιστικής παραγωγής, απόλυτος νόμος του καπιταλισμού όπως αναφέρει ο Μαρξ, είναι η παραγωγή υπεραξίας. Τον στόχο αυτό εξυπηρετεί η καπιταλιστική εκμετάλλευση, η οποία αναπτύσσεται είτε στο επίπεδο της επιχείρησης (άμεση εκμετάλλευση) είτε σε επίπεδο κοινωνίας (έμμεση εκμετάλλευση) μέσω των μηχανισμών του αστικού κράτους που στόχο έχουν την αναδιανομή του παραγόμενου εισοδήματος - της νέας αξίας - προς όφελος του κεφαλαίου.

Ιστορικά το ποσοστό υπεραξίας, το τμήμα δηλαδή της αξίας που δημιουργεί η εργατική δύναμη και ιδιοποιείται από τον καπιταλιστή εργοδότη, μπορεί να αυξηθεί με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι η μείωση του μισθού εργασίας, η συμπίεσή του κάτω από την αξία αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Ο δεύτερος τρόπος αύξησης του ποσοστού υπεραξίας, συντελείται μέσα από την άνοδο της παραγωγικότητας και της εντατικοποίησης της εργασίας. Αν και πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες, τα αποτελέσματά τους προσμετρούνται από κοινού. Αύξηση της παραγωγικότητας και αύξηση της εντατικοποίησης της εργασίας, έχουν σαν αποτέλεσμα την παραγωγή περισσοτέρων εμπορευμάτων στη μονάδα του χρόνου. Η διαδικασία αυτή οδηγεί με τη σειρά της στη μείωση της αξίας των παραγόμενων προϊόντων - μιας και απαιτείται λιγότερος πλέον χρόνος για την παραγωγή τους - γεγονός που με τη σειρά του έχει σαν αποτέλεσμα ο συγκεκριμένος επιχειρηματίας να διαθέτει στην αγορά περισσότερα και φθηνότερα εμπορεύματα σε σχέση με τους ανταγωνιστές του και κατά συνέπεια να αποσπά μεγαλύτερο κέρδος. Η αντίδραση των ανταγωνιστικών επιχειρήσεων θα είναι είτε να πιέσουν προς τα κάτω τους μισθούς των "δικών τους" εργατών, είτε να εισάγουν και αυτές σύγχρονη τεχνολογία, ώστε να αυξήσουν την παραγωγικότητα της εργασίας στα επίπεδα της ανταγωνιστικής επιχείρησης είτε ακόμα και σε μεγαλύτερα. Στη μεν πρώτη περίπτωση έχουμε μείωση των εισοδημάτων των εργαζομένων και άρα χειροτέρευση της θέσης τους, ενώ στη δεύτερη περίπτωση θα υπάρξουν απώλειες θέσεων εργασίας λόγω ακριβώς της χρησιμοποίησης της νέας τεχνολογίας. Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός για κυριαρχία στην αγορά, για την απόσπαση υπερκερδών, είναι η βασική αιτία παραγωγής ανέργων, κάτι που αποτελεί ενδημικό στοιχείο του ίδιου του κοινωνικού - οικονομικού συστήματος.

Το μοναδικό τους μέλημα είναι πώς θα αποφύγουν την επερχόμενη κοινωνική έκρηξη, όπου άνεργοι και εργαζόμενοι δε θα ζητούν απλώς λύση στο πρόβλημα της απασχόλησης, αλλά θα αμφισβητούν ευθέως τα ίδια τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Οι "δεκαπέντε" συζήτησαν για την ανεργία στη Φλωρεντία, ενώ ακόμα δεν έχει σβήσει ο απόηχος της διαδήλωσης των 400.000 Γερμανών εργαζομένων την περασμένη βδομάδα στη Βόννη, λίγους μήνες μετά τις μαζικές και μαχητικές διαδηλώσεις των Γάλλων εργαζομένων.

Το νέο, που φέρνει το "Σύμφωνο", είναι η προώθηση της συμφωνίας των "Κοινωνικών Εταίρων" στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η σύναψη "συμβολαίων ταξικής συνεργασίας", κατά το γερμανικό πρότυπο, όπως πρότυπο θεωρείται το πρόγραμμα διάλυσης του "κοινωνικού κράτους" του καγκελάριου Χ. Κολ, είναι για το "Διευθυντήριο" των Βρυξελλών η ενδεδειγμένη τακτική.

ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΤΟΙΜΑΣΑΝ:

Δάνης ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Μαίρη ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ

Ντίνα ΝΤΑΒΟΥ

• Ο πίνακας παρουσιάζει την πορεία του ποσοστού ανεργίας στο διάστημα 1993 - 1995 και περιλαμβάνει τις προβλέψεις για το 1996.
• Τα συγκεκριμένα ποσοστά είναι αυτά που δίνουν οι κυβερνήσεις των χωρών - μελών και σε πολλές περιπτώσεις μικρότερα απ' τα πραγματικά. Π.χ. στην Ελλάδα, ο ίδιος ο υπουργός Εργασίας ομολόγησε ότι το ποσοστό ανεργίας είναι μεγαλύτερο του 10%. Ωστόσο, στον πίνακα η Ελλάδα εμφανίζεται με ποσοστό 9,1%.