Αγραφα. Λίμνη Πλαστήρα. Περπατήσαμε στα χωριά της Αύγουστο μήνα. Ελατόφυτες βουνοκορφές, πλατανοφορεμένες λαγκαδιές γαλαζοπράσινα νερά, εικόνες απερίγραπτης ομορφιάς. Και αυτή η ομορφιά σε κατακλύζει από παντού. Αύγουστος μήνας στα Αγραφα και η φύση ήταν στην "καλή και τη γλυκιά της ώρα...". Ομως ο ογδοντατετράχρονος γέροντας στο καφενείο της Πεζούλας είχε τον καημό του. "Το χειμώνα εδώ, ούτε κόκορας λαλεί ούτε σκύλος γαβγίζει. Σε πιάνει κατάθλιψη. Τίποτα, ντιπ... Μόνο εμείς τα γερόντια μείναμε". Και ο χειμώνας στα χωριά της Νεβρόπολης όπως και σε όλα τα Αγραφα κρατάει πολύ... Ο Αγγελος Λιαπής,μόνιμος κάτοικος του χωριού, θα επιμείνει. "Πόλεμο γνωρίσαμε, πείνα γνωρίσαμε, είμαι 84 χρόνων, αλλά δε ματάδα τέτοιο ρημαδιό".

Στην παρέα θα προστεθεί και ο καφετζής Αντώνης Μαλέτσικας,αφού πρώτα φέρει το κέρασμα. Από όλους ακούς το ίδιο παράπονο: "Τώρα βλέπεις κάποιες κούρσες. Είναι αυτοί που ήρθαν για παραθερισμό. Μετά τις 17 του μηνός ρημαδιό. Κρατώ αυτό το μαγαζί, αλλά το χειμώνα κάνω το γιατρό, το νοσοκόμο, τα πάντα...". Πριν τον πόλεμο το χωριό ήταν παραθεριστικό κέντρο. Εδώ - θα μας πουν - έρχονταν οι άρρωστοι για να γιατρέψουν τη φθιματίωση. Από δω περνούσαν και οι βλάχοι για ανεφοδιασμό. Ολα τα σπίτια δίπατα πέτρινα "και ήταν όλα αρχοντόσπιτα". Ομως το χωριό το έκαψαν οι Γερμανοί το Δεκέμβρη του 1943. Σαν αντίποινα για την προσφορά του στην αντίσταση δεκαοχτώ κάτοικοι εκτελέστηκαν. Ακολούθησε ο εμφύλιος... Οι ντόπιοι εξαναγκάστηκαν να αφήσουν τα χωριά τους και να κατέβουν στον κάμπο για να μη βρίσκουν βοήθεια από πουθενά οι αντάρτες. Αλλά και μετά τον εμφύλιο ο τόπος δεν μπόρεσε να πάρει ποτέ ξανά "τ' απάνω του".

"Από το 1926 μέχρι το 1983 είχαμε μόνο έναν λασπόδρομο για επικοινωνία με τ' άλλα χωριά. Μετά τον πόλεμο οι βουλευτές μας έλεγαν: "Εχετε μόνο δέκα στρέμματα χωράφι. Τι κάνετε εδώ; Πάρτε την κουρελού σας και δρόμο"". Και ο κόσμος θέλοντας και μη εγκατέλειψε. Στην απογραφή του 1981 ο πληθυσμός θα φτάσει στο κατώτατο σημείο και θα είναι περίπου ίσος με τον πληθυσμό που ζούσε στην περιοχή της Νεβρόπολης 100 χρόνια πριν, δηλαδή τη χρονιά της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό. Το αποφασιστικό χτύπημα στην ίδια την ύπαρξη της περιοχής έδωσε η κατασκευή, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, της τεχνητής λίμνης, που στέρησε από τους κατοίκους της 25.000 στρέμματα εύφορης καλλιεργήσιμης γης. Η αντίστροφη μέτρηση για τη Νεβρόπολη, που για αιώνες ήταν ο συνδετικός κρίκος της πεδινής Θεσσαλίας με τον ορεινό όγκο της Πίνδου και την Ηπειρο είχε αρχίσει.

Στο Μορφοβούνι (Βουνέσι) στη γενέτειρα του Νικόλαου Πλαστήρα, η εικόνα που αντικρίσαμε την Κυριακή το μεσημέρι εύκολα μπορεί να ξεγελάσει τον περαστικό. Το προαύλιο της εκκλησίας γεμάτο από κόσμο το ίδιο και τα καφενεία του χωριού. Ο Φώτης Γρηγορίου που κρατάει ένα απ' αυτά, φρόντισε να μας ξεκαθαρίσει την κατάσταση. "Στις 16 του μήνα έχουμε πανηγύρι, στις 20 το χωριό ερημώνει". Αλλά και αυτοί που μένουν, η καρδιά τους το ξέρει. "Δεν υπάρχει επιστροφή, θα μας πει ο συνταξιούχος Βαγγέλης Σταμογιώργος.Και εγώ, αν με έφτανε η σύνταξη θα 'μουνα κοντά στα παιδιά μου στην Αθήνα. Εδώ, παιδί μου πέθαναν τα καμποχώρια και η Καρδίτσα, για τα χωριά μας θα συζητάμε...". Στη συζήτηση πέφτουν και μερικές ιδέες: Να γίνει βιομηχανία επεξεργασίας ξυλείας. Αν γινόταν εργοστάσιο για το βαμβάκι στα ριζά του βουνού, θα μπορούσε να κατεβαίνει ο κόσμος και να δουλεύει. Ο αντίλογος από τη διπλανή παρέα είναι ισχυρός. "Μα δε βλέπετε το εργοστάσιο της Βαμβακουργίας στο Βόλο, έκλεισε". Αδιέξοδο; "Θα μπορούσε να γίνει το χιονοδρομικό κέντρο, αλλά θέλει χρήματα ποιος θα τα δώσει;". Και οι πολιτικοί; "Αυτοί θα φανούν εδώ πάνω άμα ζυγώσουνε οι εκλογές".

Ο Φώτης Γρηγορίου είναι κατηγορηματικός. "Χάθηκαν πολλές ευκαιρίες. Τώρα είναι αργά. Οταν η ΔΕΗ πλημμύρισε τον κάμπο για να φτιάξει το φράγμα, μετά και από τις διαμαρτυρίες μας, πήραμε κάποια λεφτά. Αλλά έφτασαν μόνο για να χτίσουμε τα σπίτια μας που είχαν καεί στον πόλεμο. Δεν μπορέσαμε να τ' αξιοποιήσουμε. Ο κόσμος αγαπάει το χωριό του, αλλά χωρίς δουλιά η οικογένεια δεν μπορεί να στεριώσει. Και τα κορίτσια κοιτάνε κατά τον κάμπο και τις πόλεις".

Λαμπερό.Μόνιμοι κάτοικοι 160, η πλειοψηφία, όπως και στ' άλλα χωριά, είναι συνταξιούχοι του ΟΓΑ. Δέκα μόνο νέοι ασχολούνται με την υλοτομία. Το χωριό ζει με τον εφιάλτη της κατολίσθησης, μας δηλώνει ο πρόεδρός του Νίκος Γκληρίτσης.Δεκαπέντε χρόνια το χωριό δεν πήρε ούτε δραχμή για έργα υποδομής. Ο δρόμος απέχει μόνο 800 μέτρα από την κύρια οδική αρτηρία αλλά ασφαλτόστρωση δε γίνεται. Το χειμώνα κινδυνεύουμε κάθε στιγμή να μείνουμε χωρίς συγκοινωνία. Αν και έχουν απαλλοτριωθεί 160 στρέμματα δίπλα στη λίμνη για τη μετεγκατάστασή μας, το Προεδρικό Διάταγμα αργεί να υπογραφεί. Θα περιμένουμε μέχρι το Σεπτέμβρη, αν δεν υπογραφεί το διάταγμα της μετεγκατάστασης, θα κάνουμε κινητοποιήσεις.

Τον δάσκαλο της Καστανιάς τον βρήκαμε στον ξενώνα της κοινότητας. Η κουβέντα μας δεν περιορίστηκε στα προβλήματα της εκπαίδευσης, ο ίδιος καταλαβαίνει πολύ καλά πως για να παραμείνει ανοιχτό το σχολείο πρέπει οι οικογένειες να μείνουν στον τόπο τους. "Το δάσος - θα μας πει - είναι παρατημένο. Στο δασικό συνεταιρισμό θα μπορούσαν ν' απασχολούνται 35 νέοι στη συντήρηση και την ανάπτυξη του δάσους. Το κόστος αποσβαίνεται από το ίδιο το δάσος γιατί βελτιώνεται η εκμετάλλευσή του. Επειτα υπάρχουν χιλιάδες στρέμματα δάσους που είναι τσιφλίκια. Σήμερα το χωριό έχει χίλια αιγοπρόβατα, το περιβάλλον αντέχει τουλάχιστον άλλα τόσα. Αλλά και η εμπειρία με τους 4 κοινοτικούς ξενώνες μας απέδειξε ότι είναι βιώσιμοι. Ομως η όποια τουριστική ανάπτυξη πρέπει να γίνει ισορροπημένα και να προσανατολιστεί στις οικογενειακές εκμεταλλεύσεις. Οι μεγάλες μονάδες, αντί να βοηθήσουν μπορεί να δημιουργήσουν πρόσθετα προβλήματα σ' αυτές που ήδη λειτουργούν".

"Πόσα παιδιά έχει το χωριό;". Στην ερώτησή μας η ομήγυρη στο καφενείο τουΝεοχωρίου ξεσπά σ' ένα νευρικό γέλιο. Η απάντηση που μας δόθηκε εξηγεί την αντίδρασή τους. Στο χωριό δεν απέμειναν παρά οκτώ παιδιά. Ετσι το σχολείο μεταφέρθηκε σ' ένα μικρότερο ενοικιαζόμενο σπίτι. Αλλωστε το χειμώνα μερικές φορές ούτε ο δάσκαλος έφτανε εκεί πάνω. Και να σκεφτείς ότι παλιότερα στα δύο δημοτικά σχολεία του χωριού πήγαιναν 400 μαθητές...

Η Δήμητρα δε θα είναι φέτος μαζί με τους υπόλοιπους συμμαθητές της. Την έκτη τάξη θα την τελειώσει στην Καρδίτσα. Μαζί με τη μάννα της θα συνοδεύσουν τη μεγαλύτερη αδελφή της, την Ειρήνη,στην πόλη. Τέλειωσε το δημοτικό και θα πάει στην πρώτη τάξη του γυμνασίου. Πίσω στο χωριό θα μείνει μόνος του ο πατέρας της που έχει και το καφενείο. Θα τον βλέπουν μόνο τα Σαββατοκύριακα. Η Ειρήνη θέλει πολύ να κατέβει στην πόλη. "Είναι καλύτερα στην Καρδίτσα - θα μας πει - γιατί εκεί έχει πιο πολλά παιδιά". Το χειμώνα το παιχνίδι γινόταν μόνο με την αδελφή της και αυτό μέσα στο σπίτι. Η τηλεόραση συμπληρώνει τις ατέλειωτες χειμωνιάτικες νύχτες.

Στην Πεζούλα,στο όμορφο πέτρινο σχολείο, είκοσι χρόνια τώρα δεν αντηχούν οι παιδικές φωνές. Στο Λαμπερό,τα δύο παιδιά που απέμειναν, κάθε μέρα πηγαινοέρχονται στην Καστανιά.Μαζί με τους άλλους 7 συμμαθητές τους, αποτελούν το εννιαμελές "ακροατήριο" του δασκάλου Ηλία Μπόρλα.Το μαράζι του δασκάλου δεν είναι μόνο για τους ελάχιστους μαθητές που έχει, αλλά και για το γεγονός πως όταν τα παιδιά τελειώσουν το δημοτικό αναγκάζεται όλη η οικογένεια να εγκαταλείψει την περιοχή για να συνεχίσουν τη μόρφωσή τους.

Καρίτσα Αγράφων.Εδώ, τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, σ' ένα από τα σπίτια του χωριού χτυπούσε η καρδιά της ενημέρωσης της σκλαβωμένης Ελλάδας. Φωλιασμένο μέσα στα έλατα και τα πλατάνια το τυπογραφείο της "Κόκκινης Σημαίας" έδινε την άλλη μάχη, τη μάχη της εμψύχωσης και της πληροφόρησης. Το τυπογραφείο άρχισε να λειτουργεί τον Οκτώβρη του 1943 και σταμάτησε μόνο μετά την απελευθέρωση. Στην αρχή, τύπωνε την "Κόκκινη Σημαία" που ήταν όργανο της Πανθεσσαλικής Επιτροπής του ΚΚΕ.Από το 1944 μετατρέπεται σε ένα από τα κεντρικά τυπογραφεία του αγώνα. Από τους τέσσερις τοίχους του βγαίνουν για να φτάσουν σε κάθε άκρη της Ελλάδας, ο "Ριζοσπάστης",η "Ελεύθερη Ελλάδα" όργανο της ΚΕ του ΕΑΜ, η "Νέα Γενιά", όργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ, η ΚΟΜΕΠ και ακόμα το "Δελτίο πράξεων και αποφάσεων της ΠΕΕΑ", δηλαδή η εφημερίδα της Κυβέρνησης του Βουνού.

Οι αγωνιστές που σήκωσαν το βάρος της δημοσιογραφικής δουλιάς στο τυπογραφείο της Καρίτσας ήταν πολλοί. Ανάμεσά τους, ο ακροναυπλιώτης αγωνιστής δημοσιογράφος Δημήτρης Καραντώνης, που ήταν και ο διευθυντής του. Αρχισυντάκτης ήταν ο Θάνος Ζαφειρόπουλος και υπεύθυνός του ο Σταμούλης Κατσιφός.Από εδώ - σύμφωνα και με τη μαρτυρία του Σωτήρη Σκαπαρδώνη, που μας υπέδειξε το σπίτι που λειτουργούσε το τυπογραφείο - πέρασε ο Κώστας Βιδάλης για να ετοιμάσει την αποστολή του για τη "Μάχη της Σοδειάς",εδώ θα δουλέψει και ο Κώστας Καραγιώργης, που τότε ήταν γραμματέας Περιοχής Θεσσαλίας και οι δημοσιογράφοι Δημήτρης Χατζής και Νίκος Γιανναράς.

Το τυπογραφείο της Καρίτσας δεν περιοριζόταν μόνο στην έκδοση των εφημερίδων, τους μήνες που λειτούργησε, θα τυπώσει δεκάδες τίτλους βιβλίων, μερικά απ' αυτά είναι: "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ", του Δ. Γληνού, "Είκοσι πέντε χρόνια αγώνες και θυσίες", που αναφερόταν στην ιστορία του ΚΚΕ, "Ο αληθινός Παλαμάς", του Ν. Ζαχαριάδη, "Σύντομη μελέτη στη νεοελληνική ιστορία", του Γ. Ζεύγου, αλλά ακόμα και αυτά τ' αναγνωστικά της 5ης και 6ης τάξης του δημοτικού με τίτλο "Τα αετόπουλα" και "Η ελεύθερη Ελλάδα".

Οταν το 1943 οι Γερμανοί επιτέθηκαν στο χωριό και το έκαψαν - μας λέει ο Σωτήρης Σκαπαρδώνης - η πρώτη δουλιά ήταν να σώσουμε το τυπογραφείο. Τα μηχανήματα μεταφέρθηκαν στο δάσος, όπου και κρύφτηκαν. Ετσι, την άλλη μέρα όταν οι Γερμανοί έφυγαν, το τυπογραφείο ξαναλειτούργησε, και πριν ακόμα φτάσουν στην Καρδίτσα, τύπωσε το πρώτο φύλλο. Μετά την απελευθέρωση τα μηχανήματα μεταφέρθηκαν στους ώμους στην Καρδίτσα, αλλά καταστράφηκαν από τους αντιδραστικούς στα χρόνια των διωγμών που ακολούθησαν.

"Ελα εδώ στις 19 Αυγούστου που θα έχουν φύγει όλοι. Τότε τα λέμε...". Η φράση θα μας ακολουθεί καιρό. Οσο κι αν θες φεύγοντας να πάρεις μαζί σου την απέραντη ομορφιά του χώρου, εκείνα τα αλπικά τοπία, δεν μπορείς παρά να αναζητάς και την απάντηση στην ερώτηση: Πώς μπορεί μέσα σε τόση ομορφιά να χωρέσει τέτοια απογοήτευση; Τι συνέβη και οι άνθρωποι εγκατέλειψαν αυτόν τον επίγειο παράδεισο; Η διήμερη αποστολή μας στα χωριά γύρω από τη Λίμνη Πλαστήρα έδωσε κάποιες απαντήσεις. Το πιο δύσκολο όμως είναι ν' απαντήσει κάποιος στο τι μπορεί να δώσει τέλος στον οριστικό αφανισμό της ζωής στα Αγραφα, τι θ' αντιστρέψει την από δεκαετίες φθίνουσα πορεία τους. Κάποιες φιλότιμες μεμονωμένες προσπάθειες θα είναι καταδικασμένες, όσο η επίσημη πολιτική έχει τα Αγραφα ξεγραμμένα από τα κιτάπια της. Οσο στο αίτημα των κατοίκων για έργα υποδομής, οι κυβερνήσεις αποστρέφουν το πρόσωπό τους. Βλέπεις, τα Αγραφα είναι πολύ ψηλά για να τα φτάσει η μικροπολιτική τους. Γι' αυτό και η εκτίμηση που ακούσαμε, πως καθυστερεί η ανάπτυξή τους σκόπιμα, για να παραδοθεί η περιοχή στο μεγάλο ιδιωτικό κεφάλαιο για τουριστική εκμετάλλευση "για ένα κομμάτι ψωμί", προβληματίζει πολλούς.

"Σήμερα - εκ των πραγμάτων πλέον - το μεγάλο ζητούμενο είναι η ανάπτυξη του Νομού Καρδίτσας συνολικά. Κοινή είναι η διαπίστωση όλων ότι κινδυνεύει η παραγωγική βάση του νομού μας - η αγροτική οικονομία, δηλαδή - ότι δεν υπάρχει βιομηχανική δραστηριότητα, ότι τελικά η προοπτική δεν είναι αισιόδοξη. Σήμερα ακόμα πιο καθαρά ξέρουμε όλοι ότι γι' αυτό δε φταίει ο λαός της Καρδίτσας, αλλά ότι η κατάσταση αυτή διαμορφώνεται σαν αποτέλεσμα χρόνιων επιλογών των διαφόρων κυβερνήσεων, που έρχονται να επισφραγιστούν από τις επιλογές της ΕΕ συνολικά για τη χώρα μας. Επιλογές που θέλουν τη χώρα μας να "αναπτύσσεται" στον τομέα των υπηρεσιών και όχι την αξιοποίηση των παραγωγικών της δραστηριοτήτων".

"Θέλουμε ακόμα μια φορά να τονίσουμε την επιμονή μας στην άποψη ότι: Η τουριστική ανάπτυξη από μόνη της δε λύνει το πρόβλημα ανάπτυξης του νομού. Παραμένει για μας πρώτο και ζητούμενο θέμα η ανάπτυξη των παραγωγικών δραστηριοτήτων της περιοχής και του νομού, η οποία και θα εξασφαλίσει τη συνέχεια της ζωής στην περιοχή, θα ενδυναμώσει και την τουριστική κίνηση.

Επιμένουμε, επίσης, ότι δεν μπορεί να γίνει η ανάπτυξη της περιοχής σε αντιπαράθεση με εκείνη του κάμπου, αλλά κοινή πρέπει να είναι η προσπάθεια για να επιβληθεί η εφαρμογή μιας άλλης πολιτικής, που δε θα ξεκληρίζει, που δε θα καταστρέφει, αλλά θα αναπτύσσει, θα αξιοποιεί τις τεράστιες παραγωγικές δυνατότητες του νομού, που θα αναδεικνύει την ιστορία του".

(Αποσπάσματα από την παρέμβαση που έκανε στο πρόσφατο Αγραφιώτικο Συνέδριο, ο γραμματέας της ΝΕ Καρδίτσας του ΚΚΕ, Απ. Πίτσαβος).

Καλή η συζήτηση για τον "Ορεινό τουρισμό" στα Αγραφα, άφησε όμως αναπάντητο το ερώτημα για το αν μπορεί να ζήσει η περιοχή μόνο με τους "ορεινούς τουρίστες"

Από τη συζήτηση στο καφενείο της Πεζούλας

Εικόνα που συναντάς για λίγο μόνο το καλοκαίρι

Εδώ τυπώνονταν η "Κόκκινη Σημαία" και ο "Ριζοσπάστης"

Αποστολή:

Γιάννης ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ

Φωτογραφίες:

Μανώλης ΠΑΚΙΑΣ