Αχαρνών 257 και Τιθορέως. Το μαγαζί "Δέκα Εντολές" και ένα τραπέζι, που ξεχειλίζει από παρτιτούρες, σκόρπιες σελίδες, με τη σειρά των τραγουδιών και ένα κασετόφωνο, φθαρμένο από τη χρήση. Το μικρό δημοσιογραφικό κασετοφωνάκι είναι έτοιμο να γράψει. "Δάσκαλε, ξεκίνα πρώτος", λέει η Κατερίνα Σκορδαλάκη,η τραγουδίστρια. "Σήμερα μόλις γνωριστήκαμε, αλλά ξέρω ότι είναι "ο δάσκαλος"". Αλλά ο "δάσκαλος", ο Νίκος Σαραγούδας,σκύβει το κεφάλι του. Ισως γιατί έμαθε ή συνήθισε να είναι σκυμμένος πάνω από το ούτι του. Ισως γιατί έμαθε να είναι ένας σιωπηλός και, πάντως, όχι ένας "κοκορευόμενος" δάσκαλος... Ισως γιατί η σιωπή τον βοηθάει να θυμάται τα παλιά, εκείνα που αγαπάει, εκείνα με τα οποία μεγάλωσε και εκείνα που δε θέλει να ξεχάσει. Ισως γιατί η κατανυκτική του σιωπή μπροστά σε όλα αυτά κάνει τα ίδια ιερά, τόσο για κείνον, όσο και για τους μαθητές του. Τόσο ιερά, που για να τα εμφυσήσει στους μαθητές του, τα τελευταία 15 χρόνια, αρνείται πεισματικά να παίρνει χρήματα. "Είναι τόσο σπουδαίο για μένα - λέει - να βλέπω τους μαθητές μου να παίζουν και αυτό το συναίσθημα δεν πληρώνεται ούτε αναπληρώνεται".Στο κάτω κάτω, είναι φανερό ότι εκείνος ζει για το ούτι και όχι από το ούτι. Ζει τις παραδόσεις του και όχι με τις παραδόσεις του. Υπάρχει για να διδάσκει και να παίζει και σίγουρα όχι για το αντίστροφο. Για όλα αυτά, η Κατερίνα Σκορδαλάκη, αυτή η καλή φωνή που στέκεται στο πάλκο των "Δέκα Εντολών" στο πλάι του, φαίνεται να ρουφάει συλλαβή προς συλλαβή τα λόγια του. "Ο δάσκαλος μετράει πολλά χρόνια πείρας και αγάπης για τη δουλιά του. Μιλάμε για 43 ολόκληρα χρόνια". Αλλωστε, μιλάνε την ίδια γλώσσα. Λέξεις λίγες, φράσεις λακωνικές, παραδείγματα με τραγούδια, αναφορές στους "παλιούς"... Κι οι δύο φωτίζονται με την αυτοπεποίθηση που έρχεται από το σταθερό πάτημα και βήμα πάνω στις ρίζες τους, τις ρίζες μας...

Ο "δάσκαλος" τις λέει θεμέλια "και αυτά διδάσκω στους μαθητές μου. Ας τα μάθουν και μετά μπορούν να τραβήξουν το δρόμο τους".Και όταν λέει θεμέλια, εννοεί την πρώτη ύλη των τραγουδιών. Στη γλώσσα των μουσικών, το θεμέλιο, η πρώτη ύλη, λέγεται "μακάμι" ή "δρόμος",μουσικός δρόμος. "Είναι κάτι σαν την Ψαλτική, που έχει τον Πρώτο Ηχο, το Δεύτερο Ηχο, τον Τρίτο Ηχο κλπ. Σε αυτά όμως τα τραγούδια, δηλαδή τα σμυρναίικα και τα ρεμπέτικα υπάρχουν πενήντα δρόμοι, όπως ουσάκ, νιχαβέλ, χιτζάζ κ.ά. Οι λέξεις αυτές είναι περσοαραβικές και ως ονομασίες έχουν καθιερωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο". Δηλώνει, επίσης, ότι έχει πάθος με τα "μακάμια", γιατί "έρχονται κατ' ευθείαν από τη βυζαντινή μουσική".

Αναρωτιόμαστε πού διδάχτηκε το ούτι, πού έμαθε τους δρόμους, πώς αγάπησε αυτά τα τραγούδια, από πού έρχεται τόσο πάθος. Κι εκείνος χαριτολογεί: "Διδάχτηκα στον Νίκο Σαραγούδα. Μόνος μου έμαθα σε εποχές πολύ δύσκολες. Δούλεψα, όμως, δίπλα στον Παπασιδέρη, στον Γιώργο Κόρο, στον Σαλέα και πολλούς άλλους. Ολοι αυτοί γνώριζαν τη μουσική, πατούσαν στους "δρόμους". Ετσι έγραφαν". Εκείνη τη στιγμή σιγομουρμουρίζει ένα τραγούδι, που πρωτοείπε η Ρόζα Εσκενάζυ. Η Κατερίνα Σκορδαλάκη σιγοντάρει και ο "δάσκαλος" λέει: "Είναι στηριγμένο σε δύο δρόμους και η μελωδία είναι τόσο καλά "τακτοποιημένη" και ταυτόχρονα αναλύεται σε τόσες λεπτομέρειες. Ηθελα, όμως, περισσότερο να πω ότι ο μουσικός γεννιέται. Εχει κάτι μέσα του που τον κάνει να πιάνει τα μυστικά των οργάνων. Είναι ένα τάλαντο. Είναι, όμως, και ψυχή".

Είναι βέβαια και τα όργανα που βοηθούν. "Το ούτι, το κανονάνι, το βιολί, το σαντούρι, το κλαρίνο για τη δημοτική μουσική. Πολύ περισσότερο, η λύρα. Είναι όργανα που έχουν τα μόρια που μπορούν να δώσουν τις λεπτομέρειες της μελωδίας ενός παραδοσιακού τραγουδιού. Το πιάνο και η κιθάρα δεν είναι όργανα που μπορούν να χωρέσουν τους βυζαντινούς δρόμους, έτσι όπως αυτοί "χώρεσαν" στα παραδοσιακά και στα σμυρναίικα".

- Είναι, άραγε, και η ψυχή που λείπει από πολλά τραγούδια σήμερα;

"Νομίζω ότι κατ' αρχήν δεν πατάνε σε γερές βάσεις. Είναι ...μισά. Και εγώ κάποτε στη "Μιούζικ Μποξ" είχα κάνει τέτοια τραγούδια, αλλά, όσο περνούν τα χρόνια, κάτι με τραβάει προς τα πίσω. Κάθε μέρα, ανακαλύπτω πόσο καλά δούλευαν τότε, πόσο προσεκτικά έχτιζαν τη μελωδία. Σήμερα ακούει κάποιος ένα τραγούδι, κλέβει την "ουρά", την κάνει το βράδυ ένα καινούριο τραγούδι και το πρωί το ηχογραφεί".

Αλλά η Κατερίνα Σκορδαλάκη, μια νέα γυναίκα που διάλεξε να ζωντανεύει με τη φωνή της παλιούς καημούς, λέει ότι "ο κόσμος ψάχνει, αναζητάει. Και αυτή η αναζήτηση οδηγεί στην παράδοση. Εκεί νιώθει ότι ολοκληρώνεται. Εκεί μπορεί ο άνθρωπος να νιώθει ακόμα και "αιώνιος", αφού πρόκειται για διαχρονικά τραγούδια".

"Ο Ελληνας έχει καλό "μπόλι"",λέει ο δάσκαλος. Και όταν λέει "μπόλι", εννοεί φλέβα, μουσική φλέβα. "Η στροφή γυρίζει προς τα πίσω".

Μια τέτοια στροφή "παρέσυρε", έβγαλε έξω από το "λογικό" δρόμο την Κατερίνα. Κάπου εκεί, μηνών ακόμα τραγουδίστρια και Κρητικιά, συνάντησε τον Νίκο Ξυλούρη και συμμετείχε στο δίσκο "Τα Ξυλουρέικα",με τη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου. Αργότερα βρέθηκε δίπλα στον Μπάμπη Γκολέ, ενώ πρόσφατα έκανε δίσκο σε κυπριακή δισκογραφική εταιρία. Εκείνη, όμως, η στροφή δεν οδηγούσε σε ευθεία, γιατί η Κατερίνα Σκορδαλάκη ήξερε από τότε ότι "οι εταιρίες διαλέγουν ό,τι είναι πιο εμπορικό. Και αυτά που διαλέγω εγώ να τραγουδάω, για να τα ακούσει κάποιος και, πολύ περισσότερο, να τα αγοράσει, προϋποθέτει η παράδοση να περιβάλλει τη ζωή του".

Αλλά η ζωή του περιβάλλεται από πλαστικές εικόνες, πλαστικά όνειρα, πλαστικά τραγούδια και, το κυριότερο, πλαστικό ενδιαφέρον. Η Κατερίνα Σκορδαλάκη ξέρει το "στρατόπεδο", στο οποίο βρίσκεται και λέει: "Μόνοι παλεύουμε και το γνωρίζουμε. Οι υπουργοί Πολιτισμού υποστηρίζουν Μέγαρα Μουσικής, που καμιά φορά ασχολούνται με το λαϊκό τραγούδι για τα μάτια του κόσμου. Αλλες φορές οι δισκογραφικές επιχειρήσεις το κάνουν μόδα και το στεγνώνουν από την ουσία του. Ακόμα και το ούτι, που παίζει ο "δάσκαλος", πάει να γίνει μόδα, όταν χρησιμοποιείται ακατάσχετα".

Ο Νίκος Σαραγούδας, λακωνικός και καταλυτικός, επεμβαίνει για να πει ότι "καλύτερα είναι να χρησιμοποιείται εκεί που ταιριάζει. Αλλωστε, αυτά τα όργανα θέλουν και ψυχούλα".Και συνεχίζει: "Το κράτος θα έπρεπε να έχει καλέσει όλους τους δεξιοτέχνες να παίξουν και να ηχογραφηθούν, ώστε να δημιουργηθεί ένα κρατικό αρχείο, οργάνων, μουσικών και φυσικά δεξιοτεχνών".

Ξέρει τι λέει ο δάσκαλος, γιατί αμέσως μετά υπολογίζει ότι δεν υπάρχουν συνολικά στην Ελλάδα περισσότεροι από 50 μαθητές, που διδάσκονται το ούτι, το σαντούρι ή το κανονάκι. Φυσικά, δεν υπάρχει και καμία σχετική κρατική σχολή. Και όσες προσπάθειες γίνονται, είναι εξ ολοκλήρου ιδιωτικές.Και αυτό είναι, τόσο θλιβερό, όσο θλιβερό είναι να μετράμε εκείνους που φροντίζουν να μην αφανιστούν αυτά τα όργανα, μόλις σε λίγες δεκάδες. Ο "δάσκαλος" θυμάται και αναφέρει κάποιους ανθρώπους που διδάσκουν το κανονάκι "θυμάμαι τώρα τον παπά - Γιώργη, που διδάσκει στο Μουσικό Γυμνάσιο Παλλήνης, τον Θανάση Στεργίου κ.ά.".

Δ. Μ.

Στο δημοσίευμά μας, στον προηγούμενο κυριακάτικο "Ριζοσπάστη" (29/9), σχετικά με τις φυλακές Αίγινας, από παραδρομή γράφτηκε μεταξύ των ονομάτων των πολιτικών κρατουμένων και το όνομα Νίκος Παπαρήγας.Πρόκειται για τον κομμουνιστή Γιώργο Παπαρήγα,αδελφό του επίσης κρατούμενου στις φυλακές Αίγινας Μήτσου Παπαρήγα.