Η Πλάκα είναι κυριολεκτικά περικυκλωμένη από αρχαία μνημεία, δυτικά από τη Στοά του Αττάλου, το Θησείο και τη Ρωμαϊκή Αγορά, νοτιοδυτικά από τον Αρειο Πάγο, νότια από την Ακρόπολη και νοτιοανατολικά από την Πύλη του Αδριανού και τους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Ολη η περιοχή είναι σημαδεμένη από τα αρχαία μνημεία, που την περικλείουν, αλλά και από όσα κρύβονται στο υπέδαφός της.

Μπορεί σήμερα στης Πλάκας τις ανηφοριές να μην συναντήσεις κληματαριές και αγιοκλήματα, θα νιώσεις όμως να σε συντροφεύει το παρελθόν της. Η Πλάκα είναι ο αρχαιότερος οικισμός και το μοναδικό αυθεντικό κομμάτι της πρωτεύουσας, που πάνω του άφησαν έντονα τ' αχνάρια τους οι αιώνες από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τη Ρωμαϊκή Εποχή, την Τουρκοκρατία. Αποτελεί ακόμα, η Πλάκα, τη συνέχεια του τοπικού μας πολιτισμού, στον τομέα της Αρχιτεκτονικής.

Τα Αναφιώτικα είναι ένας οικισμός με ιδιότυπο αρχιτεκτονικό και χωροταξικό χαρακτήρα. Τα φτωχικά σπιτάκια τους είναι "περγαμηνές", πολύτιμα ιστορικά κειμήλια, που αποκαλύπτουν τις γενικές συνθήκες μιας άλλης εποχής. Τα σπιτάκια αυτά χτίστηκαν από τους ίδιους μαστόρους που κατασκευάσανε τα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας, το Πανεπιστήμιο, την Εθνική Βιβλιοθήκη, τα Ανάκτορα 1835 - 1850. Αυτοί οι μαστόροι χτίζανε, κρυφά τις νύχτες, στις πλαγιές της Ακρόπολης, τα σπιτοκάλυβά τους, τ' Αναφιώτικα, που πήρανε τ' όνομά τους από το όνομα της ιδιαίτερης πατρίδας των κτιστάδων, την Ανάφη. Κι όταν τους τσάκωναν οι χωροφυλάκοι, τους ξεγελούσαν λέγοντας: "Ακκλησά χτίζουμε...".

***

Απειρες φορές κινδύνεψαν τ' Αναφιώτικα να γκρεμιστούν. Την εποχή εκείνη, ήμουν δημοτική σύμβουλος Αθήνας κι όταν δημιουργούνταν πολεοδομικά ζητήματα, συμβουλευόμουνα τον εξαίρετο φίλο και συνεργάτη Κώστα Μπίρη,εκλεκτό πολεοδόμο και λάτρη της Αθήνας, που πρόσφερε τις υπηρεσίες του 40 χρόνια στο δήμο. "Φυλάξτε ως κόρην οφθαλμού τ' Αναφιώτικα", μας έλεγε.

Με την κινητοποίηση των Πλακιωτών και με ανάλογες εισηγήσεις μου στο Δημοτικό Συμβούλιο, πολλές φορές τ' Αναφιώτικα σώθηκαν από την αρχαιολογική σκαπάνη. Κάποια φορά, μάλιστα, πνίξαμε στη γέννησή του τ' όνειρο πολυεθνικής εταιρίας, που ενεργούσε ύπουλα ν' αγοράσει όλη την αναφιώτικη γη για να χτίσει στους πρόποδες του βράχου της Ακρόπολης, υπερπολυτελή ξενοδοχεία για τους μεγιστάνες του πλούτου...

Στην περίοδο της χούντας, η Πλάκα είχε διαφημιστεί στο εξωτερικό σαν τόπος διασκέδασης και φολκλόρ. Ετσι, η Πλάκα έγινε ερέθισμα για τους εμπόρους, που επωφελήθηκαν από την ευκαιρία που τους πρόσφερε η χούντα για την τουριστική μαζικοποίηση της ψυχαγωγίας. Με στόχο τον εύκολο πλουτισμό, άρχισαν να φυτρώνουν στην Πλάκα κάθε λογής προχειροφτιαγμένα μικρομάγαζα, πολλές φορές 1 μ Χ 2 και να λειτουργούν σαν κέντρα διαφθοράς, διακίνησης ναρκωτικών, ανδρικής και γυναικείας πορνείας.

Την εποχή εκείνη, τα καταστήματα διατροφής, μπακάλικα, μανάβικα, κρεοπωλεία, φαρμακεία, μικροβιοτεχνίες, κλείνανε το ένα ύστερα από το άλλο και η Πλάκα γέμιζε μαγαζιά με τουριστικά είδη, κοσμηματοπωλεία, γουναρικά, χρυσαφικά. Τότε συντελέστηκε η μεγαλύτερη ηθική εξαθλίωση της Πλάκας κι άρχισε να παρακμάζει. Πολλοί κάτοικοι άρχισαν να φεύγουν και να μετακομίζουν σ' άλλες γειτονιές, πιο ανθρώπινες, αφού νοικιάζανε τα σπίτια τους με πολύ υψηλά ενοίκια, που μετατρέπονταν σε νυχτερινά κέντρα διαφθοράς. Εφτασε εποχή, που η Πλάκα, έχοντας μια έκταση 360 στρεμμάτων, είχε 193 κέντρα διασκέδασης, 890 μικρομάγαζα με τουριστικά είδη, 3 σχολεία και 26 ξενοδοχεία - ξενώνες της κακιάς ώρας, που διακινούν κάθε μορφής εμπόριο και όλοι οι εργαζόμενοι στις επιχειρήσεις τους (κέντρα) δεν είναι Πλακιώτες.

Το ανομοιογενές αυτό ανθρώπινο στοιχείο στάθηκε δυσμενής παράγοντας για την ομαλή εξέλιξη της Πλάκας και την αναβάθμιση της κοινωνικής της ζωής, σαν γειτονιά.

***

Οι αρχαιοκάπηλοι, γνώστες του ιστορικού χώρου της περιοχής, νοικιάζανε σπίτια ή μαγαζιά και, αφού σκαρώνανε μια ψευτοβιτρίνα - απάτη, σκάβανε τις νύχτες τον εσωτερικό χώρο κι αφού τον απογύμνωναν από τα αρχαία ευρήματα εγκατέλειπαν το οίκημα. Πολλές τέτοιες καταγγελίες φτάνανε στο Σύλλογο "ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ".

Ο τοπικός αυτός παράγοντας έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να εκδιωχθεί η βαρβαρότητα από την Πλάκα και να επιβιώσει σαν γειτονιά. Είναι αυτός, που κρατά ενωμένους τους Πλακιώτες, επαγρυπνεί καθημερινά, για να διαφυλαχτεί η παραδοσιακή φυσιογνωμία της γειτονιάς και πρώτος σπεύδει να καταγγείλει κάθε παρανομία και αυθαιρεσία σε βάρος της αισθητικής της και της παραδοσιακής της φυσιογνωμίας.

***

Τη λατρεία και το σεβασμό τους στη γειτονιά τους για τη μοναδικότητα του πολιτισμού της, οι Πλακιώτες την κάνουν πράξη και καθημερινό αγώνα.

Με την ευκαιρία αυτή, θα ήθελα να αναφερθώ στην αστοργία του κράτους απέναντι σ' έναν τοπικό παράγοντα, που συνέβαλε τα "μέγιστα" στην αναμόρφωση της Πλάκας:

Το υπουργείο Πολιτισμού παραχωρεί οικήματα σε διάφορους συλλόγους, όταν εξυπηρετούν πολιτιστικούς σκοπούς. Γιατί όχι, όμως, και στον Εξωραϊστικό πολιτιστικό Σύλλογο "Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ", που επανειλημμένα έχει ζητήσει από το υπουργείο να του παραχωρήσει, για στέγαση, ένα από τα οικήματα που έχει στην κατοχή του; Γιατί το αίτημα μένει τόσα χρόνια ανεκπλήρωτο, τη στιγμή μάλιστα που έχει ετοιμάσει και ανακοινώσει το πρόγραμμά του να λειτουργήσει και σαν "ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΛΑΚΑΣ",που τόσο το έχει ανάγκη η συνοικία;

Η ανάπλαση, λοιπόν, της Πλάκας στηρίχτηκε και στο ενεργό ενδιαφέρον και τη δραστηριότητα των κατοίκων της, αλλά και πολλών προσωπικοτήτων, με αποτέλεσμα να ψηφιστεί νομοθετικό πλαίσιο, όπου προδιαγράφονταν οι όροι ανάπλασής της. Και ήταν αυτοί, κυρίως, οι όροι που συμβάλλανε στην αναβάθμιση της ποιότητας της κοινωνικής ζωής, με βασικό συντελεστή την ανάδειξη του πολεοδομικού της ιστού, με τον καθορισμό και τον έλεγχο των χρήσεων γης.Με το συστηματικό έλεγχο πολλών παραγόντων, η κατάσταση της Πλάκας άλλαξε. Κάποια ύποπτα νυχτερινά κέντρα κλείσανε και ενισχύθηκε η επανακατοίκησή της. Στην ανάπλασή της συνέβαλε, κυρίως, η δημιουργία υπόγειου δικτύου, όπου διοχετεύτηκαν, εκτός από την αποχέτευση, η ύδρευση, ο ηλεκτρισμός, τα τηλέφωνα, ακόμα και οι κεραίες της τηλεόρασης. Καθιερώθηκαν παράλληλα οι πεζόδρομοι, η απαγόρευση διέλευσης τροχοφόρων, η κατάργηση των επιγραφών και των μεγαφώνων στα νυχτερινά κέντρα, οι ξενόγλωσσες επιγραφές και οι διαφημίσεις, η κήρυξη των μισών περίπου κτιρίων ως διατηρητέων, η θέσπιση ειδικών νόμων δόμησης και ο περιορισμός στις χρήσεις γης.

Η εμπορευματοποίηση της μοναδικότητας του πολιτισμού της Πλάκας και όλης της περιοχής, γύρω από το βράχο της Ακρόπολης, δημιουργεί προβλήματα, που δε θα λυθούν με πολεοδομικές μόνο ρυθμίσεις, προηγείται η αισθητική και η ιστορική της ιδιότητα.

Παρά τις θετικές προσπάθειες του κράτους, του δήμου και της Συντονιστικής Επιτροπής των τοπικών παραγόντων, συνεχίζεται η κακή κατάσταση κι όχι μόνο με αυθαίρετες πράξεις στον οικιστικό τομέα και στην παραβίαση της εξωτερικής μορφής των κτιρίων. Ενδεικτικά, αναφέρω και "κακώς κείμενα" στον τομέα της αισθητικής και του πολιτισμού:

Η πληθωρική παρουσία τουριστικών καταστημάτων (χρυσαφικά και γουναρικά) δε δένει αρμονικά με τη μοναδικότητα και αισθητική ενός οικισμού, όπως η Πλάκα. Περισσότερο, θα εναρμονιζόταν με το περιβάλλον η λειτουργία στο χώρο της βιβλιοπωλείων.

***

Η Πλάκα, όμως, με την παρουσία των Αναφιώτικων, με τον ανάκατο αρχιτεκτονικό ιστό και τα αρχαία μνημεία κρατά κρυφή τη γοητεία της. Την αποκαλύπτει μόνο σε ρομαντικούς και ονειροπόλους.

Πολλά, λοιπόν, πρέπει να γίνουν ακόμα, για ν' αποκτήσει η Πλάκα τη μοναδικότητα του δικού της πολιτισμού, αυτόν που είχε πριν έρθουν οι βάρβαροι...

* Η Πέπη Δαράκη είναι σήμερα επίτιμος πρόεδρος του "ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ"