Το ένα χέρι ψηλά και η φωνή του να μιλά γι' αυτούς, που "διψάνε", για τα πάθη της "Ρωμιοσύνης".Λίγες ώρες πριν τη μεγάλη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Αθήνα. Στο διάλειμμα της τελευταίας πρόβας, ο συνθέτης μιλά για τον πολιτισμό, σχολιάζει την πρωτοβουλία του ΚΚΕ και την πρόσφατη επερώτηση του Κόμματος στη Βουλή για τον πολιτισμό,φωτογραφίζει το σημερινό πρόσωπο της εθνικοφροσύνης και οραματίζεται ένα λαϊκό πολιτιστικό κίνημα.

"Το θέμα του πολιτισμού",λέει ο Μ. Θεοδωράκης, "είναι ένα πρόβλημα εξαιρετικά πολύπλοκο και άγνωστο στον πολύ κόσμο.Δεν παύει φυσικά να είναι ένα από τα κεντρικά εθνικά προβλήματα, τόσο σε ελληνική όσο και σε παγκόσμια κλίμακα, γιατί συνδέεται με την ταυτότητα κάθε λαού. Είναι ενδεικτικό, ότι σήμερα, τη στιγμή, που για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οι παλιές εθνικόφρονες δυνάμεις συγκεντρώνονται γύρω από το νέο πλέγμα εξουσίας, τους μεγαλοεκδότες, τους μεγαλοκαρχαρίες και γύρω τους συντάσσονται όλα τα κόμματα, το ΚΚΕ μένει έξω από αυτή την υπόθεση και είναι το μόνο κόμμα, που μπορεί να υποστηρίξει τον άλλο πολιτισμό.Πρέπει, λοιπόν, να είμαστε σε... ανίχνευση του άλλου πολιτισμού".

"Μου άρεσε πολύ η διατύπωση της Αλέκας Παπαρήγα για έναν μαζικό, λαϊκό πολιτισμό υψηλού επιπέδου. Αυτός πρέπει να είναι ο σύγχρονος ελληνικός πολιτισμός.Σήμερα, που ο συνομιλητής του κάθε δημιουργού έπαψε να είναι μια μικρή κάστα και είναι όλος ο λαός, έχουμε την υποχρεωτική μαζικότητα, που καθορίζει πλέον την καινούρια αισθητική. Αυτή η μαζικότητα μπορεί να είναι λαϊκίστικη, κατωτέρου επιπέδου ή υψηλού. Εμείς, ιδιαίτερα στη δεκαετία του '60, με το να παντρέψουμε τη μουσική με τη μεγάλη ποίηση αποδείξαμε ότι ο λαός μπορεί να έχει μια υψηλή μαζικότητα. Και αυτό είχε τεράστια αντανάκλαση στο λαό, ήταν αμφίδρομο, ο λαός το θεώρησε δικό του. Ηταν ο νέος πολιτισμός, ένα στίγμα που έδωσε η Ελλάδα σε όλο τον κόσμο.Αυτή τη στιγμή, όμως, βρισκόμαστε στην αποκορύφωση μιας διαδικασίας, που φέρνει πλέον θριαμβεύτρια την εθνικοφροσύνη".

|εα1|1491 Πώς ορίζεται σήμερα η εθνικοφροσύνη; |τε|1490

- "Η εθνικοφροσύνη σαν ένα σύστημα, που συνδέθηκε με τον κρατικό μηχανισμό, επιβλήθηκε από τους Εγγλέζους το 1944 -'45, με στόχο να συντρίψει το λαϊκό κίνημα. Αρχισε μια γιγαντομαχία, οδηγηθήκαμε στον εμφύλιο και το ΕΑΜ χτυπήθηκε στη σάρκα και στην ψυχή του, με τα γνωστά αποτελέσματα. Φτάσαμε στο 1950 με την εθνικοφροσύνη να περνά, νικήτρια πλέον, σ' ένα νέο στάδιο. Εντούτοις το αριστερό κίνημα μπόρεσε να ανοικοδομηθεί. Το '58 η ΕΔΑ πήρε επισήμως 25%, ενώ αριστεροί υπήρχαν ακόμη μέσα στη φυλακή. Ξαναχτυπήθηκε από τις παρακρατικές οργανώσεις, που φτάσανε να σκοτώσουν τον Λαμπράκη, μετά άρχισε νέα έφοδος των δημοκρατικών δυνάμεων της Αριστεράς μέχρι το '67, που αναγκάστηκαν να φέρουν τα τανκς και τον Παπαδόπουλο. Ο Παπαδόπουλος ήταν από τους πιο πολύτιμους καρπούς της εθνικοφροσύνης, αλλά επειδή τους εξέθεσε τον έβαλαν στη φυλακή. Μετά πέσαμε σε μια γενικότερη σύγχυση ιδεολογική, μπήκαν κι άλλες δυνάμεις, οι οποίες διεκδίκησαν τους τίτλους της Αριστεράς".

"Σήμερα μπορούμε να δούμε καθαρά ότι η εθνικοφροσύνη είναι σαν ένα τεράστιο φρούριο, γύρω από το νέο πλέγμα εξουσίας, που είναι πλέον καθαρά το οικονομικό κατεστημένο μαζί με τους ελεγκτές της δημόσιας κοινής γνώμης και συνείδησης του λαού. Εξω από αυτό το φρούριο της εθνικοφροσύνης είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα. Γι' αυτό και το ΚΚΕ, φυσιολογικά και χωρίς να το επιδιώξει, έρχεται πλέον να υπερασπίσει τον πολιτισμό γενικά και τον ελληνικό πολιτισμό ειδικότερα. Μέσα σε μια άδεια Βουλή, από την οποία όλοι απουσιάζουν, δηλώνοντας συμβολικά "εμάς δε μας ενδιαφέρει". Διότι αυτοί δαπανούν, αφειδώς, πολλά δισεκατομμύρια το χρόνο, για να υπερασπίσουν όλοι μαζί, με εξαίρεση το ΚΚΕ, το δικό τους πολιτισμό.Αυτός, στην καλύτερη περίπτωση, είναι ο παγκόσμιος ή ελληνικός στατικός πολιτισμός. Δεν έχει, όμως, καμία σχέση με τον ενεργητικό πολιτισμό".

"Αυτό είναι δικό μας"

|εα1|1491Με τι συνδέεται ο ενεργητικός πολιτισμός; |τε|1490

- "Ο ενεργητικός πολιτισμός συνδέεται με το ιστορικό, κοινωνικό προτσές. Δεν μπορεί ένας ενεργητικός πολιτισμός να μείνει αδιάφορος στα τεκταινόμενα. Οταν ξεκινήσει μια διαδικασία για τη δημιουργία ενός γηγενούς, ελληνικού πολιτισμού θα δημιουργηθεί ένα τέτοιο λαϊκό κίνημα, το οποίο θα συγκρουστεί με την εθνικοφροσύνη. Είδαμε τι έγινε με τις πρώτες μικρές νύξεις, που κάναμε μ' αυτές τις συναυλίες. Η συναυλία της Θεσσαλονίκης ήταν ένα κόκκινο φως για την εθνικοφροσύνη.Δύο φορείς, το ΚΚΕ και εμάς, που εκπροσωπούμε την ελληνική μουσική, τον ελληνικό πολιτισμό, έρχονται και μας συναντούν πλήθη νεολαίας που λένε "αυτό είναι δικό μας". Ομως, πρέπει να δούμε ότι σε αυτή τη νέα διάταξη δυνάμεων υπάρχει μια ανισότητα, μια ανισομέρεια. Διότι το φρούριο της εθνικοφροσύνης, σήμερα, εκμεταλλεύεται τα λεφτά του λαού και με αυτά τα λεφτά του λαού έχει καταφέρει μια τεράστια πολιτιστική "δύναμη πυρός"".

|εα1|1491Πώς εκφράζεται, μέσα από ποια κανάλια; |τε|1490

- "Αναφέρω το Μέγαρο, τα κανάλια, τις δισκογραφικές εκδόσεις, τις εφημερίδες, που βομβαρδίζουν τον κόσμο.Εμείς τι έχουμε; Τι μπορούμε να τους αντιτάξουμε; Τα λεφτά τα δικά μας τα παίρνουν εκείνοι. Εμείς με το υστέρημά μας κάνουμε μια συναυλία. Είναι δυνατό, μ' αυτές τις συνθήκες να έχουμε κι εμείς την ίδια δύναμη πυρός; Είναι δυνατόν να απαντήσουμε με τον λαϊκό, μαζικό πολιτισμό επιπέδου, να τον ατσαλώσουμε, να του δώσουμε όλα τα μέσα, ώστε να μπορέσει να λάμψει, ν' ακτινοβολήσει, όταν μας έχουν καταδικάσει σε κάποιες συναυλίες, και "εξαγοράζουν" το καλλιτεχνικό δυναμικό;Ο κ. Μικρούτσικος, που κάποτε ήταν στο ΚΚΕ, σήμερα είναι υπουργός και τοποτηρητής του άλλου πολιτισμού. Στρατιές πνευματικών ανθρώπων και να θέλουν δεν μπορούν να φύγουν από εκεί. Γιατί αν το κάνουν είναι καταδικασμένοι, τουλάχιστον, σε ανεργία. Για να είμαστε ρεαλιστές, θα πρέπει να μπορούμε να προτείνουμε περίπου τα ίδια, γιατί ο καλλιτέχνης θέλει ένα βήμα για να εκφραστεί και τη δυνατότητα για να ζήσει. Αυτό του το δίνουν οι άλλοι και εκεί πηγαίνει".

Χρ. Λαμπράκης: συνείδηση της εθνικοφροσύνης

"Σήμερα και πολιτικά και πολιτιστικά η εθνικοφροσύνη κατάφερε να τιθασεύσει την Ελλάδα, αυτή την ατίθαση χώρα, που από το 1940 παλεύει ενάντια στην αμερικανοκρατία, την αγγλοκρατία, την αστυνομοκρατία, τον ιμπεριαλισμό, τη διαφθορά. Δεν ηττήθηκε ποτέ από αυτά, ούτε και τώρα θεωρώ ότι έχει ηττηθεί. Αλλά βρισκόμαστε σε μια ολοκλήρωση της εθνικοφροσύνης. Ο κ. Λαμπράκης και οι άλλοι, δεν είναι απλώς ιδιοκτήτες μεγάλων εφημερίδων. Είναι η συνείδηση της εθνικοφροσύνης, το απαύγασμα του αντικομμουνισμού, με την έννοια της αντίθεσή τους σε μια ιδεολογία απολύτρωσης.Γιατί, στην Ελλάδα ο κομμουνισμός πέρασε από την πόρτα του πατριωτισμού, της εθνικής αναγέννησης. Ο κομμουνισμός του ΕΑΜ ήταν μια συνέχεια των οραμάτων του Κολοκοτρώνη και του Μακρυγιάννη, των ανθρώπων που θυσιάστηκαν στους Βαλκανικούς πολέμους, στο Αλβανικό μέτωπο. Αυτό δεν είναι μόνο ποσοτικό, είναι και ποιοτικό, διότι φέρνει μια άλλη Ελλάδα, γηγενή".

"Η δική τους Ελλάδα χτίστηκε από τα κεραμίδια. Από τον Μαυροκορδάτο, τον Γεώργιο Παπανδρέου, τον Καραμανλή, τον Παπάγο. Ολοι ήταν εισαγόμενοι και σε φοβερή αντίθεση με όλους τους προηγούμενους. Κατά διαβολική σύμπτωση και οι αγωνιστές του '21 και οι αγωνιστές του '44 πήγαν, όλοι, φυλακή. Και όλοι οι εισαγόμενοι έγιναν εξουσίες. Αυτή, λοιπόν, είναι η μεγάλη σύγκρουση.Και η δική μου προσωπική στάση κρίθηκε από ένα και μόνο γεγονός. Οτι έβλεπα, πως πέρα από τον ορατό εχθρό, τη Δεξιά, υπήρχε κι ένας αόρατος εχθρός. Ηταν αυτοί, που έπαιρναν τα δικά μας συνθήματα, για να μπουν μέσα στο κυκλοφοριακό μας σύστημα. Αυτό δεν το κατανόησαν πολλοί. Εγώ συμμάχησα και με το διάβολο, προκειμένου να χτυπηθεί ο κύριος αντίπαλος. Αυτός που άνοιξε το δρόμο στην τελική επιβολή αυτού του μεγάλου σημερινού κατεστημένου, το οποίο χτυπάει κοινωνικά, πολιτικά, εθνικά και πολιτιστικά την Ελλάδα".

"Στο ΚΚΕ η σημαία του πολιτισμού"

|εα1|1491Πώς διαγράφεται το μέλλον όσον αφορά, κυρίως, στον πολιτισμό; |τε|1490

- "Δεν μπορεί να λυθεί το θέμα, παρά μόνο με λαϊκό κίνημα. Αυτό μπορεί να φαίνεται λίγο ουτοπικό, όμως πιστεύω στις μυστικές δυνάμεις που έχει μέσα του ο ελληνικός λαός, που είναι αναρχικός, με την έννοια ότι δε δέχεται καμία επηρμένη εξουσία πάνω του. Ο ελληνικός λαός, αυτή τη στιγμή δείχνει την αντίθεσή του με τη λευκή ψήφο, με την αδιαφορία. Επειδή δε δέχεται αυτούς τους ανεξέλεγκτους δυνάστες, αυτό το νέο πλέγμα εξουσίας από ανθρώπους, που κάθονται στο απυρόβλητο και ήταν απόντες από όλους τους αγώνες του λαού μας.Στους εθνικούς αγώνες ήταν απόντες. Το ΚΚΕ μπήκε μπροστά. Στους δημοκρατικούς αγώνες για τη δική τους δυτική, κοινοβουλευτική δημοκρατία εμείς μπήκαμε μπροστά, οι κομμουνιστές και οι Λαμπράκηδες. Πού ήταν αυτοί; Εμείς τους ελευθερώσαμε και το έθνος και τη δημοκρατία. Αυτοί, λοιπόν, που ούτε καν υπόκεινται στο λαϊκό έλεγχο, όπως έκανε ο Μπερλουσκόνι κι έφαγε τα μούτρα του, δεν αρέσουν στο λαό".

"Θεωρώ, ότι αυτός, που θα πιάσει τη μεγάλη ιδέα για να χτυπήσει συστηματικά αυτό το μέτωπο, θα έχει την έγκριση του λαού. Θα μαζευτεί ο λαός σαν ρυάκι, κάποια στιγμή θα γίνει τεράστιο κίνημα, που θ' ανατρέψει όλα αυτά τα πράγματα. Η μεγάλη ευθύνη πέφτει στις πλάτες του Κομμουνιστικού Κόμματος. Να πάρει τη σημαία της Ελλάδας, του ελληνικού πολιτισμού, του Μακρυγιάννη και με αυτά να πάει μπροστά. Δεν υπάρχει άλλη λύση.Με την ευκαιρία να πω ότι, η προεδρολογία των τελευταίων ημερών μας οδηγεί σ' έναν πονηρό δρόμο. Στο κάτω κάτω το δικό τους Πρόεδρο θα βγάλουν, και είναι πολύ καλό, που το ΚΚΕ βγαίνει από αυτή. Και όταν μου λένε για πρόεδρος τους απαντώ "αφήστε με ήσυχο, δεν έχω καμιά σχέση μ' εσάς"".

"Δε με αφήνουν"

|εα1|1491Πώς βλέπετε το δικό σας ρόλο σ' αυτή την κατάσταση; |τε|1490

- "Εγώ αισθάνομαι, όπως ξεκίνησα παιδί το '42 - '45. Οταν βλέπαμε απέναντί μας αυτό το φρούριο και το χτυπούσαμε με κάθε τρόπο. Τούτη τη φορά, μετά από όλους αυτούς τους αγώνες με τις χιλιάδες θύματα, βλέπω δυστυχώς, να ολοκληρώνεται το τείχος της εθνικοφροσύνης. Σ' αυτή συμπεριλαμβάνω και το "Συνασπισμό". Οι άλλοι είμαστε απέξω. Αισθάνομαι, ότι έχω ξεπεραστεί από τα γεγονότα, πρόσφερα όσα μπορούσα, δεν μπορώ να κάνω περισσότερα. Δε μ' αφήνουν να κάνω.Και στο ίδιο το φρούριο μπήκα, αλλά με πήραν χαμπάρι και μ' έδιωξαν. Στην Ελλάδα, πλέον, θα μπορούσα να λειτουργήσω με δύο τρόπους. Ο ένας, θα ήταν να έμενα εδώ. Να είχα κι εγώ τα αντίστοιχα μέσα, ώστε να μην τους πολεμώ με μια συναυλία ή έναν κύκλο τραγουδιών, αλλά με ένα τεράστιο πολιτιστικό κίνημα, στα πλαίσια του οποίου θα υπήρχαν θέατρα, εκδόσεις, αίθουσες συναυλιών. Αν αύριο, για παράδειγμα, μου έλεγαν από μια πόλη "εκτός των τειχών", πάρε αυτές τις ορχήστρες, τις χορωδίες, να μαζευτούν ζωγράφοι, συγγραφείς, να γίνουν εκθέσεις, εκδόσεις, να φτιάξουμε ένα μεγάλο καραβάνι πολιτισμού και να το πάμε παντού, είμαι πρόθυμος να το κάνω. Αλλά να είμαι εδώ, μόνο για να κάνω κάθε τόσο και από μια συναυλία, όχι δεν μπορώ. Πρέπει και σαν άνθρωπος να ολοκληρώσω αυτά που έχω να κάνω. Γι' αυτό θα πάω να μείνω στο Παρίσι να δουλέψω.Εδώ θ' αφήσω το κίνημα, που ξεκίνησα με την"Πολιτεία Γ", θα κάνω κι άλλους κύκλους τραγουδιών αξιοποιώντας και άλλους τραγουδιστές".

"Κι αν βρεθεί ένας φορέας, όπως τώρα, πλατύτερος, που να έχει σχέση με αυτό το λαϊκό πολιτιστικό κίνημα, είμαι πρόθυμος να έρθω, να κάνω συναυλίες. Αλλά από την πλευρά του πολίτη, δε θα είμαι πλέον στην Ελλάδα. Εχω κάνει κι εγώ τις δικές μου λαθεμένες επιλογές, πιστεύοντας ότι μπορώ να μπω μες στο φρούριο και από τα μέσα να τους πολεμήσω, με αποτέλεσμα να συντριβώ σε αυτό.Ομως δεν το έπαθα μόνο εγώ. Το έπαθαν και άλλοι. Αυτό βγαίνει και από μια μεγαλοσύνη, που έχουν οι αριστεροί, οι οποίοι μόλις γίνονται δυνατοί, αμέσως τα ξεχνάνε όλα και ανοίγουν τις αγκαλιές τους. Πότε στον Γ. Παπανδρέου στο Λίβανο και αργότερα το '63, πότε στον κ. Α. Παπανδρέου το '81, πότε στον κ. Μητσοτάκη το '89. Οταν είμαστε πολύ δυνατοί, δείχνουμε τη μεγαλοσύνη μας. Γιατί πιστεύουμε στην Ελλάδα και ότι σ' αυτή είναι ελάχιστοι οι ανθέλληνες. Αυτοί όμως είναι αμετάπειστοι, έχουν ταξική συνείδηση, δε σε ξεχνάνε ποτέ. Το λέω εγώ, που συνεργάστηκα μαζί τους και έχει σημασία, που το λέω μέσα από το "Ριζοσπάστη". Δε νομίζω, ότι έχουμε άλλα περιθώρια. Αυτοί επωφελήθηκαν από τη δική μας μεγαλοσύνη, που είναι τελικά λάθος, για να στερεώσουν την εθνικοφροσύνη τους.Σε μια στιγμή, που έχουμε νέα δεδομένα, που ο κόσμος βομβαρδίζεται, γίνεται καθημερινή πλύση εγκεφάλου. Αυτά είναι τα νέα προβλήματα, που πρέπει ν' αντιμετωπίσουμε και αυτό το χρέος μπαίνει σε όλη την Αριστερά και ειδικότερα στο ΚΚΕ".

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ

Αυτός ο πίνακας - με τα μελανά χρώματα - που δείχνει αυτές τις χιλιάδες των κουρασμένων, σακατεμένων, πληγωμένων και άρρωστων ανθρώπων, λέγεται "Οι απόμαχοι". Περιγράφει με άριστο "ρεαλισμό" τον τρόπο που οι συνταξιούχοι επιβιώνουν. Εδώ, βλέπετε πως παρότι οι ανάγκες - λόγω ηλικίας - είναι αυξημένες, οι παροχές είναι ανύπαρκτες. Οι δημιουργοί, είναι φανερό, πως έχουν και μια τάση εκδίκησης, γιατί ετούτος ο κόσμος γέρασε - χωρίς να τους ρωτήσει - και πια δεν μπορεί να αποδώσει. Να φέρει κέρδη. Ετσι, βλέπετε να τους πετάνε - με αυτόν τον τρόπο - στις χωματερές μέχρι να λιώσουν μαζί με τα σκουπίδια.

Εδώ, σ' αυτή τη σάλα - με το όνομα συναίνεση - παρουσιάζεται η βιομηχανική ζωγραφική. "Πίνακες" με επιχειρήσεις του δημοσίου, που χαρίζονται. Μεγάλα έργα και εργολαβίες, που ανατίθενται στο σκοτάδι. Επενδύσεις, που δε γίνονται. Το περιβάλλον, που πυροβολείται. Οι νεόπλουτοι και οι κερδοσκόποι. Ασυδοσία. Συνδιαλλαγή. Ολος ο εμετός του συστήματος. Ολη η βρόμα μαζεμένη και - δίπλα της - οι χειροκροτητές της ελεύθερης οικονομίας. Ολα αυτά τα - νέα - φιντάνια, που φύτρωσαν τα τελευταία χρόνια, κουβαλώντας "αριστερές" καταβολές!

Ομως, σας παρακαλώ, θέλω να σταθούμε - ιδιαίτερα - σε τούτο τον πίνακα. Στους 100.000 νέους ανθρώπους, που έχουν απλωμένα τα διακόσιες χιλιάδες όμορφα χέρια τους, ζητώντας δουλιά. Θέλω να δούμε - όλοι μαζί - αυτό το στριμωξίδι. Αυτό το πατείς με πατώ σε! Αυτή την απελπισία!

Το "έργο" είναι αποκαλυπτικό. Οι ερμηνείες που δίνουνε οι "ειδικοί" - πως τάχα ετούτα τα παιδιά ψάχνουνε για βόλεμα - είναι αυθαίρετες και συκοφαντικές. Ετούτα τα - άνεργα - θύματα δικαίωμα στην εργασία διεκδικούνε. Και τρέχουνε - ασταμάτητα - προς όλες τις κατευθύνσεις.

Θα γίνουνε εγκλήματα, αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση! Η πείνα είναι άγριο συναίσθημα. Που γίνεται - ακόμα - αγριότερο, όταν συνοδεύεται από αδικία. Οταν συνοδεύεται από κοροϊδία. Εμείς προειδοποιούμε. Τα περιθώρια στένεψαν. Η αγριότητα δεν είναι "προνόμιο" του καπιταλισμού. Είναι και - όπλο - των απελπισμένων!