Μετά τα εθνικιστικά συλλαλητήρια, στα οποία πρωταγωνίστησαν άνθρωποι του ιερατείου και των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων, οι κήρυκες της μισαλλοδοξίας συνεπικουρούμενοι από πολιτικούς, τύπου Παπαθεμελή,προβαίνουν στην κατάληψη των μνημείων της πόλης που μαρτυρούν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Θεσσαλονίκης.

Στο στόχαστρο τη φορά αυτή βρέθηκε η "Ροτόντα",ένα μνημείο μαρτυρία της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζουν οι δυνάμεις της οπισθοδρόμησης την ιστορία της πόλης και τον πολιτισμό.

Η "άλλη ιστορία"

της πόλης

Φυλακισμένη παραμένει η άλλη ιστορία της πόλης, η διαφορετική, στοιβαγμένη στα υπόγεια ενός δημοτικού κτιρίου.

Αναφερόμαστε στην Ιστορία της Θεσσαλονίκης, που εκδόθηκε κατ' αρχάς από το δήμο της πόλης αλλά μετά τις αντιδράσεις δημοτικών συμβούλων και της εκκλησίας, καταχωνιάστηκε σε μια γωνιά.

Με όλο αυτό το "δυναμικό" ετοιμάζεται η Θεσσαλονίκη να γίνει πολιτιστική πρωτεύουσα το '97.

Ποια είναι όμως η "άλλη" ιστορία που τόσο μισαλλόδοξα φέρονται μαζί της;Θα πρέπει πρώτα να πούμε πως η Θεσσαλονίκη στη σειρά των αιώνων είχε ένα κοσμοπολίτικο χαρακτήρα που τον διατήρησε ως τις αρχές και του δικού μας αιώνα. Ηταν μια πόλη όπου λόγω της φιλελεύθερης ατμόσφαιρας που βασίλευε αμφισβητούνταν καθημερινά το απολυταρχικό καθεστώς των πασάδων και που έβγαλε μερικά από τα πιο χειραφετημένα πνεύματα της εποχής. Η Θεσσαλονίκη διακρινόταν ακόμη για τις καλές ενδοκοινοτικές σχέσεις που επικρατούσαν, μεταξύ των διαφόρων εθνοτήτων και ήταν η πόλη - εμπροσθοφυλακή του εργατικού κινήματος στην τότε Αυτοκρατορία. Από εδώ οι επαναστατικές ιδέες διαδίδονταν στη Βαλκανική και στην Τουρκία. Γιατί όμως ακριβώς η Θεσσαλονίκη ήταν στην τότε Βαλκανική, το επίκεντρο των πιο γόνιμων προσπαθειών για την άρση των εθνικών διαφορών, με τη διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών;

Πεδίο

διακίνησης

ιδεών

"Η συνοχή των εργατικών ενώσεων και η πρώιμη ανάπτυξη που γνώρισε εκεί ο σοσιαλισμός, οφείλονται εν μέρει στην εξαιρετικά ευνοϊκή τοπική συγκυρία: την αύξηση των μισθών, αποτέλεσμα της ανάπτυξης της βιομηχανίας καπνού, σε συνδυασμό με την έλλειψη εργασιακών χεριών, που οφειλόταν στη γενική βιομηχανική ανάπτυξη και τη μετανάστευση" γράφει ο DONAL OL QUATAERT, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης.

"Η ένταση του εργατικού κινήματος", συνεχίζει, "οφειλόταν στη θέση της πόλης και στον καθοριστικό ρόλο της στις οδούς επικοινωνίας, στους δεσμούς της με τη Δυτική Ευρώπη και τις διάφορες βαλκανικές χώρες. Ενα εξαιρετικό σιδηροδρομικό δίκτυο, τη συνέδεε με τη Βουλγαρία και με τις σύγχρονες ιδέες που έρχονταν από εκεί, με την πλούσια σοσιαλδημοκρατική παράδοση που ερχόταν από την Αυστρο - Ουγγαρία, τη Βόρεια Γερμανία και τη Δύση".

Στη Θεσσαλονίκη βρίσκονταν τα μεγαλύτερα εργοστάσια καπνού, αλευροποιίας, ζυθοποιίας, υφαντουργίας, κεραμουργίας. Πολλοί ιστορικοί πιστεύουν πως ο χαρακτήρας του εργατικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη οφείλεται και στο αναλογικά υψηλό μορφωτικό επίπεδο που επικρατούσε στην πόλη.

Τον Ιούλη του 1908 η Θεσσαλονίκη είχε 48 ισραηλίτικα σχολεία, 32 τουρκικά, 20 ελληνοορθόδοξα, 7 γαλλικά κι άλλα βουλγάρικα, σέρβικα και ρουμάνικα καθώς και ένα γαλλογερμανικό σχολείο.

Επίσης ένα ξεχωριστό σχολείο που χρησιμοποιούσε όλες τις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας και από το οποίο αποφοίτησε ο Κεμάλ, ήταν το Ferziye. Δημιουργήθηκε από τους ντονμέδες (Εβραίοι που ασπάστηκαν το Ισλάμ) και που θεωρούνταν άνθρωποι χωρίς προκαταλήψεις. Τα γαλλικά διδάσκονταν στα περισσότερα σχολεία και πολλοί διάβαζαν γαλλικά βιβλία και περιοδικά.

Ο Τύπος δεν είχε από πάνω του τη βαριά σκιά του λογοκριτή όπως γινόταν στην Κων/πολη και στις άλλες πόλεις της Αυτοκρατορίας. Πολλοί Ελληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, σλαβόφωνοι που δεν είχαν στενούς δεσμούς με δόγματα και εκκλησίες επηρεάζονταν από τις σοσιαλιστικές αλλά και τις αναρχικές και μεταρρυθμιστικές ιδέες και αντιλήψεις.

Η ανάπτυξη

του εργατικού

κινήματος

Από τις 28 έως τις 30 Απρίλη 1903, η Θεσσαλονίκη συγκλονίζεται από τρομερές εκρήξεις που σημειώνονται πρώτα σ' ένα γαλλικό πλοίο και στη συνέχεια στο σιδηροδρομικό σταθμό, σε τράπεζες, σε σταθμούς παροχής γκαζιού, σε καφενεία όπου συχνάζουν Δυτικοί επιχειρηματίες. Οι "βομβιστές" είναι απόφοιτοι αλλά και μαθητές του βουλγαρικού λυκείου της Θεσσαλονίκης που εμφορούνταν από ένα μείγμα εθνικιστικών αλλά και αναρχικών ιδεών. Από την πόλη αυτή ξεκίνησε και η επανάσταση των Νεότουρκων. Το 1908 το Κομιτάτο "Ενωση και πρόοδος" είχε 10 μέλη στη Θεσσαλονίκη, σε δύο χρόνια έγιναν χιλιάδες. Η Επανάσταση του 1909 που οργανώθηκε από το Κομιτάτο, άλλαξε ριζικά την πολιτική κατάσταση όχι μόνο στην Τουρκία.

Η μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη και οι αυξανόμενες ανάγκες που δημιουργούνται για εργατικά χέρια συνοδεύονται από τις εργατικές διεκδικήσεις στα τέλη του περασμένου αιώνα.

Ηδη το 1908 πολλές εκατοντάδες του "Κόκκινου ημερολογίου του λαού" που τυπώνεται στη Σόφια, γίνονται το νέο "Ευαγγέλιο" των προλετάριων της πόλης. Η μαχητικότητα του εργατικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη αποδεικνύεται και από πολλές και μεγάλες απεργίες που ξεσπούν στις αρχές του αιώνα μας. Στα χρόνια αυτά γίνονται επίσης πολλές και μεγάλες διαδηλώσεις.

Το 1904 απεργούν οι καπνεργάτες και οι υποδηματοποιοί. Το 1906 οι εργάτες κεραμουργίας. Χρόνο με το χρόνο μεγαλώνει ο αριθμός των απεργιών που ξεσπάνε στην πόλη.

Την 1η Μάη 1909, χιλιάδες Ελληνες, Εβραίοι, Τούρκοι και σλαυόφωνοι εργάτες διαδηλώνουν με κόκκινες σημαίες, λάβαρα, ψάλλουν εργατικά τραγούδια και τιμούν με τον τρόπο αυτό την εργατική Πρωτομαγιά.

Την 1η Μάη του 1911 γίνεται μαζική διαδήλωση των εργαζομένων που όμοιά της δεν είχε γνωρίσει ως τότε η Βαλκανική. Κάθε δραστηριότητα στην πόλη σταματά. Ολες οι εθνότητες από τις οποίες αποτελούνταν ο πληθυσμός της πόλης ήταν παρούσες.

Οργανωτής του κινήματος για πολλά χρόνια ήταν η Φεντερασιόν.

Κι όμως ούτε ένα μνημείο έχει στηθεί για τη Φεντερασιόν, ούτε μία οδός πήρε το όνομα του μεγάλου οργανωτή και ηγέτη Μπεναρόγια. Μάλιστα προσπάθειες των κομμουνιστών συνδικαλιστών να ονομαστεί το Ινστιτούτο Εργασίας στη Θεσσαλονίκη Μπεναρόγια, βρήκαν την αντίδραση των συνδικαλιστών εκείνων που επηρεάζονται από το εθνικιστικό κλίμα της εποχής. Πρόκειται εδώ μόνο για την έλλειψη ανοχής του διαφορετικού πιστεύω του άλλου;

Απόστολος ΝΙΚΟΛΑΟΥ