Τελευταία Κυριακή της Αποκριάς. Ο βασιλιάς Καρνάβαλος και τα άρματά του κάνουν την πανηγυρική τους έξοδο, και αύριο, άντε μεθαύριο, οι στολές και οι μάσκες - ίσως μαζί και το κέφι - θα μπουν στις ντουλάπες ή θα επιστραφούν από εκεί που νοικιάστηκαν. Ενα άρμα όμως δεν παρέλασε φέτος. Το άρμα που θέλει το Καρναβάλι μια γνήσια λαϊκή γιορτή, με πηγαίο κέφι, αυθορμητισμό, εφευρηματικότητα, προσωπική δημιουργία και συμμετοχή. Ενα άρμα που δε χώρεσε στα προκαθορισμένα πλαίσια του Καρναβαλιού - εμπορικού θεσμού, με το φαντασμαγορικό θέαμα, τα εκτυφλωτικά χρώματα και τις στιλιζαρισμένες στολές. Η σάτιρα προσωπική και κοινωνική, που αποτελεί βασικό στοιχείο των Αποκριών, έχει παραμεριστεί από το φανταχτερό "περιτύλιγμα" των έτοιμων στολών και του διοργανωμένου, από "ειδικούς" - χορηγούς, κεφιού.

Βέβαια, σε αρκετά σημεία της Ελλάδας συνεχίζουν - ευτυχώς - να διοργανώνονται εκδηλώσεις στηριγμένες σε παραδόσεις αιώνων, όπως για παράδειγμα ο "Βλάχικος Γάμος" στη Θήβα. Αλλού πάλι, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις εξακολουθούν να έχουν όλα εκείνα τα στοιχεία της συμμετοχής, της πηγαίας σάτιρας, του αυθορμητισμού. Οι στολές σκοπό έχουν τη μεταμφίεση και το γέλιο, γίνονται με υλικά που δε χρειάζεται να ξοδέψει κανείς χρήματα για να τα αποκτήσει και δεν έχουν στόχο τη φανταχτερή εντύπωση.

Γυρίζοντας πίσω το χρόνο είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς τις "μεταμορφώσεις" του Καρναβαλιού και τη σημερινή του μορφή. Αφετηρία και τέρμα η Πάτρα, όπου διοργανώνεται εδώ και χρόνια η μεγαλύτερη καρναβαλική εκδήλωση στη χώρα μας. Εκεί στρέφεται το ενδιαφέρον όλης της χώρας και αυτό το καρναβάλι προσπαθούν να μιμηθούν και διάφορες άλλες πόλεις. Γι' αυτό έχει σημασία να αναφερθεί κανείς στις ποιοτικές αλλαγές που συντελούνται εκεί.

Το 1829 διοργανώνεται ο πρώτος αποκριάτικος χορός στην Πάτρα, που θα σημάνει και τη μετέπειτα έναρξη των καρναβαλικών εκδηλώσεων και τελικά την καθιέρωση του Πατρινού Καρναβαλιού. Ενα καρναβάλι που άρχισε να αποκτά συγκεκριμένη μορφή ήδη απ' το 1860, οπότε και γίνεται εμφανές το "πάντρεμα" κι η ενσωμάτωση των δυτικών επιδράσεων στο χαρακτήρα του Πατρινού Καρναβαλιού. Η πρώτη ύλη με την οποία ζυμώθηκαν τα χαρακτηριστικά του Καρναβαλιού ήταν οι ευρωπαϊκοί χοροί και οι πρόχειρες αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις - οι λεγόμενες "μπούλες" - που διαδόθηκαν πολύ γρήγορα στην Πάτρα. Μάλιστα, στη δεκαετία του 1880 για πρώτη φορά εμφανίστηκαν οι "μπούλες" ανήμερα του Αγίου Αντωνίου, στις 17 Γενάρη. Παρά τις πολλαπλές και ξενόφερτες επιρροές που δέχτηκε, το Πατρινό Καρναβάλι δεν αρνήθηκε την ελληνική του ταυτότητα και κυρίως το επτανησιακό στοιχείο. Ο συγγραφέας Ν. Πολίτης σημειώνει: "Το Καρναβάλι άρχισε να διαμορφώνεται από το 1860, δεχόμενο διάφορες επιδράσεις κυρίως από το Επτανησιακό στοιχείο που εισέβαλε στην Πάτρα μετά την ένωση των Ιονίων Νήσων με την Ελλάδα".

Στο μεταίχμιο του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα το Πατρινό Καρναβάλι αναπτύσσεται σημαντικά, αλλά η εξέλιξή του ανακόπτεται τα χρόνια από το 1941 έως το 1951. Ενώ, το 1966 καθιερώνεται το παιχνίδι που αποτελεί τον κορμό της γιορτής. Πρόκειται για το "Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού", που διαρκεί ολόκληρες βδομάδες.

Με το πέρασμα των χρόνων κλιμακώθηκε η εμπορευματοποίηση του θεσμού. Ολα πλέον υπακούουν στο νόμο του χρήματος. Ολο το καρναβάλι είναι το "Κυνήγι του Χαμένου Θησαυρού" και οι εκδηλώσεις που γίνονται γύρω από αυτό. Ομως, με βασική ευθύνη των διοργανωτών, ιδίως τα τελευταία χρόνια, το περιεχόμενο, οι όροι του παιχνιδιού, αλλά και ο τρόπος βαθμολόγησης των πληρωμάτων, στρέφει τους συμμετέχοντες αναγκαστικά στην αναζήτηση ακριβών λύσεων. Οχι μόνο δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, αλλά τείνει να γίνει κανόνας πλέον οι ομάδες ή τα πληρώματα όπως λέγονται, που παίρνουν μέρος στο παιχνίδι, να εισάγουν ειδικά υφάσματα από την Ευρώπη, να μετακαλούν χορογράφους για τις χορογραφίες, ειδικούς για να διδάξουν παντομίμα, άλλους ειδικούς για να κατασκευάσουν τα άρματα και διάφορα εξαρτήματα των στολών κλπ. Μία απλή στολή μπορεί να στοιχίζει από 20.000 δρχ. ενώ σε κάποιες περιπτώσεις φτάνει μέχρι τις 100.000 δρχ. και παραπάνω.

Αυτή η τάση που επικρατεί τα τελευταία χρόνια, επιτρέπει στους αρμόδιους να σκέπτονται της επέκταση αυτής της ιδιόρρυθμης βιομηχανίας. Σε βαθμό μάλιστα, που να ισχυρίζονται - όπως ο αντιδήμαρχος της Πάτρας Δ. Πεφάνης στη συνέντευξη - παρουσίαση του φετινού καρναβαλιού - ότι το Πατρινό Καρναβάλι "μπορεί να μετατραπεί σε μοχλό ανάπτυξης ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας". Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι το φετινό συνολικό κόστος (έξοδα του δήμου και των ιδιωτών που συμμετέχουν) είναι 1,5 δισ. δραχμές. Η βοήθεια από το υπουργείο Πολιτισμού είναι φέτος για πρώτη φορά από το 1974 και μετά μηδενική, γιατί όπως λέει ο υπουργός "το Καρναβάλι πρέπει να βγάζει μόνο του τα έξοδά του". Γι' αυτό και ο αντιδήμαρχος της Πάτρας ένιωσε την ανάγκη να ευχαριστήσει δημόσια τις μεγάλες επιχειρήσεις - "χορηγούς" που προσφέρουν χρήματα. Επίσης, εκτιμάται ότι ο τζίρος στην περιοχή κατά την κορύφωση των εκδηλώσεων θα ξεπεράσει τα 10 δισ. δραχμές. Από αυτά ένα ποσό 2-3 δισ. δραχμές θα εισπράξει το κράτος.

Αυτό είναι το ερώτημα που απασχολεί τους παλιούς καρναβαλιστές της Πάτρας, ερώτημα που γεννά η αυξανόμενη κάθε χρόνο φτώχεια σε καινούριες, πρωτότυπες ιδέες. Μια εικόνα του Καρναβαλιού της Πάτρας - ειδομένη με κριτικό πνεύμα και όχι μόνο μέσα από τον φακό της τηλεόρασης - μας δίνει ο δημοτικός σύμβουλος της Πάτρας, του συνδυασμού "Πάτρα - Μπροστά", Χρήστος Γρεκιώτης,φιλτράροντας ένα ένα τα "χρώματα" αυτής της εικόνας.

"Το χαρακτηριστικό του φετινού Καρναβαλιού είναι οι κοινοτοπίες στη θεματολογία, τους τίτλους, τις στολές και η κοινωνική σάτιρα με το σταγονόμετρο. Εξάλλου για πρώτη χρονιά συμμετέχουν επαγγελματίες ζωγράφοι και ηθοποιοί στα γκρουπ, παραγκωνίζοντας έτσι την πηγαία συμμετοχή και τον αυθορμητισμό των νέων. Για άλλη μια χρονιά θα δούμε χρωματιστές - άχρωμες στολές να λικνίζονται σε λατινοαμερικάνικους ρυθμούς", επισημαίνει ο Χρ. Γρεκιώτης.

Ο ίδιος εξηγεί πως η κατάσταση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι οι ουσιαστικοί διοργανωτές του Καρναβαλιού είναι οι ιδιώτες και όχι ο δήμος Πάτρας που δεν έχει καμία παρέμβαση. "Οι αρχηγοί, δηλαδή οι διοργανωτές, των διαφόρων γκρουπ είναι κυρίως ιδιοκτήτες νυχτερινών κέντρων της Πάτρας, που φυσικά αποκομίζουν κέρδος από αυτή τη συμμετοχή. Αρκεί να σκεφτεί κανείς, πέρα από τις στολές, ότι τα μαγαζιά τους γίνονται για περίπου δυο μήνες στέκια πολλών θαμώνων, εφόσον εκεί γίνονται οι προετοιμασίες. Στην ουσία αυτοί έχουν πάρει το Καρναβάλι πάνω τους".

Το αποτέλεσμα - συνεχίζει ο Χρ. Γρεκιώτης - είναι το Καρναβάλι να γίνεται από τους διαφημιζόμενους και το βάρος να δίνεται στη φανταχτερή εμφάνιση κι όχι στην κοινωνική σάτιρα. Ομως υπάρχουν και κάποιες ομάδες που δίνουν διαφορετικές πινελιές σε αυτό το Καρναβάλι, πινελιές που δυστυχώς πνίγονται στον φανταχτερό διάκοσμο των ημερών. Τέτοιες είναι οι οικολογικές ομάδες της πόλης και η οργάνωση, κατά των ναρκωτικών, "Πρόταση", που συμμετέχουν με τα μέλη τους και την προσωπική εργασία του καθενός στη γιορτή. Δεν έχουν φυσικά τις οικονομικές και αριθμητικές δυνατότητες των άλλων ομάδων, αλλά παρεμβάλουν την προσωπική δημιουργία ανάμεσα στα καλοσιδερωμένα κοστούμια.

Η ιδέα πως πολλά πρέπει να αλλάξουν έχει ήδη ωριμάσει. Σκέψεις και ιδέες υπάρχουν μένει απλά να ενωθούν οι φωνές της αμφισβήτησης που θα προωθήσουν την υλοποίησή της.