Πόσοι, άραγε, από αυτούς που καθημερινά περνάνε από τον Πειραιά γνωρίζουν ότι στην περιοχή υπάρχουν μοναδικά αρχαιολογικά ευρήματα, που δυστυχώς δεν έχουν τύχει ακόμα της προβολής που τους αρμόζει;

Τα ερείπια του λαμπρού παρελθόντος της πόλης υπήρξαν από τα πρώτα κιόλας χρόνια της αναγέννησης του ελληνικού κράτους τα πρώτα θύματα της ανάπτυξης του νέου Πειραιά, αρχίζοντας από τα σημεία που είναι το λιμάνι και ο δρόμος σύνδεσης με την Αθήνα. Πίσω και κάτω από τη νέα προκυμαία εξαφανίστηκαν οι μισοβουλιαγμένες από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας κλασικές και μεταγενέστερες αρχαίες λιμενικές εγκαταστάσεις, οι μόλοι, οι δεξαμενές, τα θεμέλια των στοών και των λουτρών του λιμανιού,που τώρα μόνο ευκαιριακά και αποσπασματικά αποκαλύπτονται, επιτρέποντας μόνο την επί χάρτου σταδιακή ανασύνθεση της μορφής του αρχαίου εμπορικού λιμανιού.

Παρόμοια υπήρξε η τύχη του βόρειου σκέλους των Μακρών Τειχών, που χρησίμευσε ως θεμελίωση της σύγχρονης οδού Πειραιώς.Ακόμα με τη σταδιακή επέκταση της πόλης προς το Πασαλιμάνι και την ακτή καταστράφηκαν ή καταχώθηκαν τα κτίρια του αρχαίου ναυστάθμου της Ζέας,όπως οι Νεώσοικοι(σχετική Ερώτηση στη Βουλή για τη σωτηρία και ανάδειξη των λειψάνων των Νεωσοίκων, κατέθεσε το ΚΚΕ) και η σκευοθήκη του Φίλωνος,καθώς και δρόμοι σπίτια, δημόσια κτίρια και ναοί της κλασικής, αλλά και της ρωμαϊκής πόλης.

Ο ταξιδιώτης που προσεγγίζει τον Πειραιά με το πλοίο δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει το περίφημο, μήκους άνω των 2,5 χιλιομέτρων, στέμμα των Τειχών της Πειραϊκής.Η παρουσία της αρχαίας οχύρωσης θα τον συνοδεύει ακόμα και στην είσοδο στο κυρίως λιμάνι, καθώς περνώντας τον προλιμένα συνοδεύεται δεξιά (στο Παλατάκι) από τη συνέχεια του τείχους της Πειραϊκής, ενώ αριστερά δεσπόζει η εντυπωσιακή πύλη της Ηετιωνείας.Σήμερα, η είσοδος στο κυρίως λιμάνι, αμέσως μετά τον προλιμένα, δεν εμποδίζεται, πλέον, από την αλυσίδα που κάποτε την έκλεινε. Ακόμα και οι πύργοι που δενόταν καταστράφηκαν ως επικίνδυνοι ύφαλοι (!)

Η σωτηρία και ανάδειξη των αρχαιολογικών μνημείων της πόλης είναι επιτακτική αναγκαιότητα.Η πολιτεία, όμως, αντί να διαθέσει τα απαραίτητα κονδύλια προς αυτή την κατεύθυνση προτίμησε, μέσω του ΥΠΕΧΩΔΕ, να δώσει άνω των 140 εκατομμυρίων για "Το σπίτι του Μανιάτη" (!). Ενέργεια καθαρά προεκλογικού χαρακτήρα, αφού είναι γνωστό ότι ο προσεταιρισμός της ψήφου των Μανιατών του Πειραιά είναι η μόνιμη επιδίωξη των δύο μεγάλων κομμάτων.Και βέβαια, τόσο ο δήμος, όσο η νομαρχία και το ΥΠΕΧΩΔΕ δεν έχουν καν απαντήσει στην πρόταση για αποκατάσταση και ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων του Πειραιά.

"Η διατήρηση - σε απαλλοτριωμένα οικόπεδα, σε υπόγεια ή σε ακάλυπτους χώρους οικοδομών - πολλών από τα αρχαία μνημεία που αποκαλύφθηκαν στη διάρκεια των ανασκαφών ενός αιώνα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, δημιουργεί ένα πλέγμα από σημεία ιστορικής αναφοράς στον περιηγητή της πόλης. Η ήπια - μέσω διαδρόμων, ενδείξεων και επεξηγηματικών πινακίδων - ενοποίησή των θα αποτελούσε συνεπώς ένα μοναδικό τρόπο ανάπλασης του ιστού της αρχαίας πόλης", δηλώνει ο προϊστάμενος της Β Εφορείας Αρχαιοτήτων Γ. Σταϊνχάουερ.Τα μνημεία αυτά μοιράζονται σε τρεις κατηγορίες: Τα μεμονωμένα, όπως οι Νεώσοικοι και η Σκευοθήκη του Φίλωνος. Δεύτερη κατηγορία είναι τα μνημεία της Ιπποδάμειας πολεοδομίας.Εντονότερη είναι η παρουσία μέσα στη σύγχρονη πόλη των καταλοίπων του πολεοδομικού ιστού του αρχαίου Πειραιά. Αποτελεί το μοναδικό αρχαιολογικά γνωστό προσωπικό έργο του πατέρα της Πολεοδομίας, Ιπποδάμου.

"Το πιο ενδιαφέρον δείγμα της κλασικής πόλης με τις πλατείες οδούς, τα ευρύχωρα σπίτια με πλούσιους διακοσμημένους με ψηφιδωτά ανδρώνες και τις περίστυλες αυλές, διατηρείται δυστυχώς ακόμα, παρά την περί του αντιθέτου ανειλημμένη υποχρέωση, σε προσωρινή κατάχωση στην αυλή της Βιομηχανικής Σχολής",σημειώνει ο Γ. Σταϊνχάουερ. Από μεταγενέστερη εποχή είναι τα ευρήματα του αρχαιολογικού πάρκου στην οδό Ηρώων Πολυτεχνείου,καθώς και στο οικόπεδο της Ραλλείου, στην Τερψιθέα.

Η τρίτη κατηγορία μνημείων είναι τα τείχη και πύλες του Πειραιώς."Στην κατηγορία των μνημείων που ιδιαίτερα επηρεάζουν τη μορφή της πόλης, ανήκουν οι μεγάλοι αρχαιολογικοί χώροι, συγκεκριμένα τα αρχαία τείχη και οι πύλες που δεσπόζουν σήμερα όπως εδέσποζαν και στην αρχαιότητα στην είσοδο της πόλης από τη θάλασσα και την ξηρά. Πρόκειται για δυνατά σημεία ιστορικής αναφοράς και αυτογνωσίας για τη σύγχρονη πόλη, παρόμοια των οποίων λίγες διαθέτουν και πολλές νεότερες και μεγαλύτερες θα ζήλευαν",τονίζει ο Γ. Σταϊνχάουερ.

Αναφερόμενος, εξάλλου, ο προϊστάμενος της Β Εφορείας Αρχαιοτήτων στην αποκατάσταση των μνημείων στην είσοδο του λιμανιού σημειώνει: "Παρ' όλες τις ζημιές που επισώρευσαν πάνω τους δεκαετίες αναλγησίας και κάθε λογής οικονομικής ή τεχνικής φύσεως, δημόσιων ή ιδιωτικών σκοπιμοτήτων και προχειροτήτων, η θαλάσσια οχύρωση δεν καταστράφηκε.Θα απαιτηθεί, ωστόσο, χρόνος και χρήμα για την αποκατάστασή της, στη μορφή έστω που αυτή είχε ακόμα στα τέλη του περασμένου αιώνα. Παρά τα κάποια βήματα που έγιναν τα τελευταία χρόνια ως προς τη διαμόρφωση των χώρων, λείπουν ακόμα τα ουσιαστικότερα για την προστασία και την ανάδειξη των μνημείων. Μέτρα, όπως είναι η αναστήλωση και η συστηματική συντήρησή τους. Σχετική, εγκεκριμένη από το ΚΑΣ,προμελέτη υπάρχει μόνο για το Τείχος της Πειραϊκής και προτάθηκε, χωρίς όμως επιτυχία, για χρηματοδότηση από το Ταμείο Στήριξης".

Μια ακόμα πρόταση του Γ. Σταϊνχάουερ είναι η ενοποίηση του χώρου των αρχαίων πυλών. Η πρόταση αποβλέπει στη συμπλήρωση της μνημειώδους όψης του Πειραιά, με την αποκατάσταση της επίσης μεγαλόπρεπης, ίσως μεγαλοπρεπέστερης από τη θάλασσα, χερσαίας εισόδου στην πόλη.Πρόκειται, για ένα σύστημα δύο πυλών, στον τύπο του αθηναϊκού Διπύλου, με εσωτερική αυλή 18Χ16,5 μέτρων, που βρίσκονται σε απόσταση 100 μέτρων μεταξύ τους, εκατέρωθεν της οδού 34ου Συντάγματος, και στην αρχαιότητα εξυπηρετούσε την επικοινωνία με την Αθήνα, έξω και μέσα από τα Μακρά Τείχη. Οι πύλες και το τείχος που τις ενώνει αποτελούν το αρχαιότερο στοιχείο της οχύρωσης του Πειραιά.Η έννοια της μνημειώδους εισόδου ελάχιστα είναι σήμερα αντιληπτή, καθώς ο αρχαιολογικός χώρος έχει περιοριστεί σε δύο περιφραγμένα, χωρίς ορατή επαφή μεταξύ τους κομμάτια, πνιγμένα μέσα στα αυτοκίνητα και τα νυχτερινά κέντρα.

Εκτός από τα αρχαιολογικά ευρήματα στον Πειραιά, υπάρχει και το Αρχαιολογικό Μουσείο του. Αν και πολύ λίγο γνωστό, κατατάσσεται, χάρη στα μοναδικά του εκθέματα στα πιο σημαντικά μουσεία της χώρας. Κεντρική θέση έχουν τα χάλκινα αγάλματα - ευρήματα του 1959 (ο μοναδικός στον κόσμο χάλκινος Κούρος και η Αθηνά του Πειραιώς, δύο αγάλματα της Αρτέμιδας και το πασίγνωστο θεατρικό προσωπείο), μία εξαιρετικής ποιότητας συλλογή επιτύμβιων ανάγλυφων,ο ναός της Κυβέλης του Μοσχάτου,κλπ. Από τα νέα εκθέματα είναι τα μοναδικά ευρήματα των προϊστορικών ιερών των Κυθήρων και των Μεθάνων, τα μουσικά όργανα, τα εργαλεία και οι ενεπίγραφες πινακίδες από τον τάφο του ποιητή της Δάφνης, το μετρολογικό ανάγλυφο της Σαλαμίνας και η αγορανομική επιγραφή του Πειραιώς.

"Επιδίωξή μας είναι ο συνδυασμός του ρόλου του μουσείου ως του κεντρικού σημείου αναφοράς όλων των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της πόλης, με αυτόν ενός πολιτιστικού κέντρου του σύγχρονου Πειραιά", λέει ο Γ. Σταϊνχάουερ, προσθέτοντας: "Οι στόχοι μας, ωστόσο, πάνε πιο μακριά. Στη διερεύνηση των λειτουργιών του μουσείου και στην πληρέστερη ένταξή του στην κοινωνία της πόλης.Αποτελεί, πλέον, γενική πεποίθηση η ανάγκη αλλαγής του τύπου του παραδοσιακού μουσείου, μέσω ενός ανοίγματος στο σύγχρονο δρώμενο, που θα επιτρέψει επιτέλους σε αυτό να πραγματώσει τον κύριο σκοπό του. Τη γεφύρωση ανάμεσα στον αρχαίο και το σύγχρονο κόσμο. Τούτο περισσότερο από αλλού ισχύει για πόλεις που, όπως ο Πειραιάς, ελάχιστες δυστυχώς παρέχουν ευκαιρίες για ανοίγματα τέτοιου τύπου.Βασική προς τούτο προϋπόθεση και επίκεντρο της προσπάθειάς μας είναι η ανάπλαση του γηπέδου που βλέπετε σε έναν υπαίθριο μουσειακό χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων, στον οποίο προβλέπεται να ενταχθεί και το παλιό κτίριο του Μουσείου,και όπου κεντρική θέση και λειτουργία θα έχει το ελληνιστικό θεατράκι της Ζέας, που ανέκαθεν υπήρξε το επίκεντρο της πειραϊκής ζωής".

Το ελληνικό κράτος, όμως, ενώ πανηγυρίζει για την "επιστροφή των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαία κοιτίδα τους", αδιαφορεί για τη σωτηρία και την ανάδειξη των αρχαίων μνημείων. Οι αρχαιότητες του Πειραιά είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα.

Γιάννης ΚΩΣΤΑΚΗΣ

Το αρχαίο θέατρο της Ζέας μένει αναξιοποίητο και άγνωστο, αν και βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του Πειραιά, δίπλα στο αρχαιολογικό Μουσείο

Μοναδικά εκθέματα του Μουσείου Πειραιά, όπως το χάλκινο άγαλμα της Αρτέμιδας, του 4ου π.Χ. αιώνα, είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό

Γι αυτά τα μάρμαρα αγωνίστηκε ο Μακρυγιάννης. Οι σύγχρονοι "Ελληναράδες" των "ελληνάδικων" νυκτομάγαζων δυσανασχετούν από τις ανασκαφές και προσπαθούν να τις περιορίσουν για να διατηρηθούν τα κτήρια που στεγάζουν τις επιχειρήσεις τους