Στο τέλος μιας απότομης ανηφορικής διαδρομής, στη νότια απόκρημνη πλευρά του όρους Βαράσοβα της Αιτωλίας και σε υψόμετρο 80 περίπου μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, ανοίγεται το βραχοσκεπές σπήλαιο στο εσωτερικό του οποίου σώζονται τα ερείπια ενός μεσοβυζαντινού ασκητικού μοναστηριακού συγκροτήματος.

Για να φτάσουμε ως εκεί ξεκινήσαμε από την Κάτω Βασιλική της Αιτωλοακαρνανίας με μια βάρκα. Οι βαρκάρηδες ξέρουν καλά το μέρος, τα μυστικά της θάλασσας, μα και τα μυστικά αυτής της ιερής σπηλιάς. Τα τελευταία έξι χρόνια μεταφέρουν τους ανασκαφείς και γνωρίζουν βήμα προς βήμα την πορεία της αποκάλυψης. Οι άνθρωποι του χωριού είναι κι αυτοί συμμέτοχοι σε ό,τι συμβαίνει πάνω σε αυτό το βράχο. Κάθε χρόνο στο τέλος του καλοκαιριού περιμένουν τους... αρχαιολόγους και κάπου προς τα μέσα του Σεπτέμβρη είναι κάτι σαν έθιμο να στρώνουν ένα τεράστιο τραπέζι για να ανανεώσουν το ραντεβού μαζί τους. Αλλωστε οι εργάτες της ανασκαφής είναι ντόπιοι.

Παραπλέοντας τη νότια πλευρά του όρους Βαράσοβα προς το Κρυονέρι και αφήνοντας στα δεξιά μας την αρχαία "Αγχίαλο", στη θέση Λιμνοπούλα, έχοντας αριστερά μας τον απόκρημνο όγκο της Βαράσοβας, φτάνουμε σ' ένα φυσικό ορμίσκο. Από κει ξεκίνησε η ανάβαση. Κι όσο προχωρούσαμε τόσο αποχωριζόμασταν τα... εγκόσμια, κι όσο ανεβαίναμε τόσο περισσότερο πλησιάζαμε το σημείο όπου οι άνθρωποι αναζητούν τους θεούς τους και την αιωνιότητα. Εκεί που, αν απλώσεις τα χέρια, νομίζεις πως ακουμπάς τον ουρανό.

Πριν από 6 χρόνια με δυσκολία διέκρινε κανείς κάτω από λιθοσωρούς και υπολείμματα τοιχοποιίας τα ίχνη ενός μικρού ναού. Στο βάθος, το εικόνισμα του Αϊ - Νικόλα, πάνω σε ένα απλό λιθόκτιστο βωμό - εικονοστάσι, όπου οι βοσκοί και οι ναυτικοί άναβαν το καντήλι και άφηναν τα τάματά τους. Η ιστορία ήταν ακόμα σκοτεινή μα το μικρό εικονοστάσι δήλωνε την ιερότητα του τόπου και ίσως βεβαίωνε ότι σε αυτή την άκρη του κόσμου πιθανόν οι άνθρωποι να λάτρευαν τους θεούς τους από τα προϊστορικά χρόνια.Δεν είναι καθόλου τυχαία η αποκάλυψη, σε βάθος δύο μέτρων, ταφής σε πιθάρι των προϊστορικών χρόνων. Ομως, πολλά χρόνια αργότερα, αυτοί οι βράχοι έγιναν το "Αγιον Ορος" της Αιτωλίας και το μοναστήρι που αφιερώθηκε στον Αϊ - Νικόλα δεν ήταν μόνο τόπος άσκησης της πίστης, αλλά και σημείο ελέγχου της εισόδου του Πατραϊκού Κόλπου. Αλλωστε, οι καιροί ήταν δύσκολοι... Οι πειρατές λυμαίνονταν την περιοχή. Πάντως ο ίδιος χώρος "φιλοξενούσε" και τα κοπάδια των αγριοκάτσικων που βόσκουν ακόμα στις χαράδρες της βραχώδους Βαράσοβας.

Εκεί βρέθηκε το 1991 η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων,με επικεφαλής τον καθηγητή της Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Αθανάσιο Παλιούρα,που ανέλαβε τον καθαρισμό και την ανασκαφή του χώρου. Από τις πρώτες κιόλας φάσεις της ανασκαφής διαπιστώθηκε ότι πρόκειται για ένα μοναστηριακό συγκρότημα φρουριακού χαρακτήρα, με ζωή 10 περίπου αιώνων (9ος - 18ος αι.). Αλλωστε στο βουνό της Βαράσοβας κατά τους μεσοβυζαντινούς χρόνους (9ος - 12ος αι.) παρατηρείται μοναστική άνθηση, ενώ τα κινητά ευρήματα (εμφυαλωμένη κεραμική, αλλά και ολόκληρα διακοσμημένα αγγεία και πιάτα του 16ου - 18ου αιώνα, χοντρή μονόχρωμη κεραμική 13ου - 15ου αι., έναν ακέραιο εμφυαλωμένο και κομψό μικρό λέβητα 10ου - 12ου αι., γυαλιά μεσοβυζαντινά, νόμισμα πιθανώς υστεροβυζαντινό κ.ά.) αποδεικνύουν ότι το σπήλαιο του Αγ. Νικολάου άκμασε καθ' όλη τη διάρκεια των 10 αιώνων. Και είναι πραγματικά εντυπωσιακό με πόση σοφία είναι οργανωμένη η μοναστική ζωή σε ένα χώρο που δεν επιτρέπει καν μεγάλες οικοδομικές εγκαταστάσεις.

Ακριβώς απέναντι από το Διαβατικό έχει διαμορφωθεί το Καθολικό,ένας μικρός μονόχωρος ναός,χτισμένος με ντόπιες ασβεστόπετρες. Μέχρι το 1991 καλυπτόταν από διάφορα υλικά δομής, αλλά και παχύ στρώμα κοπριάς. Ο σταδιακός και επίμονος καθαρισμός αποκάλυψε το εσωτερικό του, χαμηλότερο από τον αύλειο χώρο κατά δύο σκαλοπάτια. Τα υπολείμματα των σκαλοπατιών αυτών βοήθησαν στην ανακατασκευή τους. Στο μεταξύ, κατά τη συστηματική έρευνα, τα διάσπαρτα θραύσματα της αγίας Τράπεζας συλλέγονταν κομμάτι κομμάτι. Ηδη στην κόγχη του Ιερού είχε αποκαλυφθεί η καρδιόσχημη βάση της, πάνω στην οποία πατούσε μικρός κίονας από πωρόλιθο, που έφερε την τετράγωνη Τράπεζα κατασκευασμένη από κίτρινο πώρινο λίθο. Σήμερα η αγία Τράπεζα είναι συναρμολογημένη - εργασία που ανέλαβε ο συντηρητής Λεωνίδας Παυλάτος - και τοποθετημένη στην αρχική της θέση.

Το ιερό χωρίζεται από τον υπόλοιπο ναό με ένα στυλοβάτη, πάνω στον οποίο προσαρμόζονταν τα δύο μεσοβυζαντινά μαρμάρινα θωράκια,που φέρουν χαρακτό διάκοσμο, αλλά και από ένα σταυρό παλαιοχριστιανικού τύπου. Τα θωράκια στο άμεσο μέλλον πρόκειται να συμπληρωθούν και να επανατοποθετηθούν.

Εκεί, λοιπόν, οι ασκητές - μοναχοί προσεύχονταν. Ακολουθούσε το "διακόνεμα".Νότια του ναού υπάρχει μικρότερο σπήλαιο που χρησίμευε ως εστία - μαγειρείο.Η εστία βρίσκεται περίπου στο κέντρο του σπηλαίου και ο καπνός έφευγε από τις φυσικές διόδους της βραχοσκεπής, που τις βλέπει κανείς κοιτώντας ψηλά. Αυτή η σπηλιά επικοινωνούσε με την Τράπεζα του μοναστηριού της οποίας σώζονται τα αρχιτεκτονικά λείψανα. Εκτός από την εστία, η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως, στη ΒΑ γωνία του Σπηλαίου, μια εντυπωσιακή κατασκευή που ταυτίζεται με το φούρνο του Μοναστηριού: δωμάτιο πλακοστρωμένο με το φούρνο ακουμπισμένο στα ανατολικά του βράχου. Στα βορειοανατολικά της εσωτερικής αυλής αποκαλύπτεται ορθογώνια δεξαμενή στην οποία απέρρεαν με σύστημα ξύλινων αγωγών τα νερά που συγκεντρώνονταν από τις στέγες των κελιών και από τις σχισμές της βραχοσκεπής. Από τις ίδιες σχισμές ως σήμερα στάζουν τα νερά δημιουργώντας σταλαγμίτες.

Κι όταν τελείωνε το διακόνεμα και οι μοναχοί, όσο πιο λιτά μπορούσαν, κάλυπταν τις ανάγκες διατροφής τους, τότε αποσύρονταν στα Κελιά για προσευχή και ξεκούραση. Τα Κελιά ήταν διώροφα και ο επιβλητικός τους όγκος έφραζε εγκάρσια καθ' ύψος και κατά πλάτος το άνοιγμα του σπηλαίου. Στην πλευρά του βράχου, όπου ακουμπούσε ο εξωτερικός τοίχος των Κελιών, σώζονται τα ίχνη ενός μακρόστενου οικοδομήματος, τριώροφου, που μπορεί να ταυτιστεί με Πύργο που χρησίμευε ως φυλάκιο.Εκεί ο "πορτάρης" έλεγχε τον Πατραϊκό Κόλπο.

Ενα άλλο, μικρότερο όμως, σπήλαιο χρησίμευε ως ησυχαστήριο, για περισσότερη Ασκηση κι άλλοτε ως καταφύγιο στις περιόδους των επιδρομών. Ενα είδος "εγκλείστρας" (μικρό δμάτιο που χρησιμεύει ως ασκητήριο), μοναδική στον ελλαδικό χώρο, που παραπέμπει στις αντίστοιχες έγκλειστρες της Παλαιστίνης.Τη διακρίνουμε στην οροφή της βραχοσκεπής, όπου διανοίγονται στο βράχο δύο βαθιές εσοχές (φυσικές λαξεύσεις) σε ύψος 16 μέτρων. Το ξύλινο δοκάρι, που σώζεται, οπές και εξάρματα δηλώνουν τον τρόπο που ήταν προσαρμοσμένο ολόκληρο σύστημα ξυλοκατασκευής με τις κλίμακες ανόδου. Από κει, τα κελιά και την εγκλείστρα, ξεκινούσε πάλι ο ημερήσιος κύκλος άσκησης... η προσευχή στο Καθολικό, το Διακόνεμα, η Τράπεζα, η απόσυρση...

Να σημειωθεί ότι η ανασκαφή από την ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων θα συνεχιστεί και το ερχόμενο έτος, αφού ακόμα δεν έχουν βρεθεί ίχνη της εισόδου και του τρόπου ανόδου έως τη σπηλιά.

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

"Εθνική" θεατρική

πολιτική του ΥΠΠΟ

Το σύστημα της κρατικής επιχορήγησης ήταν ένα πρώτο βήμα, για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν αυτές οι αξιόλογες θεατρικές εστίες, που ανθούσαν "περιφερειακά". Ωστόσο, "ένα βήμα" δεν μπορεί "να φέρει την άνοιξη"

Σελίδα 3

Μικρομηκάδων

"πανόραμα"

στη Δράμα

Πέρασαν 20 χρόνια από τότε, που για πρώτη φορά κάποιοι νέοι κινηματογραφιστές συναντήθηκαν στη Δράμα για να παρουσιάσουν, σε μια κοινή εκδήλωση, το έργο τους. Δημιούργησαν, έτσι, ένα θεσμό που άντεξε στο χρόνο και με συνεχείς προσπάθειες έφτασε στο φετινό 20ό Φεστιβάλ Ελληνικών Ταινιών, αλλά και στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους

Σελίδα 4

Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο Σ

"Βουλιάζει"

το κολυμβητήριο

του Αιγάλεω

Για δυόμισι μήνες, παραμένει κλειστό, λόγω οικονομικών προβλημάτων και έλλειψης προσωπικού. Σε κινητοποιήσεις, τα σωματεία της περιοχής, ενώ η πολιτεία αδιαφορεί...

Σελίδες 14 - 15

Α Υ Τ Ο Κ Ι Ν Η Τ Ο

Παγκόσμιο

Πρωτάθλημα F1

Ενας βαθμός χωρίζει Σουμάχερ και Βιλνέβ. Η ανακατασκευασμένη πίστα του Α1- ρινγκ της Αυστρίας φιλοξένησε, μετά από δέκα χρόνια, το γκραν πρι της Φόρμουλα - 1

Σελίδα 13

Με φουσκωμένα πανιά

για τους αγώνες

που έρχονται

Χαιρετιστήριο μήνυμα του Γραφείου του Κεντρικού Συμβούλιου της ΚΝΕ

Σελίδες 8 - 9