Ο σημερινός επισκέπτης της Πάτρας ελάχιστα πράγματα μπορεί να δει από την πρωτοβυζαντινή περίοδο της πόλης. Αντίθετα, τα θεμέλια των νεοκλασικών κτισμάτων και των μεταγενέστερων πολυκατοικιών κρύβουν δεκάδες λείψανα μνημείων αυτής της περιόδου.Οι κατά καιρούς ανασκαφές - σωστικές ή συστηματικές - αποκαλύπτουν ευρήματα (παλαιοχριστιανικά δάπεδα, θεμέλια δημόσιων κτισμάτων (π.χ. λουτρά), αλλά και λείψανα παλαιοχριστιανικών βασιλικών.Να σημειωθεί ότι οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές κατείχαν πρωτεύοντα ρόλο στον πολεοδομικό ιστό της βυζαντινής πόλης.

Ωστόσο, τα λείψανα της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Αγίου Ανδρέα, στην παράκτια ζώνη της Πάτρας δεν έχουν ακόμα βρεθεί.Για την ύπαρξή του μάς βεβαιώνουν οι πηγές.

"Στην παράκτια ζώνη της Πάτρας, κοντά στο άλσος και στο αρχαίο λιμάνι, βρισκόταν ο ναός του Απόστολου Ανδρέα, που διατηρήθηκε ως τις αρχές του 18ου αιώνα.Για ασφάλεια από τους πειρατές της εποχής, ο ναός είχε οχυρωματικό τείχος με πύργους στις γωνίες και ήταν ορατός από μεγάλη απόσταση. Η ημερομηνία ανέγερσης του ναού παραμένει άγνωστη. Οι πηγές, όμως, βεβαιώνουν την ύπαρξή του. Πρώτος μάς πληροφορεί ο επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος,το 968μ.Χ.,ο οποίος είδε το ναό από μακριά περνώντας τον Πατραϊκό Κόλπο", όπως αναφέρει η αρχαιολόγος - βυζαντινολόγος της Στ' Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Αφέντρα Μουτζάλη.

Στις 27 Φεβρουαρίου 1436 ο Κυριάκος Αγκωνίτης,στη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Πάτρα, περιγράφει έναν υπόγειο διάδρομο με καμάρες και θόλο κοντά στο ναό του Αγίου Ανδρέα, όπου βρισκόταν και η πηγή με το αγίασμα. Το αγίασμα, γνωστό στις μέρες μας σαν "πηγάδι του Αγίου Ανδρέα",ταυτίζεται με την αρχαία μαντική πηγή.Ο Παυσανίας,που επισκέφθηκε την Πάτρα, επί ημερών Μάρκου Αυρηλίου, γράφει ότι κοντά στο άλσος και στο λιμάνι βρισκόταν η μαντική πηγή και ιερό της Δήμητρας,προστάτιδα της σποράς και της συγκομιδής. Γι' αυτή τη "σύμπτωση" η αρχαιολόγος Αφέντρα Μουτζάλη γράφει: "Η περίπτωση του Αγίου Ανδρέα Πατρών επιβεβαιώνει αυτό που συνέβη σε πολλά μέρη του ελλαδικού χώρου. Δηλαδή, οι ιεροί τόποι παραμένουν ιεροί στη διάρκεια των αιώνων, ακόμα κι αν αλλάξει το περιεχόμενο της αγιοσύνης τους".

Οι ανασκαφές του 1964 και 1977 νότια του ναού, έφεραν στο φως ένα μεγάλο βαλανείο. Το λουτρό αυτό ήταν το κτίριο που περιέγραψε ο Κυριάκος Αγκωνίτης. "Τα δημόσια λουτρά συνδέονται άμεσα με τον καθημερινό βίο των κατοίκων των αρχαίων πόλεων και αποτελούν σημαντικό σημείο αναφοράς του πολεοδομικού τους ιστού", σημειώνει η Α. Μουτζάλη, ενώ ο ιστορικός Προκόπιος,στο "Περί κτισμάτων" έργο του, θεωρεί την ύπαρξη βαλανείων χαρακτηριστικό "πόλεως μεγάλης και ευδαίμονος".Στην προκειμένη περίπτωση, η άμεση γειτνίαση του ναού του Αγίου Ανδρέα με ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό, που σχετίζεται ενδεχομένως με το αρχαίο λιμάνι της πόλης, παραπέμπει στα γνωστά παραδείγματα ναών της Θεσσαλονίκης (Αγιος Δημήτριος, Αχειροποίητος, Οσιος Δαβίδ κ.ά.).

Ο παράκτιος ναός του Αγίου Ανδρέα ισοπεδώθηκε και λεηλατήθηκε από τους Τουρκαλβανούς το 1770, κατά τα Ορλωφικά,ένα μόλις χρόνο μετά την αποπεράτωση της επισκευής του, από τους Ενετούς.

Την περίοδο 1836-43,στην ίδια περίπου θέση ο Λύσανδρος Καυτατζόγλου έχτισε μία λιτή βασιλική, γνωστή σήμερα σαν "ο παλιός Αγιος Ανδρέας".Για την αγιογράφησή του εργάστηκε ο Κωνσταντινουπολίτης ζωγράφος και συγγραφέας Δημήτρης Χατζηασλάνης,γνωστός ως Βυζάντιος,που έγραψε και το θεατρικό έργο "Βαβυλωνία".

Εκείνη η εποχή ονομάστηκε "Μπελ επόκ" για την Πάτρα και σηματοδοτείται από δημόσια και εκκλησιαστικά οικοδομήματα. Η Αφέντρα Μουτζάλη σημειώνει ότι "η Πάτρα του 1900 διαιρείται, όπως και η σημερινή, στην Ανω και Κάτω Πόλη.Η Κάτω, ή Νέα Πόλη, αναπτύχθηκε μετά την απελευθέρωση στην πεδιάδα, κατά μήκος της ακτής. Κέντρο της είναι η πλατεία Γεωργίου Α,όπου βρίσκεται το δημοτικό θέατρο "Απόλλων", έργο του Ερνέστο Τσίλερ.Η Κάτω Πόλη με την καλή της ρυμοτομία, είναι το κέντρο των επιχειρήσεων. Εκεί υπάρχουν Τράπεζες, δημόσια κτίρια, πολυτελή καταστήματα της οδού Μαιζώνος, τελωνείο, λοιμοκαθαρτήριο, λιμάνι και αποθήκες".

Η Παντάνασσα στην Κάτω Πόλη (1857-1859), έργο των Καυτατζόγλου - Φρεαρίτη,ο Αγγλικανικός ναός του Αγίου Ανδρέα (1872) και ο μητροπολιτικός ναός του Ευαγγελισμού στην οδό Μαιζώνος, "αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής της εποχής. Στη νοτιοανατολική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης είναι κτισμένη, κάπως άτακτα, η Ανω ή Παλιά Πόλη. Εκεί υπάρχουν οι κατοικίες των παραδοσιακών Πατρινών προκρίτων (Ρούφος, Παπαδιαμαντόπουλος κ.ά), και το παλιό δημοτικό νοσοκομείο που κτίστηκε σύμφωνα με τα σχέδια του Δανού αρχιτέκτονα Χάνσεν και θεμελιώθηκε από τον Οθωνα (1857).Από τις όμορφες κατοικίες της εποχής αυτής (αρχοντικά και επαύλεις), ελάχιστες σώζονται σήμερα. Συμπεραίνουμε ότι στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η γεωγραφική θέση της πόλης τη βοήθησε να παραμείνει μια από τις σημαντικές πόλεις της Πελοποννήσου. Μετά την απελευθέρωση αναπτύσσεται ραγδαία και από τις αρχές του 19ου αι. μέχρι τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο ζει τη λεγόμενη "ωραία εποχή" της".

Σήμερα οι τοιχογραφίες του "παλιού Αγιου Ανδρέα" συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον της ΣΤ' Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟ. Ηδη μετέβη συνεργείο συντηρητών, προκειμένου να αποκαταστήσει τις μορφές που ο Βυζάντιος ζωγράφισε πάνω σε τεράστιο καμβά, κολλημένο σε σανιδωτή στέγη. Με το χρόνο ο καμβάς άρχισε να αποκολλάται από το ξύλο, ενώ η υγρασία και η αιθάλη που είχε επικαθίσει αλλοίωναν σιγά σιγά τη ζωγραφική. Οταν ξεκίνησε η διαδικασία φθοράς χρησιμοποιήθηκαν πρόκες για στερέωση του καμβά. Οι πρόκες αργότερα έσκισαν τον καμβά, δημιουργώντας επιπλέον προβλήματα στη ζωγραφική, αφού άρχισαν να σκουριάζουν. Το συνεργείο της Διεύθυνσης Συντήρησης, με επίβλεψη του συντηρητή της Στ' ΕΒΑ, Αποστόλη Θεοδωρακόπουλου θα στερεώσει τον καμβά, θα καθαρίσει τη ζωγραφική επιφάνεια και θα επιχειρήσει την αισθητική αποκατάσταση.

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

ΤΥΜΒΟΣ ΣΑΛΑΜΙΝΟΜΑΧΩΝ

Η ιστορία στο... βούρκο του κέρδους

Οταν κάποιος θελήσει να ανέβει στον τύμβο των Σαλαμινομάχων, με έκπληξη θα δει ότι υπάρχουν πινακίδες που απαγορεύουν την είσοδο στην ιδιοκτησία (!!!) της ναυπηγικής εταιρίας "ΑΡΚΑΔΙΑ"

ΣΕΛΙΔΑ 3

ΕΛΕΝΗ ΡΑΝΤΟΥ

Χρειάζεται συνείδηση και αντίσταση

Αν μπεις σε ένα κύκλο αγωνίας και έχεις κεραίες σηκωμένες, βλέπεις πολλά πράγματα. Δεν μπορείς να μην τα δεις, δεν μπορείς να μη νιώθεις ότι κάποια πράγματα είναι αλλιώς. Αυτό δε σημαίνει ότι πρέπει να τα καταδικάζεις όλα. Για μένα η άρνηση που μεταφράζεται "είμαι έξω από τα πράγματα και τα καταδικάζω", δεν είναι η καλύτερη

ΣΕΛΙΔΑ 4

ΑΓΡΟΤΕΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

Τους "ξεριζώνουν" από τα χωράφια και τον τόπο τους

Εκδηλη είναι η αγωνία των ξωμάχων του νομού για το αύριο, καθώς έχουν πλέον συνειδητοποιήσει το επερχόμενο ξεκλήρισμα των αγροτών. Κι αυτό είναι που φουντώνει την οργή και την αγανάκτησή τους, δείχνοντας πως ένα νέο αγωνιστικό ξέσπασμα είναι πολύ κοντά...

ΣΕΛΙΔΕΣ 8 - 9

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το Μουντομπάσκετ '98

Αύριο η κλήρωση για τους τέσσερις ομίλους. Το σύστημα διεξαγωγής και οι φιλοδοξίες των 16 μονομάχων

ΣΕΛΙΔΑ 15