Την τελευταία φορά, που Πρόεδρος των ΗΠΑ επισκέφτηκε τη Νότια Αμερική ήταν το 1982. Πρόεδρος τότε ήταν ο Ρόναλντ Ρίγκαν, που καταφθάνοντας ασθμαίνοντας στη Βραζιλία, αντιφωνώντας το χαιρετιστήριο του Προέδρου της φιλοξενουμένης χώρας, είπε, ότι... "ήταν πολύ χαρούμενος που βρισκόταν στη Βολιβία" (!). Δεν είναι όμως, ΔΥΣΤΥΧΩΣ, το τραγελαφικό περιστατικό ενδεικτικό των σχέσεων των ΗΠΑ με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, σχέσεις που μέχρι πρότινος ήταν σχέσεις υποτέλειας.

Η τρίτη βδομάδα του Οκτώβρη, ήταν η βδομάδα που η μίνι περιοδεία του Μπιλ Κλίντον στη Βραζιλία, στην Αργεντινή και τη Βενεζουέλα, του έδωσε τη δυνατότητα να "κερδίσει" το χαμένο έδαφος της πρώτης τετραετίας και να κάνει το τόσο σημαντικό άνοιγμα για την Ουάσιγκτον, στη Λατινική Αμερική. Προηγήθηκε η επίσκεψή του στο Μεξικό τον περασμένο Μάη και θα ακολουθήσει η επίσημη επίσκεψή του στη Χιλή την άνοιξη, χώρα που έχει προεπιλεγεί για να συμμετάσχει στη Βορειοαμερικανική Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου, γνωστή σε όλους ως ΝΑΦΤΑ.

Στόχος αυτών των επισκέψεων δεν είναι άλλος από την εγκαινίαση της "νέας εποχής", μιας εποχής μετά το τέλος αυτού που αποκαλείται "ψυχρός πόλεμος" και το τέλος επίσης των "Δημοκρατιών Μπανανίας", που ήταν οι περισσότερες χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, εξυπηρετώντας αποκλειστικά τα συμφέροντα των ΗΠΑ, που δεν ήταν άλλα από την πάταξη όλων των ανταρτικών και σοσιαλιστικών κινημάτων τα οποία είχαν κορυφωθεί στη δεκαετία του '60 και '70 και την εδραίωση εξαρτημένων ζωνών επιρροής στην πολιτική και τους σκοπούς της Ουάσιγκτον. Η "νέα εποχή" αποβλέπει στην εγκαθίδρυση νέων, πιο εξελιγμένης μορφής εξαρτησιακών οικονομικών κυρίως σχέσεων και, φυσικά, στην εκμετάλλευση της τεράστιας αγορά της. Μια αγορά που εποφθαλμιούν, τόσο η ΕΕ, όσο και η Ιαπωνία, ομολογουμένως με περισσότερη επιτυχία η τελευταία, κινήσεις, που θέτουν, όμως, σε αμφισβήτηση την αμερικανική οικονομική υπεροχή στην περιοχή, πράγμα απαράδεκτο...

Κυρίαρχος στόχος είναι η μετατροπή της ΝΑΦΤΑ σε FTAA, δηλαδή σε ζώνη ελεύθερου εμπορίου ολόκληρης της αμερικανικής ηπείρου. Το εμπόριο της περιοχής ανέρχεται σήμερα σε 17 δισ. δολάρια ετησίως, σύμφωνα με τα στοιχεία της "International Herald Tribune", εμπόριο που διασκορπίζεται σε έτερους εταίρους, και θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ακόμα μονοπώλιο κέρδους για τις ΗΠΑ. Το 1994, στη Διάσκεψη των Αμερικανικών Κρατών στο Μαϊάμι, το θέμα τέθηκε από τον Κλίντον προ ημερήσιας διάταξης και είχε γίνει αποδεκτό από πολλές χώρες του νοτίου αμερικανικού ημισφαιρίου. Το ερώτημα, όμως, που εξακολουθεί να "βασανίζει" τους ηγέτες των κρατών που πρόκειται να συμμετάσχουν, είναι αν υπάρχει ουσιαστική διαπραγματευτική ικανότητα από την πλευρά τους και κατά πόσο είναι πραγματικές οι προθέσεις των ΗΠΑ για την ισότιμη και δίκαιη κατανομή του εμπορίου στις περιοχές αυτές. Η ανησυχία για μία εκ νέου επιβολή του νόμου του ισχυροτέρου είναι έκδηλη και ο Κλίντον προσέτρεξε να διασκεδάσει τις φοβίες τους, διακηρύσσοντας από την έναρξη του ταξιδιού του ότι οι ΗΠΑ "τείνουν χέρι φιλίας και ειλικρινούς ισοτιμίας".

Υπερασπίζοντας τις προθέσεις του, ο Κλίντον δήλωσε ότι υποστηρίζει το τετραεθνές εμπορικό πρόγραμμα "Mercosur",(1), ώστε να δώσει τα εχέγγυα για το σεβασμό των μελλοντικών του εταίρων. Επίσης έκανε και ένα "υποτιθέμενο" άνοιγμα προς την Κούβα, δηλώνοντας προς όλους τους αποδέκτες ότι οι "ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να "ελαφρύνουν" τα σκληρά οικονομικά μέτρα και τον αποκλεισμό της Κούβας, αν η κυβέρνηση του Φιντέλ Κάστρο αποδείξει τις καλές της προθέσεις και επιδείξει τη διάθεσή της για να προχωρήσει σε αλλαγές"...

...Ολα αυτά βέβαια, όχι γιατί άλλαξε η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στην Κούβα. Μοναδικός λόγος αυτού του υποτιθέμενου ανοίγματος δεν είναι άλλος από το ότι το θέμα των διμερών σχέσεων των ΗΠΑ με την Κούβα είναι ένα από τα σημαντικά σημεία τριβής στις σχέσεις με τις υπόλοιπες λατινοαμερικανικές χώρες, καθώς ο νόμος που προσπαθεί να στραγγαλίσει την κουβανική οικονομία - ο Χελμς Μπάρτον - αποτελεί ουσιαστικό εμπόδιο στην ανάπτυξη πολυμερών σχέσεων. Καμία από τις χώρες της αμερικανικής ηπείρου δεν είναι διατεθειμένη να ακολουθήσει τα μέτρα των ΗΠΑ, ανατρέποντας μερικώς τα σχέδια της Ουάσιγκτον, όπου για τρεις δεκαετίες προσπαθεί να δημιουργήσει έναν ασφυκτικό κλοιό.

Ενα άλλο σοβαρό ζήτημα που προκάλεσε τη σχετική δυσφορία πολλών κυβερνήσεων είναι η επιτευχθείσα διμερής συμφωνία με την Αργεντινή, όπου η χώρα ανάγεται σε "ειδικό στρατιωτικό σύμμαχο", όπως σημειώνει και ο βρετανικός "Economist". Μία συμφωνία που της δίνει τη δυνατότητα, όπως και η αντίστοιχη με τη Χιλή, να προμηθευτεί στρατιωτικό υλικό υψηλού σχεδιασμού και τεχνολογίας, όπως η αγορά των υπερμαχητικών F-16, που μπορεί να ανατρέψει τη στρατιωτική ισορροπία στην περιοχή. Ο ίδιος ο Κλίντον, για να αποφύγει τη δύσκολη θέση, δήλωνε "αφελέστατα" ότι "δεν μπορεί να κατανοήσει το γεγονός, αφού τα πραγματικά συμφέροντα των χωρών, όπως η Αργεντινή, η Χιλή ή Βραζιλία, είναι στη μεταξύ τους συνεργασία και όχι στη σύγκρουση".

Βέβαια, η επίσκεψη του Αμερικανού Προέδρου είναι περισσότερο "διακοσμητική" ως προς τις πραγματικές ικανότητές του για επίσημες διαπραγματεύσεις εμπορικών συμφωνιών (2), καθώς η Γερουσία είναι "αρκετά σφιχτοχέρα" ως προς την έγκριση της εξουσιοδότησής της προς τον Κλίντον. Η παρουσία όμως και οι "φιλικές συνομιλίες" με τους ηγέτες ήταν ένα "λαμπρό μήνυμα" προς το αμερικανικό νομοθετικό Σώμα για τις οικονομικές και εμπορικές δυνατότητες που ανοίγονται για τις ΗΠΑ. Ετσι, μιλώντας σε επιχειρηματικούς και οικονομικούς κύκλους στο Μπουένος Αϊρες, ο Κλίντον απευθύνθηκε ουσιαστικά στο Κογκρέσο, λέγοντας χαρακτηριστικά: "Κανείς από εμάς δεν μπορεί να αποκλειστεί από τον υπόλοιπο κόσμο ή να προσποιηθεί ότι μπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς, διαλέγοντας τον εαυτό του από το γείτονά του" και επεκτείνοντας κάπως την έννοια της γειτνίασης προσθέτει χαρακτηριστικά: "Οι ΗΠΑ πρέπει να στείλουν ένα μήνυμα στους συμμάχους μας, ειδικά στο ημισφαίριό μας και στους συμμάχους μας στην Ασία και την Αφρική, ότι έχουμε επίγνωση του ότι βρισκόμαστε σε ένα νέο κόσμο και είναι ένας κόσμος αλληλεξάρτησης". Δε διευκρίνισε, βέβαια, κατά πόσο αυτόν τον κόσμο που οραματίζεται και ευαγγελίζεται, τον έχει περιγράψει πριν ο Αλντους Χάξλεϊ...

...Ούτε βέβαια αν οι προτροπές του εισακούστηκαν από το Κογκρέσο ή έχουν πιθανότητες να εισακουστούν, μια και η πρόσφατη εμπειρία από το Μεξικό έχει κάνει τους συντηρητικούς και όχι μόνο, ιδιαιτέρως επιφυλακτικούς.

Παρά τις αντιρρήσεις τους - με πρώτο τον Βραζιλιάνο ομόλογό του Φερνάντο Ενρίκε Καρντόζο - υπήρξαν κάποια βήματα προόδου ως προς αυτήν την υιοθέτηση της FTAA. Οπως μετέδωσε το CNN, οι διαπραγματεύσεις, τουλάχιστον με τη Βραζιλία, θα αρχίσουν μέσα στο επόμενο έτος, το 1998, για να δρομολογηθούν οι εξελίξεις και να μπορέσει να πραγματωθεί η πολυπόθητη ζώνη ελεύθερου εμπορίου έως το 2005, ημερομηνία που είχε υιοθετηθεί από τη Διάσκεψη του Μαϊάμι.

Την ίδια στιγμή, οι ιδιωτικοποιήσεις (3) των κρατικών πετρελαϊκών επιχειρήσεων της Βενεζουέλας "ευχαρίστησαν" τον Πρόεδρο και δήλωσε ενώπιον των αξιωματούχων το ενδιαφέρον πολλών αμερικανικών επιχειρήσεων να συμμετάσχουν. Οι προοπτικές για τις ΗΠΑ είναι ευοίωνες, καθώς θα μπορούν να στηριχτούν ακόμα περισσότερο στην προμήθεια πετρελαίου από τη Βενεζουέλα και να μην στηρίζονται τόσο στις "εύφλεκτες και ασταθείς" χώρες της Μέσης Ανατολής.

Οσο για την Αργεντινή, το χρίσμα του "συμμάχου" ικανοποίησε τον Πρόεδρο Μένεμ, που είδε να πραγματώνεται το όνειρό του για το περίφημο άνοιγμα προς τη Δύση, κατά τη διάρκεια της προεδρικής του θητείας. Δε φαίνεται όμως ότι ευχαρίστησε ή ένοιαξε τους Αργεντινούς ψηφοφόρους, που μια βδομάδα αργότερα καταψήφισαν το κόμμα των Περονιστών του Μένεμ, στις τοπικές εκλογές.

Μπορεί η υποδοχή από τις ηγεσίες των χωρών να ήταν λαμπρή, όπως αναμενόταν, και οι συνομιλίες να κύλησαν θετικά, όμως και οι τρεις στάσεις του Κλίντον σημαδεύτηκαν από εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και αποδοκιμασίας. Στην Αργεντινή δε, τα βίαια επεισόδια που συνόδευσαν τον Κλίντον μετέτρεψαν για λίγες ώρες το κέντρο του Μπουένος Αϊρες σε πεδίο μάχης...

...Στο κάτω - κάτω, αυτούς αφορούν όλες οι εμπορικές συμφωνίες που μπορούν να επιτευχθούν με τις συναινέσεις των ηγεσιών τους.

Χριστίνα ΜΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

1 "Mercosur": Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν τέσσερις λατινοαμερικανικές χώρες, με ηγέτιδα τη Βραζιλία, η οποία, λόγω της ισχυρής της θέσης, διεκδικεί την αναγωγή της σε πολιτική και οικονομική δύναμη και κατ' επέκταση μια μόνιμη θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

2: Σύμφωνα με τον ισχύον Σύνταγμα των ΗΠΑ, ο εκάστοτε Πρόεδρος της χώρας, για να μπορεί να διαπραγματευτεί εμπορικές συμφωνίες, πρέπει να έχει την έγκριση του Κογκρέσου, ώστε να μην μπορεί να τις μετατρέπει το Νομοθετικό Σώμα εκ των υστέρων, όταν θα καλείται να τις ψηφίσει και να τις εντάξει ως εσωτερικό νόμο των ΗΠΑ.

3: Η απόφαση της κυβέρνησης είναι η σταδιακή ιδιωτικοποίηση της πετρελαϊκής βιομηχανίας, αξίας 30 δισ. δολ. Ο προβλεπόμενος χρόνος είναι η επόμενη δεκαετία, ενώ υπάρχει σχεδιασμός για το διπλασιασμό της ημερήσιας παραγωγής, από 3.5 σε 6.9 εκατομμύρια βαρέλια τη μέρα.

"Λαγούς με πετραχήλια...", έταζε στο πέρασμά του από τις χώρες της Νότιας Αμερικής ο Μπ. Κλίντον

Το θέμα των διμερών σχέσεων των ΗΠΑ με την Κούβα είναι ένα από τα σημαντικά σημεία τριβής στις σχέσεις με τις υπόλοιπες λατινοαμερικανικές χώρες, καθώς ο νόμος που προσπαθεί να στραγγαλίσει την κουβανική οικονομία - ο Χελμς - Μπάρτον - αποτελεί ουσιαστικό εμπόδιο στην ανάπτυξη πολυμερών σχέσεων. Καμία από τις χώρες της αμερικανικής ηπείρου δεν είναι διατεθειμένη να ακολουθήσει τα μέτρα των ΗΠΑ, ανατρέποντας μερικώς τα σχέδια της Ουάσιγκτον, όπου για τρεις δεκαετίες προσπαθεί να δημιουργήσει έναν ασφυκτικό κλοιό