Στις 2/15 Ιούλη, μόλις έφτασαν στην πρωτεύουσα οι ειδήσεις από το μέτωπο για την αποτυχία της επίθεσης, το κόμμα των Καντέ δήλωσε ότι θα αποχωρήσει από την προσωρινή κυβέρνηση εφόσον δε γίνουν δεχτοί οι παρακάτω όροι: Να αφοπλιστούν οι εργάτες, να απομακρυνθούν από την Πετρούπολη τα επαναστατικά στρατεύματα και να τεθεί εκτός νόμου το Κόμμα των Μπολσεβίκων. Η ηγεσία των μικροαστικών κομμάτων ήταν έτοιμη να υποχωρήσει για άλλη μια φορά μπροστά στους εκβιασμούς των αστών και για το λόγο ότι οι παραπάνω όροι ήταν απαιτήσεις της Αντάτ, των Αγγλων και των Γάλλων ιμπεριαλιστών συμμάχων της Ρωσίας στον πόλεμο. Ομως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά απ' ό,τι περίμενε η αντίδραση. Οταν δημοσιοποιήθηκαν τα σχέδια για αφοπλισμό του λαού και των ενόπλων δυνάμεων της επανάστασης, οι λαϊκές μάζες πήραν την υπόθεση στα χέρια τους. Το ποτήρι της υπομονής τους είχε ξεχειλίσει και στις 3/16 Ιούλη άρχισαν στην Πετρούπολη οι αυθόρμητες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Πρώτοι ξεσηκώθηκαν οι στρατιώτες του 1ου Συντάγματος Πολυβόλων που αποφάσισαν να στείλουν αντιπροσώπους στα άλλα συντάγματα και στα εργοστάσια για να προτείνουν στους συναδέλφους τους και στους εργάτες να πάρουν μέρος σε ένοπλη εξέγερση.

Η ΚΕ των Μπολσεβίκων αν και υποστήριζε την επαναστατική αυτενέργεια των μαζών, εκτιμούσε ότι η κατάσταση δεν ήταν ακόμη ώριμη για ένοπλη εξέγερση και κατάληψη της εξουσίας, δεδομένου ότι τα μικροαστικά κόμματα είχαν την υποστήριξη ή την ανοχή της πλειοψηφίας του λαού της χώρας. Βλέποντας όμως ότι οι μάζες δε συγκρατούνταν κι ότι υπήρχε κίνδυνος το κίνημα να προβεί σε ενέργειες που ήταν πρόωρες - με ανεπανόρθωτα για την επανάσταση αποτελέσματα - οι μπολσεβίκοι, με απόφαση που πήρε η ΚΕ του κόμματος το βράδυ στις 3/16 Ιούλη, αποφάσισαν να πάρουν μέρος στη διαδήλωση που θα γινόταν την επομένη για να της προσδώσουν ειρηνικό χαρακτήρα και να ελέγξουν τυχόν άσκοπες ενέργειες.

Πραγματικά, η διαδήλωση που έγινε στην πρωτεύουσα στις 4/17 Ιούλη του 1917 ήταν μεγαλειώδης. Διαδήλωσαν πάνω από 500 χιλιάδες εργάτες, στρατιώτες και ναύτες με κεντρικό σύνθημα "όλη η εξουσία στα σοβιέτ", γεγονός που έσπειρε το φόβο στην αστική τάξη και τους συμμάχους της. Και η προσωρινή κυβέρνηση αποφάσισε την ένοπλη σύγκρουση με το λαό. Οι μικροαστοί - μενσεβίκοι και εσέροι - πλειοδοτούν υπέρ της αντίδρασης χαρακτηρίζοντας τη διαδήλωση "μπολσεβίκικη συνωμοσία" και "ένοπλη εξέγερση". Τα κοζάκικα στρατιωτικά τμήματα και οι μαθητές των στρατιωτικών σχολών ανοίγουν πυρ κατά των διαδηλωτών με αποτέλεσμα οι νεκροί και οι τραυματίες να ξεπεράσουν τους 400. Ακόμη, στρατιωτικά τμήματα κλήθηκαν, από το μέτωπο, στην Πετρούπολη για τους σκοπούς της αντεπανάστασης και η πόλη κηρύχτηκε σε κατάσταση πολιορκίας ενώ διατάχθηκε η σύλληψη των ηγετών του μπολσεβίκικου κόμματος και του Λένιν για τον οποίο δηλώθηκε ότι θα δικαζόταν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας. Στην πραγματικότητα στόχος της αντίδρασης ήταν να δολοφονήσει τον ηγέτη των μπολσεβίκων και για το λόγο αυτό η ΚΕ του κόμματος αποφάσισε να βγει ο Λένιν στην παρανομία. Ηταν, δε, τέτοιο το αντεπαναστατικό μένος εκείνες τις ημέρες, που οι αντεπαναστάτες έσπαζαν τα τυπογραφεία των εφημερίδων των μπολσεβίκων και τις έκλειναν ("Τρουντ", "Πράβντα" κλπ.). Ολόκληρο το κόμμα ουσιαστικά τέθηκε εκτός νόμου, χωρίς αυτό να ομολογείται ανοιχτά και μια σειρά ηγέτες του - καθώς και σύμμαχοί του - συλλήφθηκαν (ο Κάμενεφ, ο Τρότσκι, ο Ρίκοφ, ο Λουνατσάρσκι, η Κολοντάι κ.ά.). Επρόκειτο για επιβολή ενός καθεστώτος ημιπαρανομίας, που περισσότερο έγερνε προς την παρανομία.

Οι εξελίξεις των ημερών ήταν πολύ γρήγορες κι ανάμεσά τους αυτές που συμβαίνουν στο εσωτερικό της κυβέρνησης. Ο πρίγκιπας Λβοφ παραιτείται από πρωθυπουργός και τη θέση του, στις 8/21 Ιούλη, αναλαμβάνει ο Κερένσκι. Λίγες μέρες αργότερα, τον Αύγουστο, η προσωρινή κυβέρνηση θα ανασχηματιστεί εξ ολοκλήρου και η πλειοψηφία των υπουργείων θα περάσει στα μικροαστικά κόμματα. Θα μείνουν όμως και 5 υπουργοί από το κόμμα των Καντέ. Ο Κερένσκι δηλώνει ότι θέλει η εξουσία να είναι "σιδερένια" και για το σκοπό αυτό επαναφέρει τη θανατική ποινή στο μέτωπο, τα στρατοδικεία, τη λογοκρισία και τα παλιά κατασταλτικά μέτρα. Ακόμη ορίζει αρχιστράτηγο τον στρατηγό Κορνίλοφ (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: "Παγκόσμια ιστορία", τόμος Ζ2, σελ. 887-891 - "Ιστορία ΚΚΣΕ", εκδόσεις ΣΕ, σελ. 243-245 - και Ζ. Ελενστέιν: "Ιστορία της σοβιετικής Ενωσης, τόμος Α', σελ. 113-115).

Με την κρίση του Ιούλη και την τροπή που πήραν τα πράγματα έληξε η δυαδική εξουσία με τη μορφή που τη δημιούργησε η επανάσταση του Φλεβάρη. Εληξε επίσης η ειρηνική περίοδος της επανάστασης, εξαλείφτηκε δηλαδή η δυνατότητα να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ με ειρηνικό τρόπο, χωρίς ένοπλη εξέγερση.

"Το κίνημα της 3 και 4 του Ιούλη - έγραφε ο Λένιν - ήταν μια τελευταία προσπάθεια να παρακινηθούν τα σοβιέτ μέσω μιας διαδήλωσης να πάρουν την εξουσία. Από εκείνη τη στιγμή τα σοβιέτ, δηλαδή οι εσέροι και οι μενσεβίκοι που κυριαρχούν σ' αυτά, παραδίδουν ουσιαστικά την εξουσία στην αντεπανάσταση.... Τώρα η στρατιωτική, συνεπώς και η κρατική εξουσία ουσιαστικά έχει περάσει πια στα χέρια της αντεπανάστασης, που αντιπροσωπεύεται από τους καντέτους και υποστηρίζεται από τους εσέρους και τους μενσεβίκους. Τώρα η ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης στη Ρωσία είναι πια αδύνατη και η ιστορία βάζει έτσι το ζήτημα: Είτε πλήρης νίκη της αντεπανάστασης, είτε νέα επανάσταση" ("Απαντα", τόμος 34, ελ. 29).

Η ριζική αλλαγή της κατάστασης απαιτούσε από το μπολσεβίκικο κόμμα να αναθεωρήσει την τακτική του χαράσσοντας νέα. Καταλυτικά προς αυτή την κατεύθυνση ήταν τα κείμενα του Λένιν "Για την πολιτική κατάσταση", "Σχετικά με τα συνθήματα", "Τα διδάγματα της Επανάστασης" κ.ά. Στα κείμενά του αυτά ο Λένιν προσδιόρισε τα χαρακτηριστικά της νέας κατάστασης και διαμόρφωσε την πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει το κόμμα. Ο ηγέτης των μπολσεβίκων σημείωσε πως το κόμμα θα έπρεπε να αποσύρει το σύνθημα "όλη η εξουσία στα σοβιέτ χωρίς αυτό να σημαίνει και εναντίωση στην εξουσία τύπου σοβιέτ. "Το σύνθημα για πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ - έγραφε - θα ηχούσε σήμερα σαν δονκιχωτισμός ή σαν κοροϊδία. Αντικειμενικά το σύνθημα αυτό θα ήταν εξαπάτηση του λαού, θα του καλλιεργούσε την αυταπάτη πως τα σοβιέτ και τώρα ακόμη μπορούν να πάρουν την εξουσία, φτάνει να το θελήσουν ή να το αποφασίσουν... Τα σοβιέτ μπορούν και πρέπει να εμφανιστούν στη νέα αυτή επανάσταση, όχι όμως τα σημερινά σοβιέτ, όχι τα όργανα συμβιβασμού με την αστική τάξη, αλλά τα όργανα της επαναστατικής πάλης εναντίον της. Οτι εμείς θα ζητήσουμε και τότε να συγκροτηθεί ολόκληρο το κράτος κατά το πρότυπο των σοβιέτ αυτό είναι σωστό. Εδώ δεν πρόκειται για τα σοβιέτ γενικά, αλλά για τον αγώνα ενάντια στη δοσμένη αντεπανάσταση και την προδοσία των δοσμένων σοβιέτ" ("Απαντα", τόμος 34, σελ. 12-13). Συνοψίζοντας τα νέα καθήκοντα του κόμματος ο Λένιν τόνισε: "Εξουσία στα χέρια του προλεταριάτου, υποστήριξή του από τη φτωχή αγροτιά ή από τους μισοπρολετάριους - να η μοναδική διέξοδος".

Τη λενινιστική πολιτική τακτική στις νέες συνθήκες ενέκρινε το VI Συνέδριο του κόμματος που πραγματοποιήθηκε (χωρίς την παρουσία του Λένιν, γιατί ήταν παράνομος) σε καθεστώς ημιπαρανομίας στο διάστημα 26 Ιούλη - 3 Αυγούστου (8-16 Αυγούστου) 1917. Την εισήγηση για την πολιτική κατάσταση έκανε ο Στάλιν στηριγμένος στα άρθρα του Λένιν, ενώ εισήγηση για την οργανωτική δουλιά έκανε ο Σβερντλόφ. Το συνέδριο επίσης ενέκρινε την προσχώρηση στο κόμμα της ομάδας Μεζραγιότσι, της οποίας ηγούνταν ο Τρότσκι. και στην οποία συμμετείχαν μενσεβίκοι, αλλά και παλιοί μπολσεβίκοι που είχαν απομακρυνθεί από το κόμμα και τώρα επέστρεφαν, δηλώνοντας ότι είναι σύμφωνοι μ' όλες τις θέσεις των μπολσεβίκων. Στην ομάδα αυτή εκτός από τον Τρότσκι ήταν ο Λουνατσάρσκι, ο Μανουίλσκι κ.ά.

Αφού πέτυχε τη μονοκυριαρχία της στην εξουσία η αστική τάξη, θέλησε να ολοκληρώσει τα αντεπαναστατικά της σχέδια προετοιμάζουν την εγκαθίδρυση στρατιωτικής δικτατορίας. Την ηγεσία αυτής της επιχείρησης την ανέθεσε στον αρχιστράτηγο του Κερένσκι στρατηγό Κορνίλοφ. Το κίνημα ετοιμάστηκε με προσοχή και εκδηλώθηκε στις 25 Αυγούστου (9 Σεπτέμβρη). Στις προετοιμασίες συμμετείχε και ο Κερένσκι που όμως την τελευταία στιγμή ήρθε σε σύγκρουση με τους κινηματίες γιατί αντιλήφθηκε ότι ήθελαν να τον παραμερίσουν. Συγκεκριμένα, ο πρίγκιπας Λβοφ του διαβίβασε τελεσίγραφο του Κορνίλοφ με το οποίο ο στρατηγός ζητούσε από τον πρώην συνεταίρο του να κηρυχτεί στρατιωτικός νόμος και να παραιτηθεί η κυβέρνηση. Ο Κερένσκι και τα μικροαστικά κόμματα δεν μπορούσαν να αποδεχτούν κάτι τέτοιο. Ετσι επιχείρησαν να επωφεληθούν εμφανίζοντας το κορνιλοφικό κίνημα ως αποκλειστικά στρεφόμενο εναντίον της προσωρινής κυβέρνησης, επειδή αυτή είχε δήθεν φιλολαϊκό χαρακτήρα.

Ο Λένιν από την παρανομία προσανατολίζει το κόμμα να μην ...πατήσει την "πεπονόφλουδα" των μικροαστών. Προτείνει στους μπολσεβίκους να καλέσουν τις μάζες να ξεσηκωθούν εναντίον του κορνιλοφικού κινήματος, χωρίς όμως αυτή η πρόσκληση να δημιουργεί την εντύπωση ότι γίνεται για την υπεράσπιση της προσωρινής κυβέρνησης. Ετσι και έγινε. Με την έκκληση των μπολσεβίκων ο λαός παίρνει τα όπλα. Σχηματίζονται τμήματα ερυθροφρουρών παντού και οι επίδοξοι πραξικοπηματίες συντρίβονται. Ο Κορνίλοφ και οι συνεργάτες του θα συλληφθούν. Η αντεπανάσταση θα δεχτεί ένα ισχυρότατο χτύπημα ("Ιστορία ΚΚΣΕ", σελ. 249-250).

Γ. Π.

ΑΥΡΙΟ: Η πανεθνική κρίση