Μετά την κρίση του Ιούλη, το πέρασμα των μπολσεβίκων σε καθεστώς ημιπαρανομίας, αλλά και το αποτυχημένο πραξικόπημα του Κορνίλοφ, φάνηκε ευρύτερα στις λαϊκές μάζες της Ρωσίας ότι δεν είχαν τίποτα να περιμένουν από την αστική τάξη και τους συμμάχους της, τη μικροαστική ηγεσία των Σοβιέτ. Η οικονομική, πολιτική και κοινωνική κρίση επεκτεινόταν απ' άκρη σ' άκρη της χώρας. Η οικονομική καταστροφή και η πείνα απλώνονταν παντού και οι κεφαλαιοκράτες - που δεν έχαναν ευκαιρία για να κερδοσκοπήσουν σε βάρος του λαού - όλο και πιο συχνά κατέφευγαν στα λοκ άουτ για να αντιμετωπίσουν τους εργατικούς αγώνες. Τα αποθέματα πετρελαίου και κάρβουνου εξαφανίζονταν από την αγορά, γιατί οι διάφοροι κερδοσκόποι φρόντιζαν να τα κρύβουν, η ακρίβεια θέριζε στην κυριολεξία και η αγοραστική δύναμη των εργαζομένων έπεφτε συνεχώς. Το μεροκάματο, π. χ., είχε χάσει τη μισή του αξία σε σχέση με το 1913.

Στα χωριά η κατάσταση δεν ήταν καλύτερη απ' ό,τι στις πόλεις. Οι τσιφλικάδες δεν έσπερναν τα χωράφια, ξερίζωναν τα σπαρτά και κατέστρεφαν το σιτάρι ή το έκρυβαν για να προκαλέσουν πείνα στη χώρα. Η φτωχή αγροτιά που ήταν και η πλειοψηφία του λαού υπέφερε από την πολιτική των τσιφλικάδων.

Η προσωρινή κυβέρνηση δεν ήταν ικανή αλλά και δεν ήθελε να βγάλει τη χώρα από αυτή την κρίση. Κύρια επιδίωξη είχε να στρέψει το δυσαρεστημένο λαό εναντίον των μπολσεβίκων, τη μόνη πολιτική δύναμη που απειλούσε τα συμφέροντα των αστών και των τσιφλικάδων, ή όπως έλεγε ένας εκπρόσωπος αυτών των τάξεων, ο στόχος τους ήταν να πνίξουν την επανάσταση με το σκελετωμένο χέρι της πείνας.

Η κατάσταση αυτή αντικειμενικά έβαζε επί τάπητος το ζήτημα της εξουσίας και η δυσαρέσκεια των μαζών, παρά τους αντίθετους υπολογισμούς της αντεπανάστασης, μεταμορφώθηκε σε πολιτική υποστήριξη του μπολσεβίκικου κόμματος.

Το φθινόπωρο του 1917 η ταξική πάλη στη Ρωσία γνωρίζει πρωτοφανή όξυνση σε σχέση με το παρελθόν και οι λαϊκές μάζες συσπειρώνονται γύρω από τους μπολσεβίκους, με αποτέλεσμα ο συσχετισμός δυνάμεων να αλλάξει αποφασιστικά υπέρ της επανάστασης. Οι εργάτες απαντούν στα σαμποτάζ των κεφαλαιοκρατών με καταλήψεις εργοστασίων, κατάργηση των παλιών διευθύνσεων, συλλήψεις όσων εναντιώνονταν και επιβολή ελέγχου πάνω στην παραγωγή.

Σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με το παρελθόν ανέβηκε και ο αγώνας των αγροτών. Συνεχίστηκε από μέρους τους η δήμευση της τσιφλικάδικης περιουσίας και των γεωργικών εργαλείων με μεγαλύτερη ένταση. Σε πολλές περιοχές ανάμεσα στους αγρότες και τους τσιφλικάδες γίνονται πραγματικές ένοπλες συγκρούσεις. Την πιο πλατιά ένταση γνώρισαν οι αγροτικές κινητοποιήσεις στα κυβερνεία Ταμπόφ, Σαράτοφ, Κουρσκ, Κίεβο, Αικατερίνοσλαβ Καζάν κ. ά. Σύμφωνα δε με τα επίσημα στοιχεία της προσωρινής κυβέρνησης και των τοπικών της διοικήσεων, οι αγροτικές εξεγέρσεις που ξέσπασαν το Σεπτέμβρη του 1917 ήταν 6 φορές περισσότερες απ' αυτές που είχαν ξεσπάσει το Μάη του ιδίου έτους (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: Παγκόσμια Ιστορία, τόμος Ζ2, σελ. 898).

Δίπλα στα παραπάνω αναπτυσσόταν και το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των καταπιεσμένων εθνοτήτων που βρίσκονταν κάτω από τη ρωσική κυριαρχία. Επίσης, μαζική μεταστροφή πραγματοποιούνταν στις διαθέσεις των στρατιωτών και των ναυτών, που πλέον αρνούνταν να πολεμήσουν για τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών και των τσιφλικάδων, με αποτέλεσμα το φθινόπωρο του 1917 η συντριπτική πλειοψηφία τους να στραφεί προς το κόμμα των μπολσεβίκων.

Η πιο λαμπρή απόδειξη της όξυνσης της ταξικής πάλης από τη μια μεριά και του περάσματος των μαζών με το μπολσεβίκικο κόμμα, φανερώνεται στα Σοβιέτ, όπου το ένα μετά το άλλο αυτή την περίοδο του φθινοπώρου μπολσεβικοποιούνται. Στις 31 Αυγούστου (13 Σεπτέμβρη) το σοβιέτ της Πετρούπολης εγκρίνει απόφαση που εισηγούνται οι μπολσεβίκοι και που καλούσε να σχηματιστεί καινούρια κυβέρνηση από αντιπροσώπους του επαναστατικού προλεταριάτου και της αγροτιάς. Υστερα απ' αυτό, το προεδρείο του σοβιέτ που αποτελούνταν από εκπροσώπους του κόμματος των εσέρων και των μενσεβίκων παραιτείται και η ηγεσία του σοβιέτ περνάει στα χέρια των μπολσεβίκων. Στις 5/18 Σεπτέμβρη μπολσεβικοποιείται και το σοβιέτ της Μόσχας και στη συνέχεια η κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σοβιέτ από το κόμμα του Λένιν θα εξελιχθεί με ιδιαίτερη ταχύτητα.

Μετά από αυτές τις εξελίξεις το Μπολσεβίκικο κόμμα ξαναρίχνει το σύνθημα "όλη η εξουσία στα σοβιέτ", αλλά η υλοποίησή του αυτή τη φορά δεν ήταν δυνατό να γίνει ειρηνικά, παρά μόνο μέσω της ένοπλης εξέγερσης για την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Για να μπορέσει να ανακόψει τη ριζοσπαστικοποίηση των μαζών και να εμποδίζει τη στροφή τους προς τους μπολσεβίκους, η αστική τάξη - με τη στήριξη των μικροαστικών κομμάτων - κατέφυγε σε μια σειρά πολιτικούς ελιγμούς. Ετσι την 1/14 Σεπτέμβρη η προσωρινή κυβέρνηση ανακήρυξε τη Ρωσία Δημοκρατία και διέλυσε την κρατική Δούμα. Ταυτόχρονα, η κεντρική εκτελεστική επιτροπή των Σοβιέτ (είχε εκλεγεί από το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ - κυριαρχούσαν οι μικροαστοί) ανακοίνωσε τη σύγκληση μιας "Πανρωσικής Δημοκρατικής Σύσκεψης", η οποία θα ήταν επιφορτισμένη με το καθήκον να οργανώσει δήθεν την εξουσία πάνω σε δημοκρατική βάση. Στην πραγματικότητα, στόχος ήταν να εγκλωβιστούν οι λαϊκές μάζες στην αστική και μικροαστική επιρροή, να αφήσουν τις επαναστατικές τους οργανώσεις που ήταν τα σοβιέτ και να μπουν στο κανάλι του αστικού κοινοβουλευτισμού.

Η "Πανρωσική Δημοκρατική Σύσκεψη" άρχισε τις εργασίες της στην Πετρούπολη, στις 14/27 Σεπτέμβρη. Οι μπολσεβίκοι πήραν μέρος με σκοπό να ξεσκεπάσουν τις ταλαντεύσεις των συνθηκολόγων μικροαστών και να καλέσουν τις μάζες να αγωνιστούν για να περάσει η εξουσία στα χέρια των Σοβιέτ. Λίγες μέρες μετά, ο Λένιν θα γράψει γι' αυτή τη συμμετοχή: "Οσο περισσότερο εμβαθύνεις στη σημασία της λεγόμενης δημοκρατικής σύσκεψης, όσο προσεκτικότερα την κοιτάζεις από ορισμένη απόσταση - κι όπως λένε, απ' ορισμένη απόσταση τα πράγματα φαίνονται καλύτερα - τόσο περισσότερο πείθεσαι πως το κόμμα μας έκανε λάθος, παίρνοντας μέρος σ' αυτή τη σύσκεψη" (Απαντα, τόμος 34, σελ. 257).

Η Δημοκρατική Σύσκεψη κατέληξε στη συγκρότηση, από τα μέλη της, ενός Προκοινοβουλίου, του λεγόμενου Συμβουλίου της Ρωσικής Δημοκρατίας, στο οποίο ανέθεσε καθήκοντα συμβουλευτικού οργάνου πλάι στην προσωρινή κυβέρνηση. "Το Προκοινοβούλιο - έγραφε ο Λένιν - μοναδικό σκοπό έχει να ξεγελάσει τις μάζες, να εξαπατήσει τους εργάτες και τους αγρότες, να τους αποσπάσει από τη νέα επανάσταση που φουντώνει, να ρίξει στάχτη στα μάτια των καταπιεζόμενων τάξεων, ντύνοντας με καινούρια φορεσιά τον παλιό, δοκιμασμένο ήδη, κουρελή και πολυφθαρμένο "συνασπισμό" με την αστική τάξη" (στο ίδιο, σελ. 261). Ετσι η ΚΕ - ύστερα από την έντονη ιδεολογικοπολιτική παρέμβαση του Λένιν - αποφάσισε να μποϊκοτάρει το Προκοινοβούλιο.

Εκτος από τις προσπάθειες να ξεγελάσουν τις λαϊκές μάζες, να ανακόψουν την επαναστατική ριζοσπαστικοποίησή τους και να τις εγκλωβίσουν στο κανάλι του αστικού κοινοβουλευτισμού, οι δυνάμεις της αντεπανάστασης έθεσαν σε εφαρμογή και ένα δεύτερο σχέδιο συντριβής των επαναστατικών δυνάμεων. Καταρχήν, ξεκίνησαν την προετοιμασία ενός δεύτερου κορνιλοφικού πραξικοπήματος συγκεντρώνοντας στις δύο πρωτεύουσες, στην Πετρούπολη και τη Μόσχα, αλλά και σε άλλα μέρη (Κίεβο, Μινσκ, Ντονμπάς κλπ. ) στρατιωτικές δυνάμεις που θεωρούνταν πιστές, αποσπασμένες με κυβερνητική απόφαση από το μέτωπο. Επίσης, η προσωρινή κυβέρνηση για να έχει πλήρως λυμένα τα χέρια της, ώστε να ασχοληθεί με την καταστολή της επανάστασης, άρχιζε να προετοιμάζει το έδαφος για να κλείσει χωριστή ειρήνη με τη Γερμανία παραδίδοντάς της την Πετρούπολη. Σοβαρός επίσης κίνδυνος για την επανάσταση ήταν η ενδεχόμενη χωριστή ειρήνη που σχεδίαζαν να υπογράψουν με τη Γερμανία και οι Αγγλογάλλοι ιμπεριαλιστές, αφήνοντάς την ανενόχλητη να καταπνίξει το επαναστατικό κίνημα της Ρωσίας και μαζί ολόκληρη τη χώρα. Εκ των πραγμάτων λοιπόν η επανάσταση κινδύνευε να οδηγηθεί στην καταστροφή και κάθε στιγμή που περνούσε, αυτός ο κίνδυνος μεγάλωνε απελπιστικά, γεγονός που υποχρέωνε αντικειμενικά τις επαναστατικές δυνάμεις και πρώτα απ' όλους το μπολσεβίκικο κόμμα, να προχωρήσουν άμεσα στην πραγματοποίηση της εξέγερσης. Σ' αυτές τις συνθήκες είναι που ξεδιπλώνεται η μεγάλη και μοναδική προσωπικότητα του Λένιν ως επαναστάτη ηγέτη και μαρξιστή διανοητή.

Το ανήσυχο φθινόπωρο του 1917, τότε που η επανάσταση στη Ρωσία κάνει τεράστια βήματα, αγγίζει το όνειρο, τη δυνατότητα να πετύχει και να διαμορφώσει τους όρους για μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, αλλά αντιμετωπίζει και τον κίνδυνο να βρεθεί στο κενό και να συντριβεί, ο Λένιν είναι αυτός που με τον πλούτο των γνώσεών του, τη μεγάλη μαρξιστική του κατάρτιση και τα μοναδικά ηγετικά του χαρίσματα, θα παίξει τον πρώτο, τον κορυφαίο, το μοναδικό ρόλο στην ιστορία, που θα τον κάνει να ξεχωρίσει σε εκπληκτικό βαθμό απ' όλες τις άλλες ηγετικές φυσιογνωμίες της επανάστασης. Παρά το γεγονός ότι βρισκόταν εξόριστος και ζούσε σε καθεστώς παρανομίας, θα καταφέρει να γράψει τα προγραμματικά έργα "Η καταστροφή που μας απειλεί και πώς πρέπει να την καταπολεμήσουμε", τα "Καθήκοντα της επανάστασης", "Η κρίση ωρίμασε" κ. ά., στα οποία έδειξε ότι για να βγει η Ρωσία από την κατάσταση στην οποία βρισκόταν, για να ξεπεραστεί ο κίνδυνος της οικονομικής καταστροφής και της πείνας, για να εξαφανιστεί η οικονομική καθυστέρηση και να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία της χώρας, χρειαζόταν η σοσιαλιστική επανάσταση και η εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου (τα παραπάνω έργα: Απαντα, τόμος 34).

Μεγαλοφυές υπήρξε το έργο του Λένιν "Κράτος και επανάσταση" (Απαντα, τόμος 33) που έγραψε στο διάστημα Αύγουστος - Σεπτέμβρης του 1917. Σ' αυτό το σπουδαίο και κορυφαίο επίτευγμα τη μαρξιστικής επιστήμης αναπτύσσεται και συγκεκριμενοποιείται η μαρξιστική θεωρία για το κράτος, ενώ ταυτόχρονα ξεκαθαρίζεται από οπορτουνιστικές παραμορφώσεις.

Τέλος, μοναδικές για την ακριβή και αντικειμενική ανάλυση του συσχετισμού των ταξικών δυνάμεων στη Ρωσία και τον ακριβή προσδιορισμό των κομματικών καθηκόντων, υπήρξαν οι επιστολές που έστειλε ο Λένιν στην ΚΕ του Μπολσεβίκικου κόμματος και στις κομματικές επιτροπές της Πετρούπολης και της Μόσχας. Οι επιστολές αυτές με τίτλο "Οι μπολσεβίκοι πρέπει να πάρουν την εξουσία", "Ο μαρξισμός και η εξέγερση" και "Συμβουλές ενός που λείπει" (Απαντα, τόμος 34) πέρα του ότι περιέχουν συμβουλές γύρω από πρακτικά ζητήματα, αποτελούν κορυφαία κείμενα της μαρξιστικής σκέψης γύρω από το ζήτημα της επανάστασης ως τέχνη.

Γ. Π.

Η σοσιαλιστική επανάσταση