Θα ήταν αφελές να πιστεύει κάποιος ότι βλάβη ενός αρχαιολογικού χώρου θεωρείται μόνο η άμεση και επιτόπου καταστροφή του. Βλάβη είναι και η αλλοίωση του περιβάλλοντος των αρχαιοτήτων, είτε αυτό σημαίνει καταστροφή του φυσικού τοπίου, είτε γειτνίαση και οπτική επαφή με σύγχρονες τερατώδεις εγκαταστάσεις. Στην Ελλάδα, όπου κι αν περπατήσουμε, η ιστορία θυσιάζεται στο όνομα της... ανάπτυξης.

Ενα από τα τελευταία κρούσματα είναι τα Αρχαία Στάγειρα - γενέτειρα του Αριστοτέλη. Κοντά στον αρχαιολογικό χώρο και στην κοινότητα Ολυμπιάδα, σε ένα εξαιρετικού κάλλους φυσικό τοπίο, η καναδική εταιρία TVX GOLD αποφάσισε να εγκαταστήσει μεταλλεία παραγωγής χρυσού,αξιοποιώντας τα κοιτάσματα αρσενοπυρίτη και σιδηροπυρίτη της περιοχής. Ακόμα δεν έχει γίνει η οριστική χωροθέτηση, εν αναμονή της τελικής πρότασης του ΙΓΜΕ, για να ακολουθήσουν οι εγκρίσεις από το ΥΠΕΧΩΔΕ και το ΥΠΠΟ. Στο μεταξύ η καναδική εταιρία, πριν παραδοθεί η μελέτη του ΙΓΜΕ, ξεκίνησε γεωτρήσεις, γεγονός που προκάλεσε τις έντονες διαμαρτυρίες των κατοίκων της Ολυμπιάδας.

Οι αρχαιολόγοι της ΙΣΤ' ΕΠΚΑ και ο ανασκαφέας των Αρχαίων Σταγείρων από το 1990, δρ. Κώστας Σισμανίδης είναι θορυβημένοι. Το περιβάλλον των μνημείων θα αλλοιωθεί και θα επιβαρυνθούν και τα μνημεία από τη μόλυνση.

Ποια είναι, όμως, η ταυτότητα των Αρχαίων Σταγείρων; Η ταύτισή τους με τη γενέτειρα του Αριστοτέλη επιβεβαιώνεται από τις αρχαίες πηγές και τους σύγχρονους μελετητές.

Η πόλη ιδρύθηκε το 655 πΧ από Ιωνες αποίκους της Ανδρου και αργότερα έφθασαν άποικοι από τη Χαλκίδα. Η μεγάλη ακμή της άρχισε περίπου το 500 πΧ και διήρκεσε μέχρι τα μέσα του 4ου αι. πΧ.Στο 500 πΧ χρονολογείται και ο ισχυρός οχυρωματικός περίβολος, του οποίου η πορεία ανιχνεύεται σε ολόκληρη την περίμετρο της πόλης. Ηδη από το 1995 ξεκίνησαν αναστηλωτικές εργασίες στα μεγάλα τμήματα του τείχους.

Το 384 πΧ γεννήθηκε ο Αριστοτέλης. Λίγα χρόνια αργότερα (349 πΧ) ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος Β' πολιορκεί και καταστρέφει ολοσχερώς τα Στάγειρα, που επανιδρύθηκαν με παράκληση του Αριστοτέλη, όταν εκπαίδευε τον Μ. Αλέξανδρο. Τότε ο βασιλιάς της Μακεδονίας έκτισε το υστεροκλασικό τείχος που αποκάλυψαν οι ανασκαφές. Σύμφωνα μεμεταγενέστερη πηγή, οι Σταγειρίτες, μετά το θάνατο του Αριστοτέλη, μετέφεραν τα οστά του και τα έθαψαν στην πόλη τους, ιδρύοντας μεγάλο βωμό και καθιερώνοντας τα ετήσια "Αριστοτέλεια".Αλλά η παρακμή είχε ήδη αρχίσει. Τα Στάγειρα δε θα ξαναποκτούσαν την πρότερή τους αίγλη.

Πριν ακόμα αρχίσουν οι ανασκαφές ελάχιστα ίχνη διακρίνονταν από την αρχαία πόλη. Ορατά ήταν μόνο τα ίχνη της μεσαιωνικής κατοίκησης στο βόρειο λόφο. Η πρώτη, αλλά μικρής διάρκειας ανασκαφική προσπάθεια, έγινε το 1968 από τον τότε διευθυντή του Μουσείου Θεσσαλονίκης, Φώτη Πέτσα,ο οποίος διενήργησε έρευνες σε δύο σημεία έξω από την τειχισμένη πόλη: στον κολπίσκο της "Συκιάς",όπου αποκαλύφθηκαν αναλήμματα (τοίχοι συγκράτησης χωμάτων) κλασικών χρόνων και στη θέση "Βίνα",όπου αποκαλύφθηκε κυκλικός πύργος. Οι ανασκαφές διακόπηκαν το 1990, χρονιά κατά την οποία ο αρχαιολόγος Κώστας Σισμανίδης έκανε δοκιμαστικές τομές. Από τότε συνεχίζεται η έρευνα με χρηματοδοτήσεις της ΕΕ (ΠΕΠ), του ΥΠΠΟ και της Κοινότητας Ολυμπιάδας. Στην κορυφή του νότιου λόφου της οχύρωσης οι έρευνες αποκάλυψαν την Ακρόπολη,η οποία, καταλαμβάνοντας το ψηλότερο σημείο της πόλης, δίνει τη δυνατότητα πλήρους κατόπτευσης.

Πολλά είναι τα τμήματα λιθόκτιστων σπιτιών του 5ου, 4ου και 3ου αιώνα πΧ, που ήρθαν στο φως σε διαφορετικά σημεία της αρχαίας πόλης. Τα αρχαιότερα ίχνη κατοίκησης και τα σημαντικότερα κατάλοιπα της οικιστικής αρχιτεκτονικής εντοπίστηκαν στο βόρειο λόφο.Εκεί διαπιστώθηκε ότι το ορεινό του εδάφους, οι έντονες κλίσεις του και η πυκνότητα της κατοίκησης επέβαλαν ποικίλες πρακτικές λύσεις, όπως τη βαθμιδωτή διαμόρφωση ακόμα και τη δημιουργία υπόγειων χώρων που ευνοούνταν από τη μορφή του εδάφους.Μέχρι τώρα όσες οικίες ανασκάφηκαν δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την οικιστική οργάνωση, την οικονομία και την κοινωνία των Σταγείρων. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα "τα μεγάλα δωμάτια, οι στενοί λιθόστρωτοι ή διαμορφωμένοι στο βράχο δρόμοι και η κλιμακωτή διάταξη των σπιτιών θυμίζουν τους παραδοσιακούς οικισμούς των ελληνικών νησιών".

Στον αυχένα, μεταξύ των δύο λόφων της πόλης, εντοπίστηκαν δημόσια οικοδομήματα. Ανάμεσά τους η Στοά των κλασικών χρόνων (ορθογώνιο κι επίμηκες κτίσμα) όπου συγκεντρώνονταν οι Σταγειρίτες για δημόσιες συζητήσεις. Μπροστά στη Στοά και αριστερά της μνημειακής κλίμακας σώζεται η θεμελίωση ενός μικρού βωμού.

Αποκαλυπτικό για την οργάνωση και οικονομία της κοινωνίας είναι ένα δεύτερο δημόσιο κτίριο, όπου ο δομήσιμος χώρος αξιοποιείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να διαμορφώνονται υπόγειοι χώροι και μάλιστα σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο εντοπίζεται τριμερές κτίσμα, το οποίο πιθανόν να στέγαζε καταστήματα. Σε χαμηλότερο επίπεδο αποκαλύφθηκε χώρος που φέρει λαξευμένες στο βράχο επιμήκεις, βαθιές κοιλότητες και λάκκους. Εικάζεται ότι εκεί λειτουργούσε πατητήρι σταφυλιών. Στο τρίτο επίπεδο διαμορφώνεται μικρός ορθογώνιος χώρος, πιθανόν αποθηκευτικός.

Η ζωή στην αρχαία πόλη φτάνει μέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Με την εγκατάσταση οχυρού σχετίζεται το μεσοβυζαντινό τείχος και ο πύργος του, θεμελιωμένα πάνω στο αρχαϊκό τείχος, γεγονός που αποτελεί σημαντική πληροφορία για την κατοίκηση των αρχαίων Σταγείρων. Οι βυζαντινοί, εξάλλου, χρησιμοποίησαν ως οικοδομικό υλικό επιμελώς λαξευμένους γρανίτινους γωνιόλιθους, που προέρχονται από μεγάλο και πιθανώς εκατόμπεδο αρχαϊκό ναό(6ος αι. πΧ) στο βόρειο λόφο. Εξίσου σημαντικό θεωρείται και το αρχαϊκό ιερό,αφιερωμένο σε γυναικεία θεότητα, στο εσωτερικό του οποίου βρέθηκε βωμός και πλήθος κινητών ευρημάτων (πήλινα ειδώλια και μήτρα, γυναικείες προτομές κ.ά.).

Κι όμως αυτός ο αρχαιολογικός χώρος του οποίου τα τείχη περιβάλλουν μια ιστορία εκατοντάδων χρόνων "φυλάσσεται υποτυπωδώς",όπως επισημαίνει ο ανασκαφέας. Κρούσματα λαθρανασκαφών ακόμα δεν υπήρξαν,"μέχρι αποδείξεως του εναντίον" συνεχίζει. Οσο για την περιοχή που περιβάλλει τα Αρχαία Στάγειρα, είναι σίγουρο πως η γη κρύβει δεκάδες ακόμα ίχνη της ιστορίας...

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Μ Ο Υ Σ Ι Κ Η

Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η

Αιχμάλωτη

συμφερόντων

και αδιαφάνειας

Μια συζήτηση με καθηγητές, εκπροσώπους του Συλλόγου Καθηγητών Ωδείων και Μουσικών Σχολών Μακεδονίας - Θράκης, για το πολυνομοσχέδιο του ΥΠΠΟ και τους λόγους που κάνουν επιτακτική την απόσυρσή του

Σελίδες 2 - 3

Α Ν Ε Ρ Γ Ι Α

Σ Τ Ο Π Ε Ρ Α Μ Α

Η καταγραφή

της πραγματικότητας

έχει ανατρεπτική

δυναμική

Η ανεργία - και ιδίως των γυναικών - στην πόλη είναι κοινό μυστικό. Οταν όμως οι Περαματιώτες αποφάσισαν να τη μετρήσουν επιστημονικά, βρέθηκαν μπροστά σε μια ακόμα πιο δυσάρεστη πραγματικότητα...

Σελίδες 8 - 9

Α Υ Τ Ο Κ Ι Ν Η Τ Ο

Η αγορά

του Οκτώβρη

Ο Αύγουστος ήταν κακός και ο Σεπτέμβρης χειρότερος. Ομως ο Οκτώβρης, διαψεύδοντας τις εκτιμήσεις των παραγόντων της αγοράς και αδιαφορώντας για τις φήμες περί μείωσης τιμών έκλεισε, σχεδόν, με 3.500 περισσότερες πωλήσεις απ' τον προηγούμενο μήνα

Σελίδα 13

Α Θ Λ Η Τ Ι Σ Μ Ο Σ

Προβλέπονται καταιγίδες...

στις εκλογές μπάσκετ

Γερές κόντρες σε εξέλιξη για τις νέες διοικήσεις σε ΕΟΚ και ΕΣΑΚ

Σελίδα 14