"Της νομισματικής η θέσις εν την καθόλου επιστήμη γενικώς ανεγνωρίσθη από των αρχών κυρίως του παρόντος αιώνος ως σπουδαιοτάτη και απαραιτήτως αναγκαία προς μελέτην της ιστορίας, της καλλιτεχνίας, της μυθολογίας, της γεωγραφίας και της μετρολογίας των αρχαίων (... ) Ουδείς δε νυν των μη επωφελουμένων των εκ της νομισματικής φώτων δύναται να φέρη δικαιώς τον τίτλον αληθούς μύστου οιασδήποτε των προμνημονευθεισών επιστημών... ".

Τα παραπάνω, περί Νομισματολογίας, γράφει ο Βρετανός αρχαιολόγος Β. Head,το 1887.

Η σχέση του ανθρώπου με τα νομίσματα είναι πολύ παλιά. Αρχίζει τότε που σταμάτησαν οι ανταλλαγές σε είδος και εμφανίστηκαν νέες ανταλλακτικές αξίες οι οποίες πήραν τη μορφή των γνωστών νομισμάτων. Είναι το χρήμα και η κίνησή του που προσδιόρισαν συστήματα, κοινωνίες, κοινωνικές ομάδες και συμπεριφορές. Και είτε είναι από πολύτιμο υλικό (χρυσός, άργυρος κ. ά) είτε είναι πλαστικό (χαρτονομίσματα, πιστωτικές κάρτες) όπως σήμερα, παραμένει το ίδιο ισχυρό, "λατρεύεται" και "θεοποιείται" το ίδιο, εξακολουθεί να είναι αιτία πολέμων. Κι ύστερα από χιλιάδες χρόνια τα σύγχρονα νομίσματα θα παρέχουν ανάλογες πληροφορίες στους ιστορικούς του μέλλοντος για την εποχή μας.

Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ νωρίς εκτιμήθηκε η καλλιτεχνική τους αξία και έγιναν συλλεκτικά αντικείμενα.Από τον αρχαίο ελληνικό κόσμο γνωρίζουμε τις συλλογές των Πτολεμαίων, των Ατταλιδών και του Μιθριδάτου ΣΤ, βασιλιά του Πόντου. Συλλογές είχαν στα αυτοκρατορικά χρόνια ο Αύγουστος, ο Τίτος, ο Δομιτιανός και ο Τραϊανός. Μετά το Μεσαίωνα γνωρίζουμε τις συλλογές των Μεδίκων της Φλωρεντίας (15ος αι. ), του Αλφόνσου Ε της Αραγωνίας (1416 - 1458). Στα νεότερα χρόνια οι συλλογές πληθαίνουν και στον ελλαδικό χώρο, πολλές από τις οποίες κατέληξαν στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών. Οι κάτοχοί τους ανταποκρίνονταν στο κάλεσμα της εποχής να σωθεί η προγονική κληρονομιά. Ανάμεσά τους οι αδελφοί Ζωσιμά, που υπήρξαν οι πρώτοι μεγάλοι δωρητές του Νομισματικού Μουσείου, ο Ι. Δημητρίου, ο Α. Σούτζος, ο Α. Ρόστοβιτς, ο Μ. Βλαστός, ο Ι. Μισθός κ. ά. Κι ακόμα φιλέλληνες όπως ο Ε. Σλήμαν, ο Ε. Τσίλερ, η κόμισα Λ. Ριανκούρ, ο W. Dorpfeld, o F. Imhoof - Blumer.

Σήμερα το κύκλωμα της αρχαιοκαπηλίας καθόλου δεν αγνοεί το νομισματικό πλούτο. Αλλωστε, έχουν την "ατυχία" να ανασύρονται στην επιφάνεια της γης κάθε φορά που βρέχει και τότε οι επίδοξοι έμποροι και διακινητές κάνουν νυχτέρια. Δυστυχώς το ίδιο κάνουν και οι αρχαιολόγοι (σ.σ. Αμφίπολη) για να περισώσουν ό,τι προλάβουν. Μόνο που τα νομίσματα λόγω του μικρού τους όγκου παρέχουν ευκολίες μεταφοράς. Ετσι όπως μας λέει ο Ι. Τουράτσογλου "νομίσματα από τη Φυλακωπή, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία μεταφέρονται μέσα στα οπωροκηπευτικά προϊόντα. Επίσης, διακινούνται και μέσω των νησιών του Αιγαίου. Εδώ χρειάζεται ιδιαίτερη μεθόδευση για την ανίχνευσή τους και συνήθως φτάνουμε πυροσβεστικά".

Παραμένει, όμως, ερώτημα το πώς και το γιατί η νομισματική ως επιστήμη νοσεί.Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το νόμισμα ως αρχαιολογικό υλικό και ιστορικό τεκμήριο ελάχιστα διδάσκεται και μελετάται στα αρχαιολογικά τμήματα των ελληνικών πανεπιστημίων. Ο Οργανισμός του υπουργείου Πολιτισμού δεν προβλέπει νομισματολόγο.Οσο για το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών, διαθέτει συλλογή η οποία δεν είναι επισκέψιμη από το 1994 ενόψει της μετεγκατάστασης του Μουσείου στο Ιλίου Μέλαθρον.

Η ιστορία του Νομισματικού Μουσείου αρχίζει το 1829.Τότε στο Εθνικό Μουσείο, που ιδρύεται σε μία από τις αίθουσες του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, στεγάζονται και τα 359 νομίσματα που αποτέλεσαν τον πυρήνα του μετέπειτα Νομισματικού Μουσείου.Το 1867 ορίζεται επίσημα ως παράρτημα της ΕΘνικής Βιβλιοθήκης ενώ ήδη από το 1843 έχει στεγαστεί σε μία αίθουσα του Πανεπιστημίου. Το 1887 αρχίζει η αναζήτηση νέας στέγης και παραχωρείται μία πτέρυγα της Σιναίας Ακαδημίας. Η μεταφορά έγινε το 1890 κι εκεί έμειναν τα νομίσματα ως το 1940 οπότε αποφασίστηκε η φύλαξή τους στην Τράπεζα της Ελλάδας.Η Πολιτεία αποφάσισε τη διοικητική αυτοτέλεια της νομισματικής συλλογής το 1964 ενώ το 1977 αποδόθηκε ο παλιός τίτλος του Νομισματικού Μουσείου.

Η πρώτη νομοθετική πράξη, που ορίζει ότι, στο Ιλίου Μέλαθρον (οικία Σλήμαν) θα στεγαστεί το Νομισματικό Μουσείο δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης το 1926. Η τελευταία υπουργική απόφαση έχει ημερομηνία 15/3/97,αλλά η νομισματική συλλογή δε μεταφέρεται αφού όπως μας λέει ο Ι. Τουράτσογλου, "δεν έχουν ολοκληρωθεί τα έργα αποκατάστασης του κτιρίου. Εξάλλου δεν υπάρχουν και φύλακες".Ωστόσο το εκθεσιακό πρόγραμμα εγκρίθηκε από το ΚΑΣ το 1992. Στον πρώτο όροφο έχουν ήδη τοποθετηθεί χαμηλές βιτρίνες για τα νομίσματα, ώστε να διευκολύνεται η θέαση των τοιχογραφιών.Οι βιτρίνες συνοδεύονται με κατακόρυφα πλέξιγκλας στα οποία θα τοποθετηθούν κείμενα καθώς και φωτογραφίες που παρουσιάζουν σε μεγέθυνση τα εκτιθέμενα νομίσματα. Το τρίτο σκέλος της έκθεσης αφορά στην ηλεκτρονική ενημέρωση,όπου οι επισκέπτες θα μπορούν στην οθόνη ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή να περιδιαβούν την ιστορία της νομισματοκοπίας από την αρχαία Αθήνα έως τις αποικίες, τη Μικρά Ασία, την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, τις πόλεις του Ευξείνου Πόντου και της Προποντίδας. Ολα αυτά με τη βοήθεια κειμένων και φωτογραφιών.

Σήμερα το Νομισματικό Μουσείο διαθέτει 600.000 περίπου νομίσματα που καλύπτουν τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, τη ρωμαιοκρατία, το Βυζάντιο, το δυτικό Μεσαίωνα και τους νεότερους χρόνους. "Θησαυρούς", ανασκαφικές μαρτυρίες, μολυβδόβουλα, μετάλλια και πολύτιμους λίθους. Ακόμα έχει μία από τις καλύτερα ενημερωμένες βιβλιοθήκες των Βαλκανίων στον εξειδικευμένο χώρο της νομισματικής, της ιστορίας και της σιγιλλογραφίας καθώς κι ένα εργαστήριο πλήρως εξοπλισμένο για τη συντήρηση του μετάλλου.

Την ίδια στιγμή εκπονούνται προγράμματα διεθνών συνεργασιών μέσω του Ιντερνέτ. Ενα από αυτά θα πραγματοποιηθεί το 1998 σε συνεργασία με το Βρετανικό Μουσείο, ενώ σε συνεργασία με την Ιταλία μέσω του Ιντερνέτ, οι χρήστες θα μπορούν να παρακολουθούν μαθήματα Νομισματικής. Αλλά το τελευταίο πρόγραμμα "δεν υπάρχει στα ελληνικά ελλείψει χρημάτων" λέει ο Ι. Τουράτσογλου.

Η πλούσια συλλογή, η βιβλιοθήκη, τα διεθνή προγράμματα, αλλά και η αναγκαιότητα να αναπτυχθεί η επιστήμη της νομισματικής, συνηγορούν στο αίτημα του Νομισματικού Μουσείου Αθηνών, να αναπτυχθούν μουσεία και θέσεις νομισματολόγων περιφερειακά, ώστε εκείνο να μπορέσει να διαδραματίσει ένα πολυσχιδή ρόλο, ως Ινστιτούτο Ερευνας και πόλος έλξης μελετητών.Στις επιδιώξεις του Μουσείου εντάσσονται οι εκδόσεις, η παραγωγή CD - ROM, η διεξαγωγή επιστημονικών συναντήσεων, διαλέξεις, κύκλοι μαθημάτων κ. ά.

Δήμητρα ΜΥΡΙΛΛΑ

Ε. Τσίλλερ: Ιλίου Μέλαθρον. Υδατογραφία της πρόσοψης

Το περίφημο δεκάδραχμο των Συρακουσών, γνωστό και ως "δημαρέτειον". Στην μπροστινή όψη του, απεικονίζεται τέθριππο και στην πίσω η νύμφη Αρέθουσα (α μισό 4ου π.Χ. αιώνα)

Τετράδραχμον των Αθηνών με τον Δήλιο Απόλλωνα στη μία του όψη (2ος π.Χ. αιώνας)