Τα πρωτοπόρα στελέχη της, τα μέλη της ΟΚΝΕ, αντεπεξήλθαν και με το παραπάνω στο δύσκολο καθήκον που τους είχε αναθέσει το ΚΚΕ, που είχε έγκαιρα συλλάβει το πρόβλημα της ενότητας της νεολαίας.

Τη σπουδαιότητα και αναγκαιότητα της δημιουργίας μίας νεολαιίστικης οργάνωσης, που θα συσπειρώνεται, θα παλεύει και θα δρα στα πλαίσια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, δίπλα στο ΕΑΜ, την επισήμαναν και οι αποφάσεις της 2ης Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του Κομμουνιστικού Κόμματος, που συνήλθε στην Αθήνα το τελευταίο δεκαήμερο του Δεκέμβρη του '42 και στάθηκαν, αναλυτικά, στα προβλήματα του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Χαράζοντας την κατευθυντήρια γραμμή και τα καθήκοντα του Κόμματος, στην απόφαση διαπιστωνόταν ότι: "Κεντρικό καθήκον του ΚΚΕ παραμένει η πάλη κατά του ξένου κατακτητή και η απελευθέρωση της Ελλάδας και του ελληνικού λαού από κάθε εξωτερική και εσωτερική πολιτική και οικονομική σκλαβιά". Ενα από τα σοβαρότερα καθήκοντα που υπογράμμισε ιδιαίτερα η 2η Συνδιάσκεψη, ήταν η ανάγκη της μαχητικο-στρατιωτικής οργάνωσης των δυνάμεων του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στο ακέραιο στις απαιτήσεις του αγώνα. Με διάγγελμά της επίσης, που απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό, τον καλούσε να πυκνώσει τις τάξεις του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου και του ΕΛΑΣ.

Η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ τόνιζε, επίσης, την ανάγκη να συγκροτηθεί ενιαία εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση της νεολαίας, με βάση την πάλη για την εθνική απελευθέρωση και την κατοχύρωση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων του ελληνικού λαού και υπογράμμισε ότι το Κόμμα πρέπει να βοηθήσει την Κομμουνιστική Νεολαία να παίξει αποφασιστικό ρόλο σ' αυτήν την προσπάθεια και να διαθέσει τις δυνάμεις της για τη συγκρότηση της ενιαίας αυτής εθνικοαπελευθερωτικής οργάνωσης της νέας γενιάς.

Η ένταση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, οι λυσσαλέες προσπάθειες των κατακτητών να γονατίσουν το λαό, να του τσακίσουν το ηθικό, να του συντρίψουν τις οργανωμένες δυνάμεις του στις πόλεις και στην ύπαιθρο, να χτυπήσουν τον ΕΛΑΣ, που κάθε μέρα γινόταν και ισχυρότερος, όλα αυτά επέβαλλαν στις απελευθερωτικές οργανώσεις να συσπειρώνουν περισσότερο τις γραμμές τους. Στη νεολαία, η μέχρι τότε δράση του ΕΑΜ Νέων και των άλλων οργανώσεων που είχαν προσχωρήσει σε αυτό, δημιουργούσε τις καλύτερες προϋποθέσεις για το πέρασμα από την ενιαία δράση στην ενιαία πια οργάνωση. Η σκληρή, ανελέητη πάλη απαιτούσε ενιαία πειθαρχία, δράση, κατεύθυνση, ολοκλήρωση της ενότητας της νέας γενιάς. Την αναγκαιότητα αυτή, όλες οι οργανώσεις της νεολαίας την ένιωθαν, την κατανοούσαν κάθε μέρα και περισσότερο.

Το ζήτημα αυτό απασχόλησε την ΚΕ του ΕΑΜ Νέων στη σύσκεψη της 14ης Γενάρη 1943 και τις καθοδηγήσεις των οργανώσεων νεολαίας ΟΚΝΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας σε σύσκεψή τους, την 1η Φλεβάρη του ίδιου χρόνου.

Το Μάρτη του 1942, συνήλθε η 2η Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΟΚΝΕ και αποφάσισε να προτείνει σε όλες τις οργανώσεις της νεολαίας, με τις οποίες συνεργάζονταν στην Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ Νέων, να προχωρήσουν στη δημιουργία της ενιαίας οργάνωσης της Νεολαίας.

Η πρόταση της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας έγινε δεκτή και στις 23 Φλεβάρη του 1943, πραγματοποιήθηκε η πρώτη σύσκεψη με τη συμμετοχή των εκπροσώπων όλων των νεολαιίστικων οργανώσεων της εποχής, όπου αποφασίστηκε η δημιουργία της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης των Νέων, της θρυλικής ΕΠΟΝ, με την ίδρυση της οποίας, λύθηκε το πρόβλημα της δημιουργίας εφεδρειών του επαναστατικού στρατού.

Από το βιβλίο του Θ. Λιακόπουλου (Πορφύρη) παραθέτουμε ένα απόσπασμα που περιγράφει τη μέρα ίδρυσης της ΕΠΟΝ. "... Την παραμονή της 23ης Φλεβάρη του '43, σε ένα χαμηλό σπιτάκι της οδού Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους, άρχισαν να μπαίνουν με αρκετές προφυλάξεις και δυο - δυο, ύστερα από κάθε 2 ώρες ορισμένοι νέοι και ανάμεσά τους η αξέχαστη Ηλέκτρα. Ηταν οι αντιπρόσωποι των οργανώσεων της νέας γενιάς, που συγκεντρώνονταν για να ιδρύσουν την ΕΠΟΝ. Ως το βράδυ είχαν έρθει όλοι, εκτός από τους εκπροσώπους του Συμβουλίου των Φίλων της Νέας Γενιάς που θα έρχονταν την άλλη μέρα το πρωί. Ολο το βράδυ, οι αντιπρόσωποι έμειναν βέβαια άγρυπνοι. Ο χρόνος πέρασε απαρατήρητα με σιγανές κουβέντες για να μην ακούγονται στο δρόμο, με καλαμπούρια και αφηγήσεις του αγώνα. Την άλλη μέρα, 23 του Φλεβάρη, ήρθαν και οι υπόλοιποι και άρχισε μία ιστορική για τη νεολαία μέρα. Η μέρα της ίδρυσης της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, της ηρωικής ΕΠΟΝ. Στην ιδρυτική σύσκεψη, εκτός από τους αντιπροσώπους των οργανώσεων πήραν μέρος ο καθηγητής Ρουσόπουλος, ο Κ. Σωτηρίου, η Ρόζα Ιμβριώτη κ.ά. Την εισήγηση έκανε ο εκπρόσωπος της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων. Επακολούθησε πλατιά συζήτηση και γόνιμες προτάσεις. Προτάθηκαν αρκετές ονομασίες για την ενιαία οργάνωση. Τελικά, αποφασίστηκε να ονομάζεται ΕΠΟΝ.Η σύσκεψη ψήφισε ομόφωνα το ιδρυτικό της ΕΠΟΝ και την ιδρυτική διακήρυξη. Εκλέχτηκε προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο και χαράχτηκαν οι γενικές γραμμές του Καταστατικού της Οργάνωσης.

Οι εκπρόσωποι των οργανώσεων, μετά τη λήξη των εργασιών της σύσκεψης, αφού υπέγραψαν τα ντοκουμέντα της, άρχισαν να φεύγουν μόλις άρχιζε να βραδιάζει κατά τον ίδιο συνωμοτικό τρόπο: δυο - δυο κάθε 2 ώρες. Η ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ είχε τελειώσει και είχε μπει στις πιο λαμπρές σελίδες της ιστορίας της ελληνικής νεολαίας...".

Στα πρώτα επίσημα ντοκουμέντα της ΕΠΟΝ χαράχτηκαν με σαφήνεια και απλότητα οι σκοποί και οι επιδιώξεις της, οι δρόμοι που έπρεπε να ακολουθηθούν για την πραγμάτωση των ανώτερων ιδανικών και στόχων της νεολαίας μας. Τόσο το ιδρυτικό, όσο και το καταστατικό της ΕΠΟΝ, επισήμαναν το χαρακτήρα της σαν οργάνωσης Εθνικοαπελευθερωτικής, Αντιφασιστικής, Προοδευτικής, αντι-πολεμικής, φιλειρηνικής. Οι σκοποί της ΕΠΟΝ καθορίστηκαν με διαύγεια στα πρώτα επίσημα ντοκουμέντα της. Ειδικότερα, το ιδρυτικό της ΕΠΟΝ αναφέρει σχετικά με τους σκοπούς ίδρυσής της: "...6. Οι βασικοί σκοποί που πρέπει να εμπεριέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ είναι:α. Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.

β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον με οποιαδήποτε μορφή κι αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας, έτσι που όλες οι εξουσίες ν' απορρέουν από την κυρίαρχη θέληση του λαού.

γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης, με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης και ειδικά της Βαλκανικής.

δ. Γενικά, πρέπει να καθορίζεται στο καταστατικό ότι η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική - προοδευτική, αντιπολεμική - φιλειρηνική.

ε. Αποφασίζεται η ίδρυση δημοσιογραφικού κεντρικού οργάνου με τίτλο: "Νέα Γενιά".

στ. Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει και αναθέτει στο προσωρινό Κεντρικό Συμβούλιο της ΕΠΟΝ να κάνει διαπραγματεύσεις με κάθε εθνική οργάνωση νέων που δε θα έχει προσχωρήσει στην ΕΠΟΝ, με σκοπό να προσχωρήσει. Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπροσώπου της νέας γενιάς, με συμμετοχή αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ".

Οι σκοποί της ΕΠΟΝ υπογραμμίζουν την ανάγκη του σωστού συνδυασμού της νόμιμης με την παράνομη δουλιά και δράση. Οι ίδιες οι σκληρές συνθήκες της ξενικής σκλαβιάς επέβαλλαν αυτή την αδήριτη ανάγκη. Η ΕΠΟΝ και στον τομέα αυτό εκπλήρωσε με μαστοριά και τον σκοπό αυτό. Στα εργοστάσια η ύπαρξη και η δράση της ΕΠΟΝίτικης παράνομης οργάνωσης συνδυαζόταν με τη δράση της νόμιμης συνδικαλιστικής οργάνωσης των νέων εργατών. Στα Πανεπιστήμια η ΕΠΟΝίτικη δουλιά συνδυαζόταν με τη δράση των φοιτητικών λεσχών και των διαφόρων φοιτητικών συλλόγων. Στους μαθητές η ΕΠΟΝ δρούσε σε συνδυασμό με τις μαθητικές επιτροπές και τις επιτροπές παιδικών και μαθητικών συσσιτίων. Οι ΕΠΟΝίτισσες, εκτός από τη μαζική τους συμμετοχή σε όλους τους αγώνες της ΕΠΟΝ, έπαιρναν μέρος σε μαζικές νεολαιίστικες οργανώσεις, καθώς και στις επιτροπές λαϊκών συσσιτίων. Σημαντικό ρόλο στο σωστό συνδυασμό της νόμιμης και παράνομης δουλιάς έπαιξε η πολύτιμη πείρα των νεολαιίστικων οργανώσεων και κυρίως της ΟΚΝΕ, από τη δράση της στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας.

• Σημαντικό χαρακτηριστικό επίσης της δράσης της ΕΠΟΝ ήταν οι ιδιαίτερες διεκδικήσεις της νεολαίας που έβαζε για πραγματοποίηση. Η πάλη για ψήφο στα 18 χρόνια για το δικαίωμα του "εκλέγειν και εκλέγεσθαι" για τους νέους και τις νέες, ο αγώνας για την ισοτιμία αγοριών και κοριτσιών, η πάλη για τη δημιουργία προϋποθέσεων, όπου η νεολαία θα αναπτύσσεται "μέσα στη χαρά της δημιουργικής δράσης", η διεκδίκηση της ισότιμης συμμετοχής της νέας γενιάς στην ανόρθωση του τόπου, όλα αυτά δείχνουν την προωθημένη μορφή των τότε απαιτήσεων της νέας γενιάς, απαιτήσεων που και σήμερα είναι γραμμένες στις σημαίες των αγώνων της νεολαίας.

Η ΕΠΟΝ δείχνοντας το πλατύ ενωτικό της πνεύμα καλούσε όλους τους νέους και τις νέες να ενταχθούν στην ΕΠΟΝ για το διώξιμο του καταχτητή, διατηρώντας ακόμα και τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις τους. Η οργάνωση ήξερε ότι με την ένταξή τους στην πάλη θα διαμορφώνονταν οι αντιφασίστες αγωνιστές της λευτεριάς και της προόδου. Η πείρα έδειξε ότι πραγματικά οι εκατοντάδες χιλιάδες μαχητές της ΕΠΟΝ έγιναν οι πιο μαχητικοί αγωνιστές στην πάλη για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση του λαού και της νεολαίας της Ελλάδας, πάλεψαν με ηρωισμό για την πραγματοποίησή τους και αρκετοί από αυτούς έπεσαν στον υπέρτατο αυτό αγώνα.

Γιούλη ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Μαχητές της Α υποδειγματικής ανταρτοομάδας ΕΛΑΣ - ΕΠΟΝ του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ με μέλη της καθοδήγησης της ΕΠΟΝ

ΕΠΟΝίτες στην παρέλαση της Θεσσαλονίκης (Οκτώβρης 1944)