Η αδιάκοπη, ακόμα και σε αφάνταστα δύσκολες συνθήκες, πάλη του για την πνευματική ανύψωση της εργατικής τάξης και όλων των καταπιεσμένων στρωμάτων, για την απόσπασή τους από τη δουλωτική επιρροή της αστικής τάξης, σηματοδοτεί τη φυσιογνωμία του. Γιατί η ανύψωση αυτή είναι μέσο και σκοπός μας, συστατικό στοιχείο της αντίληψης και της διαπαιδαγώγησής μας. Αντίληψης και διαπαιδαγώγησης με ρίζες βαθιές, που αξίζει εδώ σύντομα να υπενθυμίσουμε μερικές από τις σπουδαιότερες στιγμές της ιστορικής διαμόρφωσής της.

Το 1927, στον Εκπαιδευτικό Ομιλο (ΕΟ), δραστήριο επιστημονικό σωματείο που βρισκόταν σε συνεχή επαφή με όλα τα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής εκείνης, ξεσπά μια κρίσιμη ιδεολογική διαμάχη. Πυρήνας της διαμάχης, η ταξικότητα της παιδείας.

Ο επικεφαλής της συντηρητικής άποψης Αλέξανδρος Δελμούζος υποστήριζε πως η παιδεία δεν έχει καμιά σχέση με τη σύνθεση της κοινωνίας και τους ταξικούς αγώνες και πως ο ΕΟ πρέπει να μείνει έξω και μακριά απ' αυτούς, με κύριο στόχο του να βοηθήσει στην πραγματοποίηση της υπερταξικής και υπερκομματικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Σε εκείνη την ιστορική συνεδρίαση του ΕΟ, ο επικεφαλής της ριζοσπαστικής άποψης Δημήτρης Γληνός, χωρίς να είναι ακόμα κομμουνιστής, διακήρυξε, με μοναδικό ως τα σήμερα για την καθαρότητα και τη μεστότητά του λόγο, την αφετηριακή ιδεολογική θέση μας στο ζήτημα της παιδείας. Πως η παιδεία καθορίζεται πάντοτε από τη σύνθεση της κοινωνίας και είναι όργανο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης, που τη χρησιμοποιεί για να εξασφαλίζει τα συμφέροντά της και να περιφρουρεί τα προνόμιά της. Πως όποιοι υποστηρίζουν την απολιτική παιδεία, στην ουσία υποστηρίζουν την παιδεία της κυρίαρχης τάξης και παραπλανούν το λαό. Γι' αυτό η εκπαιδευτική αλλαγή προϋποθέτει κοινωνική πολιτική αλλαγή. Οποιες παραχωρήσεις θα γίνουν από την άρχουσα τάξη, θα είναι αποτέλεσμα της ταξικής πάλης των εργατών, των αγροτών και των άλλων αδικημένων στρωμάτων του λαού μας.

* * *

Στα χρόνια που ακολούθησαν, η επίδρασή του εκφράζεται καθαρά στους φοιτητικούς αγώνες που καθοδηγεί η ΟΚΝΕ και στο συνδικαλιστικό κίνημα των εκπαιδευτικών. Επίδραση που αναγκάζει τον Γ. Παπανδρέου, υπουργό Παιδείας της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1931, να καλέσει τους εκπαιδευτικούς να επιλέξουν την εργασία ή την ιδεολογία τους!

Στο Κόμμα μας ριζώνει η πεποίθηση πως η μόρφωση της εργατικής τάξης είναι σημαντικό στοιχείο για την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού κινήματος. Δεν πρωτοστατεί μόνο στους διεκδικητικούς αγώνες για την εκλαϊκευση της παιδείας, αλλά ξετυλίγει μια πρωτοφανή μορφωτική δραστηριότητα.

Φυλακές και εξορίες, στα 40 και πλέον χρόνια παρανομίας και μισοπαρανομίας του ως το 1974, από κάτεργα και απομονωτήρια, μετατρέπονται σε σχολεία και πανεπιστήμια. Τα στελέχη μας πρωτοστατούν στη συστηματική οργάνωση μαθημάτων αλφαβητισμού, μαρξιστικής και πολιτικής θεωρητικής κατάρτισης, ακόμα και ξένων γλωσσών και επαγγελματικής εκπαίδευσης. Την προσπάθεια αυτή στηρίζουν με όλες τις δυνάμεις τους οι πιο φωτισμένες συνειδήσεις της παιδαγωγικής, της επιστήμης και του πολιτισμού του τόπου μας, που συναντήθηκαν με τους κομμουνιστές στους τόπους βασανισμού, γιατί τους συνέπαιρνε το ίδιο πάθος: Να ρίξουν στα σκοτάδια φως. "Μας φυλάκισαν για να μας εξοντώσουν με τα βάσανα και τις στερήσεις της φυλακής. Μα εμείς, μόλις φυλακιστήκαμε, βάλαμε για σκοπό μας να βγούμε από τις φυλακές γεροί, όχι μόνο στο σώμα, μα και στην ψυχή μας. Η πρώτη μας δουλιά ήταν να μάθουμε γράμματα". (Από το Αναγνωστικό Γ και Δ Τάξης του Δημοτικού Σχολείου που συνέγραψε ο παιδαγωγός μας Μιχάλης Παπαμαύρος για τις ανάγκες των κρατουμένων).

Από αυτά τα σχολεία της φυλακής ξεπήδησαν τέτοιες ολόπλευρες προσωπικότητες όπως ο Γ. Ρίτσος, ο Μ. Κατράκης και άλλοι πολλοί. Η αξιοπρέπεια, η περηφάνια, η δίψα για μόρφωση, ακλόνητη πίστη στο λαό, μα και οι οργανωτικές και διδακτικές ικανότητες των κομμουνιστών, που γνώρισε και έζησε από κοντά ο κορυφαίος διανοητής μας Δ. Γληνός στα σχολεία της εξορίας του στον Αη Στράτη, ήταν ο καταλύτης για την προσχώρησή του στο ΚΚΕ το 1936. "Βλέπω φως", είχε πει τότε. "Γίνεσαι εσύ μαθητής κι ο λαός απλά και σοφά σε μπάζει στο μεγάλο σχολείο της ζωής".

* * *

Οι αρχές που διατυπώνονται στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΠΕΕΑ, για το περιεχόμενο και την οργάνωση της εκπαίδευσης, εξακολουθούν να διατηρούν αμείωτο στις μέρες μας τον πρωτοποριακό χαρακτήρα τους, για το θαυμαστό τρόπο που απαντούν στο βασικό πρόβλημα της εκπαίδευσης: Ποιος, τι και για ποιο σκοπό μαθαίνει, από τη σκοπιά των λαϊκών συμφερόντων:

1. Καθολικό δικαίωμα στη μόρφωση, από την κατώτατη ως την ανώτατη εκπαίδευση, ανάλογα με τις ικανότητες και τα ενδιαφέροντα του καθένα.

2. Βαθιά γενική μόρφωση που παίρνει το έργο της από τη ζωή και για τη ζωή. Διαμόρφωση επιστημονικής κοσμοθεωρίας, αλλά και πρακτικής αντίληψης των επιστημονικών μεθόδων της ανθρώπινης παρέμβασης στη φύση και την κοινωνία. 3. Με μέθοδο την άσκηση στην παραγωγική εργασία, τη σχολική αυτοδιοίκηση και τη σύνδεση του σχολείου με την αρετή, φυσική και κοινωνική πραγματικότητα, διαπαιδαγώγηση μιας άλλης γενιάς ανθρώπων με δημιουργικές ικανότητες και εσωτερική πειθαρχία, συνειδητών συντελεστών της κοινωνικής εξέλιξης.

Εμπρακτη απόδειξη της νέας αντίληψης για την παιδεία, που δυνάμωνε από το θαύμα που συντελέστηκε στον τομέα αυτό στην ΕΣΣΔ, η μάχη των οργανώσεων της ΕΑΜικής Αντίστασης και ιδιαίτερα της ΕΠΟΝ, μέσα στη φωτιά του αγώνα, να λειτουργήσουν όλα τα σχολεία της Ελεύθερης Ελλάδας, αλλά και των σκλαβωμένων περιοχών. Η δημιουργία δύο φροντιστηρίων (Παιδαγωγικών Ακαδημιών) για την ταχύρυθμη εκπαίδευση δασκάλων, η ίδρυση νυχτερινών σχολών αλφαβητισμού, παιδικών σταθμών, επαγγελματικών σχολών, η οργάνωση παιδαγωγικού συμβουλευτικού συνεδρίου, με αντιπροσώπους του εκπαιδευτικού κλάδου απ' όλη την Ελλάδα. Μια προσπάθεια που συνεχίζεται ακόμη και στον εμφύλιο. Ενα μεγάλο έργο που εκείνος που το εμπνεύστηκε και το καθοδήγησε από τη θέση του ΠΓ του Κόμματός μας, ο Δ. Γληνός, δεν πρόλαβε να το ζήσει. Τη θέση του όμως πήρε η καλύτερη γενιά επιστημόνων και παιδαγωγών του τόπου μας, νεότερων και παλιών, που μόνο το ΚΚΕ ήταν σε θέση να κινητοποιήσει και να αναδείξει. Ανάμεσά τους ο Πέτρος Κόκκαλης, ο Χ. Θεοδωρίδης, ο Γιάννης Κορδάτος, η Ρόζα και ο Γιάννης Ιμβριώτης, ο Μιχάλης Παπαμαύρος, ο Κώστας Σωτηρίου, ο Νίκος Κιτσίκης, η Ελλη Αλεξίου, ο Γιώργος Αθανασιάδης.

* * *

Ο πλούτος της σκέψης που τροφοδοτείται και τροφοδοτεί την ταξική πάλη, ο επιστημονικός σοσιαλισμός, συγχωνευμένος με το εργατικό κίνημα, το ΚΚΕ, πρωτοστατεί και στο κίνημα του 114 και του 15%, στους μεγάλους αγώνες της παιδείας στα χρόνια που ακολούθησαν τη μεταπολίτευση, με πρώτη δύναμη τις παρατάξεις του, τις επιτυχίες και τις κατακτήσεις των αγώνων αυτών.

Μιας τέτοιας κληρονομιάς συνεχιστής είναι το ΚΚΕ και σήμερα. Γι' αυτό και θα βρεθεί μπροστά στους μεγάλους ταξικούς αγώνες που έρχονται. Οχι μόνο για να καταργηθούν τα σχέδια και οι νόμοι τους για της παιδεία, αλλά για ν' ανατραπεί το σύνολο της πολιτικής τους. Το φως που καίει χρειάζεται να δυναμώσει και να οδηγήσει τη νέα γενιά στο βήμα της ιστορίας.

Ελένη ΜΗΛΙΑΡΟΝΙΚΟΛΑΚΗ

Η Ρόζα Ιμβριώτη