ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο νεκρός δικαιώνεται!

Του Γ. Χ. ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ

Μια φορά και έναν καιρό ο Θεός του κόσμου που δε συμπαθούσε και πολύ τους ανθρώπους, που αυτός από δική του πρωτοβουλία αποφάσισε να πλάσει από λάσπη και άλλα πανάκριβα υλικά, έστησε και μια χώρα. Τη βάφτισε, μάλιστα, και την είπε Ελλάδα. Τα βιβλία λένε πολλά και διάφορα για τη χώρα αυτή. Λένε για τα ηρωικά της παιδιά, για τους παμπόνηρους θεούς της, για το δοξασμένο της παρελθόν. Πιο πολλά λένε για τον πολιτισμό της, που ήτανε ο πρώτος, λένε αυτά τα βιβλία, και μοναδικός. Οι άλλες χώρες, λένε ακόμα, που κι αυτές τις έστησε ο ίδιος Θεός, πολύ αργότερα όμως, επειδή δεν είχανε δικό τους πολιτισμό ούτε δικό τους ένδοξο παρελθόν, από την πολλή τους ζήλια έπιασαν και ό,τι είχε και δεν είχε η Ελλάδα το μιμήθηκαν. Πήρανε τα δικά της γράμματα. Δανείστηκαν, χωρίς επιστροφή, πολλές από τις δικές της λέξεις. Ακόμα, λένε αυτά τα βιβλία, αυτές οι καθυστερημένες χώρες έμαθαν να σκέφτονται, όπως οι Ελληνες, αυτοί, δηλαδή, που κατοικούσαν την Ελλάδα. Το μόνο κακό που είχε αυτή η Ελλάδα, αυτό δεν το λένε, βέβαια, τα βιβλία, αλλά μου το είπε ένας παππούς μου, σοφός άνθρωπος ο καημένος, Θεός σχωρέστον, ήτανε η φτώχεια. Φτώχεια και των γονέων. Ούτε τα χωράφια της ήτανε της προκοπής, ούτε εργοστάσια είχε. Μόνο βαπόρια είχε. Πολλά βαπόρια. Αυτά όμως είχανε προλάβει μερικοί επιτήδειοι από πολύ νωρίς και τα έκαναν δικά τους. Κι από τότε δεν έδιναν δραχμή, και είχανε πολλές από δαύτες, ούτε στην Ελλάδα ούτε στους Ελληνες.

Και σαν να μην έφτανε μόνο αυτό, επειδή, λένε τα βιβλία, και όπως θα καταλάβατε τα βιβλία λένε ό,τι τους αρέσει, οι άλλες χώρες, αυτές που δεν είχανε δικό τους πολιτισμό ούτε και ένδοξο παρελθόν και γι' αυτό μόλις έβρισκαν ευκαιρία άρπαζαν ό,τι τους χρειαζόταν από την Ελλάδα, αποφάσισαν να κατηφορίσουν ένα πρωί και να καθίσουν, με το έτσι θέλω, στο σβέρκο της. Αυτό το τελευταίο, που λέει για σβέρκο και άλλα σχετικά, μου το είπε ένας άλλος παππούς, που είχε συναντήσει το δικό μου τον παππού και άλλους πολλούς παππούδες της γειτονιάς σε μια φυλακή. Τώρα γιατί οι παππούδες αυτοί βρέθηκαν όλοι μαζί μέσα στη φυλακή είναι μια άλλη ιστορία, που θα σας τη γράψω μια άλλη φορά. Κι αυτή η ιστορία δε μιλάει μόνο για φυλακές, μιλάει και για άλλους παππούδες, που τους είχανε πάει με το ζόρι να μείνουνε χρόνια ολόκληρα στα νησιά. Χωρίς να το θέλουνε αυτοί, όμως. Και μαζί μ' αυτούς που τους στείλανε στα νησιά, ενώ αυτοί δεν ήθελαν να πάνε, μόνο θέλανε να μείνουν στο δικό τους τον τόπο, εκεί να δουλέψουν και να κάνουνε πράματα δίκαια και σωστά, η ιστορία αυτή μιλάει και για άλλους που δεν ήτανε παππούδες, αυτοί ήτανε ποιητές, γράφανε ποιήματα, δηλαδή, που μιλούσαν για τη λευτεριά και για μια άλλη γυναίκα που την έλεγαν Δημοκρατία. Μιλάει και για ζωγράφους, για μεροκαματιάρηδες, για ψαράδες, για γεωργούς. Μιλάει και γι' αυτούς που παίζουνε θέατρο και τους λένε ηθοποιούς και για τους άλλους που μαθαίνουνε στα παιδιά γράμματα και τους λένε δασκάλους.

Μαζί με τη φτώχεια, λοιπόν, να και οι άλλοι να σου κάθονται στο σβέρκο. Να και οι φυλακές, και τα νησιά και όλοι αυτοί, παππούδες ή όχι δεν έχει και πολλή σημασία. Οπως καταλαβαίνετε, η ζωή στην Ελλάδα, όσο περνούσε ο καιρός, τόσο γινόταν πιο δύσκολη. Αρχισαν οι άνθρωποι να φεύγουν. Ετσι, όπως λένε τα παραμύθια. Επαιρναν το δρόμο να πάνε αλλού, να κάνουνε την τύχη τους. Να δουλέψουνε σε άλλα αφεντικά, να στείλουνε τα παιδιά τους στο σχολείο, να πάρουνε καινούρια παπούτσια, γιατί είχαν βαρεθεί να φοράνε τα άλλα που είχανε τρύπες και μπάζανε νερά και λάσπες. Και μη νομίζετε πως αυτό το φευγιό είχε καλό αποτέλεσμα. Μπορεί τα παπούτσια να μην έμπαζαν νερά, άνοιγαν όμως αλλού καινούριες τρύπες. Ανοιγαν μέσα βαθιά στην καρδιά. Γιατί αυτοί που έφευγαν και έπαιρναν τους δρόμους της ξενιτιάς, όταν γύριζαν πίσω στον τόπο τους με τα χέρια τρύπια και τα πνευμόνια αραχνιασμένα, μαζί με τους άλλους που έβγαιναν από τις φυλακές και τους άλλους που γύριζαν από τα νησιά δεν έβρισκαν τίποτε, όπως το είχανε αφήσει. Ολα είχανε στο μεταξύ αλλάξει. Είχανε γίνει άσχημα. Είχανε χάσει το χρώμα και τη μυρωδιά τους. Οι γειτονιές έγιναν σαν το φαράγγι της Σαμαριάς, όπου δεν έμπαινε πια ο ήλιος, γιατί δεν τον άφηναν τα ψηλά τα σπίτια που τα είχαν σπείρει εδώ και κει, χωρίς σχέδιο, χωρίς λόγο. Ετσι, λένε κάτι άλλα βιβλία, γιατί το ήθελε μια άλλη γυναίκα (δεν είμαι σίγουρος κιόλας, αν ήτανε γυναίκα), που δεν έμοιαζε ούτε τη Λευτεριά ούτε τη Δημοκρατία. Αυτή την έλεγαν Αντιπαροχή. Πάνε, λοιπόν, κατά διαόλου οι αυλές, που ήτανε γεμάτες λουλούδια, μολόχες και βασιλικά. Και μαζί μ' αυτές, πάνε και οι ιστορίες και τα λιανοτράγουδα που ακούγονταν τα βράδια σ' αυτές τις αυλές, όπου το φρεσκοκομμένο καρπούζι τραγουδούσε κι αυτό τα δικά του τραγούδια. Και οι άνθρωποι είχανε αλλάξει. Αυτοί που πότιζαν τα βασιλικά κι τις μολόχες και έκοβαν το βράδυ τα μυρωδάτα καρπούζια, τώρα είχανε άλλες συνήθειες. Φόραγαν άλλα ρούχα, έλεγαν άλλα τραγούδια. Κάτι κρυφομιλητά για επανάσταση και άλλη κοινωνία κόπηκαν τώρα με το μαχαίρι. Και μέσα από τα σπίτια που τώρα ήτανε ψηλά δεν έβγαιναν πια οι παλιοί νοικοκυραίοι της προσφυγιάς και της ξύλινης παράγκας. Την Τούμπα δεν την έλεγαν Μικρή Μόσχα, έτσι για χωρατό. Την έλεγαν Κολωνάκι!

Να, λοιπόν, οι τρύπες βαθιά στην καρδιά. Τρύπες που δεν έμπαζαν νερά, βέβαια, έμπαζαν όμως κάθε λογής θλίψη.

- Τι έφταιξε, ρε παιδιά; Φώναξε, ένα βράδυ, απελπισμένος ο μπαρμπα -Μήτσος, ψηλά από το μικρό μπαλκονάκι του, εκεί που δε χωρούσε ούτε μολόχα ούτε βασιλικός.

- Ποιος μας χάλασε τη ζωή; Τις καρδιές μας, ρε παιδιά, ποιος τις έκανε καφτάνι, και μπάζουν από παντού απελπισία και θάνατο;

Βέβαια, κανένας δε βρέθηκε να απαντήσει στον μπαρμπα - Μήτσο. Τα βιβλία λένε όμως πως ο φταίχτης πέθανε ένα πρωί ήσυχα - ήσυχα, την ώρα που όλοι οι άλλοι με τις τρύπιες καρδιές κοιμούνταν πάνω στα χαλασμένα τους όνειρα. Τα ραδιόφωνα άρχισαν να παίζουν λυπητερές μουσικές. Τα σχολεία δεν έκαναν μάθημα τη μέρα της κηδείας. Αλλοι βγήκαν στους δρόμους και μυξόκλαιγαν για το μεγάλο χαμό. Μόνο ο μπαρμπα - Μήτσος κατέβηκε από το μπαλκόνι του, πήγε στο Κρυονέρι, όπου, όταν ήτανε μικρός, ο δάσκαλος τους έβγαζε για περίπατο, έκοψε μια μολόχα και την έτριψε ανάμεσα στα χοντρά του δάχτυλα, για να μοσκοβολήσει και ψιθύρισε σιγαλά για να μην τον ακούσει κανείς.

- Λένε πως ο νεκρός δικαιώνεται. Εγώ όμως δε θέλω να πεθάνω για να βρω το δίκιο μου. Θέλω να το βρω ζωντανός!

Μπορεί τα παπούτσια να μην έμπαζαν νερά, άνοιγαν, όμως, αλλού καινούριες τρύπες. Ανοιγαν μέσα βαθιά στην καρδιά. Γιατί αυτοί που έφευγαν και έπαιρναν τους δρόμους της ξενιτιάς, όταν γύριζαν πίσω στον τόπο τους με τα χέρια τρύπια και τα πνευμόνια αραχνιασμένα, μαζί με τους άλλους που έβγαιναν από τις φυλακές και τους άλλους που γύριζαν από τα νησιά, δεν έβρισκαν τίποτε, όπως το είχανε αφήσει. Ολα είχανε στο μεταξύ αλλάξει. Είχανε γίνει άσχημα

ΙΒ' ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

Ερευνα και ηλεκτρονική "Κλεοπάτρα"

Οταν μια Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει στην ευθύνη της την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς σε 4 νομούς της χώρας, με διόλου αμελητέες σε σπουδαιότητα και ποσότητα αρχαιότητες, κι όταν ο όγκος και η έκταση της δουλιάς εξαρτώνται από τις "τρέχουσες" ανάγκες που δημιουργεί η λαίλαπα της "ανάπτυξης", τότε το έργο αυτής της Εφορείας, όπως γενικότερα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, γίνεται εξαιρετικά δύσκολο. Πολύ περισσότερο όταν το επιστημονικό και εργατοτεχνικό προσωπικό δεν αρκεί για να καλύψει όλες τις ανάγκες.

Το αρχαιολογικό έργο (έρευνα, προστασία, συντήρηση, ανάδειξη) διεξάγεται κάτω από τέτοιες συνθήκες και γι' αυτό το λόγο είναι πολλαπλάσια σημαντική και επιβεβλημένη η αναφορά σε αυτό.

Ετσι, λοιπόν, η ΙΒ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων,που εποπτεύει τους Νομούς Ιωαννίνων, Αρτας, Πρέβεζας, Λευκάδας,διαθέτει 7 αρχαιολόγους στο μόνιμο προσωπικό της, το οποίο "αυξάνεται" με προσλήψεις έκτακτων. Η δραστηριότητα της Εφορείας το 1997 θα ανακοινωθεί στο πλαίσιο της τετραήμερης παρουσίασης (26-29 του Απρίλη) του έργου το ΥΠΠΟ κατά το 1997 για την Πολιτιστική Κληρονομιά.

Στην περιοχή Πρέβεζας ο αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης βρίσκεται στις προτεραιότητες της Εφορείας, καθώς συνεχίζονται τα έργα ανάδειξης (ανασκαφές, έργα στερέωσης, αποτυπώσεις, διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου, γεωτεχνικές μελέτες) του Μνημείου του Αυγούστου και της Επαυλης Αντωνίνου, ενταγμένα στο Β ΚΠΣ. Αλλά η έρευνα σ' αυτή την περιοχή έφερε για πρώτη φορά στο φως κεφαλή αγάλματος που ανήκει στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο,ιδρυτή της ρωμαϊκής Νικόπολης. Εξάλλου, στην Επαυλη του Αντωνίνου αποκαλύφθηκαν περίτεχνα ψηφιδωτά δάπεδα,τα οποία προστατεύονται με προσωρινά στέγαστρα, μέχρις ότου ολοκληρωθεί η μελέτη των μόνιμων στεγάστρων.

Αλλά η περιοχή της Νικόπολης είναι μία τεράστια αγροτική έκταση, με πλήθος ιδιόκτητων αγροτεμαχίων και με εμφανώς αυξανόμενη τάση οικοπεδοποίησης και οικιστικής εκμετάλλευσης.Τα ανάλογα αιτήματα είναι πολλά και πολλές φορές φτάνουν έως την απαίτηση άρσης και μείωσης των Ζωνών Προστασίας που έχει θεσπίσει η Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αυτό το φαινόμενο οδήγησε στη διαπίστωση: Η μεγάλη έκταση του αρχαιολογικού χώρου δεν έχει πλήρως ερευνηθεί και τεκμηριωθεί. Η συστηματική και σε βάθος έρευνα θα απαιτούσε πολύ χρόνο και υψηλές πιστώσεις, αλλά θα ήταν δυνατή η ηλεκτρονική καταγραφή των έως τώρα πληροφοριών και ευρημάτων που έχει δώσει η περιοχή, καθώς και η επιφανειακή έρευνά της, ώστε να εντοπιστούν πιθανές άλλες αρχαιότητες και να χαρτογραφηθεί ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος.Αυτό σε συνάρτηση με την καταγραφή των ιδιοκτησιών θα βοηθούσε στον έλεγχο της κατάστασης. Ετσι το 1993 εκπονήθηκε το ερευνητικό πρόγραμμα "Κλεοπάτρα",που αναπτύσσεται με διεπιστημονική συνεργασία, αξιοποιώντας τις δυνατότητες που δίνει η πληροφορική. Εως τώρα έχουν συνταχθεί 1.076 δελτία αγροτεμαχίων, 239 δελτία μνημείων, 734 δελτία κινητών ευρημάτων και παράλληλα διεξάγονται γεωφυσικές έρευνες.

Το 1997, στο πλαίσιο του αυτού προγράμματος, έγιναν καθαρισμοί στον ερειπιώνα της ρωμαϊκής Νικόπολης και περιορισμένες ανασκαφές, προκειμένου να συμπληρωθεί το ευρύτερο τοπογραφικό διάγραμμα του αρχαιολογικού χώρου.

Ωστόσο, μεγάλο μέρος της δραστηριότητας της Εφορείας εξαρτήθηκε από τους έντονους ρυθμούς ανοικοδόμησης και τα μεγάλα δημόσια έργα (π. χ. αποχετευτικό δίκτυο) κυρίως στην πόλη της Αρτας,όπου έγιναν 15 σωστικές ανασκαφές σε οικόπεδα ιδιωτών. Δεδομένου ότι η Αρτα είναι χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας Αμβρακίας, μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Ηπείρου, οι σωστικές ανασκαφές αποκάλυψαν τμήματα του οργανωμένου σε ορθογώνια οικοδομικά τετράγωνα πολεοδομικού ιστού της, της οχύρωσής της και του δυτικού νεκροταφείου με κινητά ευρήματα.

Σωστικές ανασκαφές διεξήχθησαν και στο Νομό Λευκάδας,ενώ στο Νομό Ιωαννίνων ερευνήθηκε προϊστορικός οικισμός και το νεκροταφείο στη θέση Λιατοβούνι, στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης με το Δήμο Κόνιτσας.

H IB' ΕΠΚΑ, στη διάρκεια του '97, ασχολήθηκε και με διαμορφώσεις αρχαιολογικών χώρων. Στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης κατασκεύασε νέους χώρους υγιεινής και αντικατέστησε την παλιά περίφραξη. Στο Μεγάλο Θέατρο της Αρτας τοποθετήθηκε περίφραξη και ολοκληρώθηκε η μελέτη κατασκευής φυλακίου και χώρων υγιεινής για τον αρχαιολογικό χώρο του Νεκρομαντείου.Ο καθαρισμός και η αποψίλωση των αρχαιολογικών χώρων έγινε, για πρώτη φορά, με τη συνεργασία κοινοτήτων και πολιτιστικών φορέων.

Τέλος, σχετικά με τα μουσεία εγκρίθηκε από το ΚΑΣ η μελέτη μετεγκατάστασης του Μουσείου Λευκάδας στο ισόγειο του Πνευματικού Κέντρου της Πόλης. Επίσης, ανατέθηκαν από τη Διεύθυνση Μελετών Μουσείων, οι μελέτες για τα νέα μουσεία Αρτας και Νικόπολης και η μελέτη ανακαίνισης του Μουσείου Ιωαννίνων.

Δ. Μ.