Ο θεσμός του οικογενειακού δικαστή είναι ένα αίτημα του γυναικείου κινήματος που χρονολογείται από δεκαετίες, γιατί σχετίζεται με τα παιδιά, αλλά και τις φτωχές γυναίκες που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να διεκδικήσουν το δίκιο τους (πολύ περισσότερο όταν ο πρώην σύζυγος είναι οικονομικά και κοινωνικά ισχυρός, με δημόσιες σχέσεις και διασυνδέσεις). Ηταν ένα από τα αιτήματα που είχαν διατυπωθεί από τις συνέδρους ήδη στο 5ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας που είχε γίνει το 1991. Για το θέμα αυτό, που σήμερα φαίνεται να προχωρά, μας μιλά η δικηγόρος Φωτεινή Στεργιοπούλου,εκπρόσωπος του Λόμπι των Ελληνικών Γυναικείων Οργανώσεων στο Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών.

"Παλιό αίτημα του γυναικείου κινήματος είναι να υπάρχει ένας ειδικός δικαστής που θα ασχολείται με τα οικογενειακά θέματα και ιδίως αυτά που αφορούν τα παιδιά, γιατί οπωσδήποτε χρειάζονται σ' αυτό τον τομέα ειδικές γνώσεις, και παιδαγωγικές και ψυχολογικές", τονίζει.

- Στο εξωτερικό υπάρχει ο θεσμός του οικογενειακού δικαστή;

- Βέβαια, υπάρχει σε όλα τα κράτη της Ευρώπης. Να αναφέρω ιδιαίτερα τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Αγγλία. Πρόκειται για ειδικευμένους δικαστές, που δεν έχουν απλά νομικές γνώσεις, αλλά και γνώσεις από άλλο κύκλο επιστημών.

- Στην Ελλάδα ο θεσμός βρίσκεται στα σπάργανα...

- Ναι, με το νόμο 2247 που ψηφίστηκε πρόπερσι. Είναι ο νόμος για την υιοθεσία, που περιλαμβάνει και άλλες διατάξεις σχετικές με το Οικογενειακό Δίκαιο.

Σύμφωνα με αυτό το νόμο, θα δημιουργηθούν ειδικά τμήματα Οικογενειακού Δικαίου για να δικάζουν τις διαφορές που αφορούν τις οικογενειακές υποθέσεις και κυρίως τις υποθέσεις ανηλίκων, επιμέλειες, υιοθεσίες, αλλά και γενικότερα όλες τις οικογενειακές υποθέσεις όπως καθορίζει η πολιτική δικονομία.

Τα ειδικά αυτά τμήματα Οικογενειακού Δικαίου ιδρύονται σε κάθε έδρα Πρωτοδικείου και εκεί θα εκδικάζονται υποχρεωτικά όλες οι συναφείς υποθέσεις.

Το οικογενειακό δικαστήριο θα έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να δικάζει τις οικογενειακές διαφορές. Οικογενειακοί δικαστές θα διορίζονται δικαστές που έχουν κάποια εμπειρία τουλάχιστον πέντε ετών στο βαθμό του πρωτοδίκη. Τα τμήματα αυτά θα στελεχωθούν βασικά από τους δικαστές που είναι απόφοιτοι της Εθνικής Σχολής Δικαστών, η οποία άρχισε τα τελευταία χρόνια να λειτουργεί. Ωσπου να αρχίσουν να εργάζονται αυτοί οι εξειδικευμένοι δικαστές, θα χρησιμοποιούνται δικαστές που έχουν εμπειρία στα σχετικά θέματα. Κι όταν δεν υπάρχουν τέτοιες δικαστές και δεν έχουν εμπειρία τουλάχιστον πέντε χρόνων στο βαθμό του πρωτοδίκη, τότε θα χρησιμοποιούνται δικαστές με μικρότερη προϋπηρεσία. Κι αυτό με δεδομένο ότι υπάρχουν Πρωτοδικεία με δικαστές που καλύπτουν μόνο τη σύνθεση του Πρωτοδικείου - και βέβαια δεν μπορούν να έχουν την πολυτέλεια να έχουν και ειδικότητες σε διάφορα τμήματα. Εξάλλου δεν ξέρουμε ακόμα τι θα γίνει στα επαρχιακά δικαστήρια, αν θα πηγαίνουν σε αυτά οι απόφοιτοι της σχολής, που για την ώρα προορίζονται μάλλον για τα δικαστήρια της Αθήνας και πιθανόν και της Θεσσαλονίκης.

Η θητεία των οικογενειακών δικαστών θα είναι διετής τουλάχιστον.

- Ποια θα είναι τα εμπόδια για την εφαρμογή του νόμου;

- Πρώτα πρώτα υπάρχει το πρόβλημα της ειδίκευσης - πού θα γίνεται; Μέσα από τη σχολή θα παίρνουν ορισμένοι αυτοί την ειδίκευση; Η θα συμπεριλαμβάνεται στις γνώσεις που θα διδάσκονται όλοι; Υστερα, νομίζω ότι δεν αρκεί αυτό. Το βασικό εμπόδιο που υπήρχε πάντα είναι ότι οι δικαστές συνήθως δε θέλουν να εξειδικεύονται. Γιατί; Επειδή για να έχουν "καλές" προαγωγές, πρέπει να περνάνε απ' όλα τα τμήματα και μάλιστα από τμήματα που ίσως θεωρούνται πολύ πιο σημαντικά από τις οικογενειακές διαφορές (που δε θεωρείται μέχρι σήμερα ότι προϋποθέτουν καμιά νομική ειδική γνώση). Είναι μάλλον θέμα εμπειρίας, γνώσεων, ψυχολογίας και άλλων επιστημών. Γι' αυτό εγώ νομίζω ότι δεν είναι εύκολο να εφαρμοστεί στη χώρα μας ο θεσμός. Αλλο πρόβλημα: Είναι τα δυο χρόνια θητείας που ορίζει ο νόμος. Ωσπου να μάθουν οι δικαστές, πάλι θα φεύγουν. Γιατί δεν ισχύει ό,τι γίνεται στο εξωτερικό, που μπορεί να είναι και ένας χωριστός κλάδος του δικαστηρίου.

Είναι ένα φαινόμενο που το παρατηρούμε και στους εισαγγελείς ανηλίκων - ανάμεσά τους τα τελευταία χρόνια υπάρχουν πολύ αξιόλογες γυναίκες εισαγγελείς και δικαστές. Μόλις αρχίζουν και προσαρμόζονται και μαθαίνουν και εξοικειώνονται με τα παιδιά, παίρνουν μετάθεση ή προαγωγή και φεύγουν. Υπάρχουν δηλαδή δομικές δυσκολίες για την εφαρμογή του θεσμού...

- Ωστόσο πρέπει να εφαρμοστεί ο θεσμός, γιατί σήμερα τίθενται σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Είναι γνωστό ότι σ' αυτές τις υποθέσεις που κρίνεται το συμφέρον του παιδιού πολλοί δικαστές θεωρούν ότι "συμφέρον" είναι μόνο ή κύρια να πάει το παιδί με το γονιό που είναι πιο εύπορος...

- Αυτό είναι λάθος και δεν μπορεί να νομίζουν κάτι τέτοιο, γιατί ο νόμος το καθορίζει ρητά ότι δεν είναι αυτό το συμφέρον του παιδιού...

- Στην πράξη, όμως, τι γίνεται;

- Στην πράξη παίρνονται συχνά αποφάσεις με το σκεπτικό ότι πρυτανεύει το υλικό, το οικονομικό όφελος, ότι αυτό είναι το συμφέρον του παιδιού. Είναι σφάλμα όμως να κρίνεται έτσι το συμφέρον του παιδιού. Γιατί το σωστό θα ήταν ο πλουσιότερος γονιός να πληρώσει ό,τι χρειάζεται να ξοδευτεί και ακόμα παραπάνω για να έχει την επιμέλεια του ανήλικου ο καταλληλότερος γονιός.

- Οταν όμως το δικαστήριο αποφασίζει να δώσει το παιδί στον πιο εύπορο, πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί μια τέτοια κατάσταση;

- Οι αποφάσεις του Πρωτοδικείου μπορεί να επανεξεταστούν στο Εφετείο. Αλλά βέβαια όταν περάσει ένας χρόνος, δυο χρόνια και τα παιδιά έχουν συνηθίσει και μεγάλωσαν με τον ένα από τους δυο γονείς, τον οικονομικά πιο εύρωστο, είναι δύσκολο να επανέλθουν στον άλλο γονέα. Το βλέπουμε από τις εμπειρίες μας, το έχουμε δει και από την τηλεόραση σε ορισμένες περιπτώσεις.

- Υπάρχουν πολλές τέτοιες περιπτώσεις;

- Ναι, είναι πολλές.

- Και κατά κανόνα είναι οι γυναίκες οι πιο αδικημένες;

- Δεν μπορώ να πάρω μια φυλετική θέση, γιατί τίποτα δεν είναι απόλυτο, μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο άντρας είναι ο "αδικημένος" και θα ήταν πραγματικά ο πιο κατάλληλος γονιός για το συμφέρον του παιδιού. Συνήθως όμως αδικούνται όσοι δεν έχουν αρκετά χρήματα και δεν μπορούν να υποστηρίξουν την υπόθεσή τους, όπως πρέπει - και συνήθως οι γυναίκες είναι περισσότερες σ' αυτή την κατηγορία.

Υστερα οι γυναίκες επηρεάζονται και ψυχολογικά, όταν έχουν εγκαταλειφθεί και στερούνται χρημάτων, παρουσιάζουν μια ψυχολογική κατάπτωση, μια ηττοπάθεια και εγκαταλείπουν τον αγώνα, δεν πολεμούν για το δίκιο τους.

Το ξέρω, γιατί έχουν βγει θαυμάσιες αποφάσεις με πολλές αιτιολογίες και πολύ δίκαιες, που όμως οι γυναίκες δεν κατόρθωσαν ποτέ να τις εκτελέσουν.

- Γιατί;

- Γιατί δεν είχαν χρήματα. Κάθε εκτέλεση απόφασης για τα παιδιά με δικαστικό επιμελητή κοστίζει 500.000 δραχμές! Αν μια γυναίκα πήγαινε δυο φορές τη βδομάδα να πάρει τα παιδιά της με δικαστικό επιμελητή, θα έπρεπε να δίνει ένα εκατομμύριο τη βδομάδα για τα έξοδα του δικαστικού επιμελητή. Αλλά και ο επιμελητής όταν πάει, βλέπουμε ότι συχνά δημιουργούνται δράματα. Οποιος δε θέλει να δώσει τα παιδιά, δεν τα δίνει.

- Τι θα μπορούσε να γίνει;

- Σ' αυτές τις περιπτώσεις λέμε ότι η δικονομία προβλέπει το ευεργέτημα της πενίας, αλλά κακά τα ψέματα, χρειάζεται μια ορισμένη διαδικασία. Οι γυναικείες οργανώσεις μπορεί να βοηθήσουν, αλλά τα έξοδα είναι ένα μεγάλο πρόβλημα.

- Με το θεσμό του οικογενειακού δικαστή μπορεί να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση; Ισως ένας πιο ειδικευμένος και ευαισθητοποιημένος δικαστής ή οι κοινωνικοί λειτουργοί μπορεί να βοηθήσουν... αφού έχουν πείρα και έχουν ειδικευτεί στην επίλυση τέτοιων προβλημάτων...

- Στις περιπτώσεις τις οικογενειακές, οι κοινωνικοί λειτουργοί κάνουν πρώτα πρώτα μια έρευνα. Ο νόμος το προβλέπει αυτό και για τις υιοθεσίες και για τις επιμέλειες. Πριν αυτό ήταν υποχρεωτικό, αλλά ο νόμος τροποποιήθηκε: Με το νέο νόμο 2521 που αφορά το μισθολόγιο των δικαστικών λειτουργών και άλλες διατάξεις ορίζεται ότι αν δεν μπορεί η κοινωνική υπηρεσία να κάνει έγκαιρα τη γνωμάτευσή της, τότε μπορεί να γίνει δίκη και χωρίς γνωμάτευση, χωρίς την υποχρεωτική συνεκτίμηση έκθεσης της κοινωνικής υπηρεσίας. Αυτό έγινε γιατί συνωστίζονταν οι σχετικές υποθέσεις, ιδίως στο Δικαστήριο Ανηλίκων και δεν μπορούσε να γίνει η δίκη. Τώρα αν η έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας δεν υποβληθεί εμπρόθεσμα, το δικαστήριο δικάζει χωρίς έκθεση...

- Αλλά αυτό δεν είναι θετικό για την ουσία της υπόθεσης...

- Αυτό θέλω να πω. Δημιουργούμε θεσμούς χωρίς να έχουμε τις υποδομές. Για να μπορεί σε κάθε έδρα Πρωτοδικείου να υπάρχει κοινωνική υπηρεσία, που θα μπορεί να ανταποκριθεί στο φόρτο δουλιάς, χρειάζονται αρκετοί κοινωνικοί λειτουργοί, γιατί αυτές που ήδη υπάρχουν δεν προλαβαίνουν. Κι όμως κοινωνικοί λειτουργοί δεν προσλαμβάνονται...

- Τελικά έτσι πλήττονται και πάλι οι φτωχότεροι γονείς, που είναι συνήθως οι γυναίκες...

- Βέβαια. Και δεν είναι μόνο η φτώχεια - που είναι οπωσδήποτε πολύ σημαντική - είναι η εγκατάλειψη, είναι το βάρος, οι υποχρεώσεις των παιδιών, η οικογενειακή αποδοκιμασία που υπάρχει πολλές φορές, ιδιαίτερα στην επαρχία. Οι γυναίκες παθαίνουν μια φοβερή ψυχική κατάπτωση και δεν μπορούν να ανταποκριθούν σε όλα αυτά.

Το επαναλαμβάνω, κερδίζουν τις υποθέσεις και δεν μπορούν να αντέξουν τον πόλεμο που τους γίνεται. Υπάρχουν βέβαια και οι εξαιρέσεις. Γνωρίζω μια γυναίκα χωρίς δικά της εισοδήματα που υφίστατο απειλές και ξυλοδαρμούς από τον πρώην σύζυγο, εργαζόταν σε τρεις δουλιές και παρ' όλα αυτά κατάφερε να μεγαλώσει και να σπουδάσει τα παιδιά της...

Ισως όταν εμπεδωθεί ο θεσμός του οικογενειακού δικαστή, θα είναι πιο εύκολο να ενεργοποιηθεί η σύμβαση του ΟΗΕ που προβλέπει ότι το παιδί μπορεί να έχει δικό του αντιπρόσωπο στο δικαστήριο που θα προασπίζει την ευτυχία του...

Επιμέλεια:

Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ