1ο ΜΕΡΟΣ

Το στρατόπεδο γυναικών Χίου άνοιξε τις πύλες του και έκλεισε στα τρία διώροφα κτίριά του - τους στρατώνες Χίου - από το Μάρτη του 1948 ως τον Απρίλη του 1949, 1.200 γυναίκες και 80 παιδιά απ' όλη την Ελλάδα.

Μπαίνοντας από την πύλη του στρατοπέδου, αντικρίζουμε δεξιά μας δυο κτίρια: Το δεύτερο και το τρίτο, όπως τα ονοματίσανε. Κι αριστερά μας, μέσα σ' ένα λιβάδι υψώνεται το πρώτο. Στο βάθος, δυτικά, βρίσκονται τα μαγειρεία και τα λουτρά με τ' αποχωρητήρια της φρουράς.

Τη διοίκηση του στρατοπέδου την αποτελούσαν: υπομοίραρχος Ζέρβας διοικητής. Κωστόπουλος, υποδιοικητής. Ανθυπομοίραρχος ο Μυλωνάκος, ανθυπασπιστής Μαρκετάκης και ενωμοτάρχης Παπαναστασόπουλος. Η διοίκηση στεγαζόταν στο ισόγειο του τρίτου κτιρίου.

Οι εξόριστες κατέφθαναν στο στρατόπεδο καραβιές - καραβιές, απ' όλη την Ελλάδα. Νέες κοπέλες, μανάδες με τα μικρά παιδιά τους, από νήπια ως 12 χρόνων, ηλικιωμένες και γερόντισσες 70 και 80 χρονών. Αγρότισσες, επιστημόνισσες, εκπαιδευτικοί, μαθήτριες, φοιτήτριες. Μα, το μεγαλύτερο ποσοστό το αποτελούσαν οι αγρότισσες. Ειδικά την αγροτιά, την ξεθεμέλιωσε η μανία του μεταπελευθερωτικού διωγμού, βρίσκονταν στο στρατόπεδο οικογένειες ολόκληρες: Γιαγιάδες, κόρες, νύφες κι εγγόνια: Οι ανταρτοοικογένειες, όπως λέγονταν. Γιατί οι δικοί τους, παιδιά, άντρες, αδέλφια, πατέρες, κυνηγημένοι από τους διώχτες τους, βρίσκονταν τώρα στο βουνό. Ο Εμφύλιος, μαστορεμένος από καιρό με τις ραδιουργίες των Αγγλων, πυρπολούσε την τραυματισμένη πατρίδα και τη βύθιζε στην εθνική συμφορά!

Στο στρατόπεδο της Χίου μεταφέρθηκαν από τις πρώτες και οι 17 εξόριστες της Τήνου και όσες βρίσκονταν στην Ικαρία.

Οι εξόριστες κλείνονταν στα τρία κτίρια. Γρήγορα όμως τα κτίρια γέμισαν ασφυκτικά. Από 80 γυναίκες στοιβάζονταν αρχικά σε κάθε μεγάλο θάλαμο. Αργότερα όμως, ξεπέρασαν τις 110. Επικρατούσε το αδιαχώρητο. Τότε άρπαξαν αρκετές γυναίκες - τις "επικίνδυνες", όπως νόμιζαν - και τις έβαλαν σε σκηνές που έστησαν στο δυτικό μέρος του στρατοπέδου.

Μέρα και νύχτα, τα κτίρια παράμεναν κλειστά. Και τις κλειδαμπαρωμένες πόρτες τους, φρουρούσαν ένοπλοι σκοποί. Κατά την έξοδο των εξορίστων στο προαύλιο, μια ώρα το πρωί και μια το απόγευμα, οι θάλαμοι και τα θαλαμάκια των κτιρίων δεν προλάβαιναν ν' αεριστούν. Μύριζαν μούχλα. Το νερό ήτανε λιγοστό μέχρι ανύπαρκτο. Οι βρύσες άνοιγαν για λίγα λεπτά το πρωί. Ομως, το νερό δεν πρόφταινε να φτάσει στα πάνω διαμερίσματα. Ετσι, η καθαριότητα των εξορίστων, ατομική και γενική, γινόταν προβληματική. Συχνά η διοίκηση άφηνε το νερό να στάζει σταγονάκι - σταγονάκι για να τις εμπαίζει.

Το εφόδιό τους ήτανε 3.000 την ημέρα. Δηλαδή τρεις δραχμές, γιατί τότε ακόμη, η διοίκηση τους κρατούσε τα μηδενικά.

Απ' αυτές τις 3 δραχμές, η διοίκηση τους κρατούσε τρεις δεκάρες για νοίκι και φωτισμό. Απόμεναν 2,70 δρχ. Το συσσίτιό τους ήταν κατά κανόνα τα όσπρια. Μαυροφάσουλα σκουληκιασμένα και ρεβίθια. Κάποτε πατάτες βραστές. Και το βράδυ μια νερόσουπα μ' ένα λίπος, σκέτο γράσο. Η ρέγκες - σαρδέλες. Χωρίς νερό, φυσικά. Χορταρικά ποτέ. Φρούτο; Ουδέποτε. Το συσσίτιο δεν τρωγόταν. Το αηδίαζες. Πολλές, το πετούσαν στα σκουπιδοβάρελα. Επίτηδες στημένα από τον διοικητή για να θρέψει στα γουρούνια του.

Με απανωτές υποδείξεις και διαμαρτυρίες τους, οι εξόριστες απαιτούσαν βελτίωση της ποιότητας του συσσιτίου και μείωση της ποσότητας. Για να τρώγεται. Να μην καταλήγει στα γουρούνια. Μα, τα αιτήματά τους απορρίπτονταν. Οι εξόριστες απαιτούσαν ακόμη τη συμμετοχή τους στη διαχείριση του εφοδίου τους. Απορρίφθηκε κι αυτό το αίτημά τους. Επρεπε ο διαχειριστής να μένει ανεξέλεγκτος, για να κάνει ανενόχλητος τις λοβιτούρες του.

Τα χαλασμένα όσπρια, ο υποσιτισμός, η κλεισούρα στα κτίρια, οι στερήσεις, η έλλειψη του νερού, οι κακοπάθειες έβλαψαν πολύ σύντομα την υγεία τους. Η φυματίωση απλωνόταν. Ομως κι αυτές οι βαριάρρωστες 'μεναν στους θαλάμους με τις γερές, και τα μικρά παιδιά.

Οι δύο συνεξόριστες γιατρίνες πρόσφεραν τη βοήθειά τους στις άρρωστες του στρατοπέδου. Φάρμακα όμως δεν είχαν. Τα φάρμακα που χορηγούσε ο Ερυθρός Σταυρός τα κρατούσε ο διαχειριστής στην αποθήκη. Το μόνο που έδινε ήταν καμιά ασπιρίνη.

Υπεύθυνος για την υγειονομική περίθαλψη των εξορίστων ήταν ο νομίατρος Χίου. Ομως, σπάνια υπέγραφε χαρτί εισαγωγής σε νοσοκομείο. Επρεπε να ήταν κανείς του θανατά για να υπογράψει. Πρότεινε και κείνος ...σαν πανάκεια, τη "δήλωση μετανοίας".

Οι συνεξόριστες πέντε οδοντογιατρίνες εργάστηκαν με αυτοθυσία, για ν' αντιμετωπίσουν, με τα ελάχιστα μέσα τους, τις πολλές ανάγκες του στρατοπέδου. Χωρίς φάρμακα αγωνίζονταν κι αυτές.

Από την αρχή ακόμα της σύστασης του στρατοπέδου, ο διοικητής Ζέρβας τόνισε στις εξόριστες πως "εδώ είναι στρατόπεδο "πειθαρχημένης διαβίωσης" κι οι νόμοι είναι αυστηροί".

Κι οι απαγορεύσεις πέφταν απάνω μας βροχή. Προφορικές και γραπτές:

1) Απαγορεύεται η επικοινωνία ανάμεσα στα κτίρια.

2) Απαγορεύεται κάθε μορφή ψυχαγωγίας.

3) Απαγορεύονται τα βιβλία, τα μαθήματα, οι εφημερίδες.

4) Απαγορεύεται η αλληλογραφία μεταξύ των κρατουμένων.

5) Απαγορεύεται το τραγούδι, το γέλιο.

6) Μετά το βραδινό σιωπητήριο απαιτείται απόλυτη ησυχία. Χωρίς φως πουθενά!

Επιτρέπεται έξοδος στην αυλή μια ώρα το πρωί και μια το απόγευμα και ακολουθεί καταμέτρηση.

Ολα τα δεινά των εξορίστων, καλομελετημένα από τους διώκτες τους, στόχευαν στην εξόντωσή τους ή τη "δήλωση μετανοίας".

Μα, οι εξόριστες αντιστάθηκαν και έμειναν ορθές κι αδούλωτες.

Μια γριούλα αγρότισσα, ανταρτομάνα, που κλήθηκε κι αυτή στη σειρά της στο Γραφείο να υπογράψει δήλωση, απάντησε: "Γω πολιτικά δεν ξέρω, μα δήλωση δεν κάνω".

Περηφάνια, αξιοπρέπεια και πίστη στ' αδικαίωτα ιδανικά του αγώνα, ήταν το κοινό χαρακτηριστικό τους. Αυτό τους στήριζε το νου και την καρδιά στις δύσκολες ώρες, τις ένωνε άτρωτες!

Οι εξόριστες, με πρωτοπορία τα νιάτα, αντιπάλεψαν τα δεινά τους. Και διατηρώντας πάντα υψηλό το αγωνιστικό τους φρόνημα, δημιούργησαν τις χαρούμενες στιγμές τους. Κάτω από όλες τις απαγορεύσεις της Διοίκησης και την παρακολούθηση των χωροφυλάκων. Κρυφά και συνωμοτικά, όταν κυβερνούσε ο τρόμος. Φανερά κι ελεύθερα, όταν το επιτρέπανε οι συνθήκες. Με το γέλιο, το τραγούδι και το χορό. Με το βιβλίο, τα μαθήματα και τις διαλέξεις. Με ποιήματα και σατιρικά τετράστιχα: Την "Τσιμπίδα", που σατίριζε τα παθήματα της καθεμιάς καλοπροαίρετα κι απαγγέλλονταν τα βράδια στους θαλάμους, τα καμαράκια και τους διαδρόμους των κτιρίων. Κι έτσι γελούσαν τα πικραμένα χείλη. Με γιορτές και θεατρικές παραστάσεις στις εθνικές επετείους. Οπως κείνη την αξέχαστη παράσταση, που δόθηκε στις 25 Μάρτη 1948 με το έργο του Βασίλη Ρώτα: "Να ζει το Μεσολόγγι".

Το παρακολούθησαν όλες οι εξόριστες. Γιατί, στις μεγάλες γιορτές, επιτρέπονταν ελεύθερα η επικοινωνία ανάμεσα στα κτίρια και τις σκηνές.

Πρωί - πρωί, οι σημαίες του στρατοπέδου, ραμμένες από τις μοδίστρες μας, ανέμιζαν το περήφανο μήνυμα της ανεξαρτησίας. Οι πόρτες και τα παράθυρα στολίστηκαν με πράσινες γιρλάντες. Τα παιδάκια έτρεχαν πάνω - κάτω στο προαύλιο με σημαιούλες στα χεράκια τους. Ολες οι εξόριστες παρακολουθούσαν με βαθιά συγκίνηση από την αρχή το πρόγραμμα, ενώ στην αυλή, τα κλέφτικα τραγούδια, τα ποιήματα μιλούσαν μ' έναν ιδιαίτερο τρόπο στην καρδιά τους. Κι άρχισε η παράσταση... Η συγκίνηση κι ο θαυμασμός τους κορυφώθηκαν. Τα πάθη κι οι θυσίες που εξιστορούσαν οι αθάνατοι "πολιορκημένοι" δεν ήτανε πια τα μακρινά του '21. Ηταν οι δικοί τους χτεσινοί αγώνες για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά. Γι' αυτό δεν μπορούσαν να κρατήσουν τα δάκρυά τους.

"Για λευτεριά, για θάνατος, να ζει το Μεσολόγγι".

Το απόγευμα, όμως, η καρδιά τους χορεύει στο ρυθμό του Καλαματιανού και του Πεντοζάλη, καθώς χαίρονται τις λυγερές κοπέλες τους, ντυμένες με τις κρητικές στολές τους, να χορεύουν.

Τα Χριστούγεννα, οι εξόριστες τραγούδαγαν τα Κάλαντα, τραγούδαγαν τον πόθο τους για ειρήνη, ενότητα κι αδελφοσύνη.

"...τότε ενωμένοι όλοι μαζί

θα ζούμε αδερφωμένοι

σε μια Ελλάδα ζηλευτή και τρισευτυχισμένη".

Οι δασκάλες, πιστές στο καθήκον τους. Παραδίδουν τα μαθήματά τους στις αναλφάβητες και τις αγράμματες. Οι καθηγήτριες διδάσκουν τις μαθήτριες του Γυμνασίου, που με τη βία τις είχαν αρπάξει από τα θρανία τους, τ' αντίστοιχα μαθήματα κάθε τάξης.

Σε ώρες ανάπαυλας, οι κοπέλες κεντούσαν τα υπέροχα καρέ τους, ετοίμαζαν τα ζηλευτά πλεκτά τους.

Η 80χρονη ιστορία του ΚΚΕ είναι ιστορία αγώνων, αίματος και θυσιών. Μπροστάρηδες οι κομμουνιστές και κομμουνίστριες στους ταξικούς κοινωνικούς αγώνες. Για να θεμελιωθεί η λευτεριά, η εθνική ανεξαρτησία, η κοινωνική αναγέννηση, το φωτεινό αύριο του λαού: ο σοσιαλισμός.

Εμπνευστής, οδηγητής κι αιμοδότης της Εθνικής μας Αντίστασης, το ΚΚΕ. Οι κομμουνιστές εξόριστοι της μεταξικής δικτατορίας δραπέτευσαν με την εισβολή του κατακτητή, από τα ξερονήσια, για να βοηθήσουν το έργο του Κόμματος στον Εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή.

Αυτοί είναι και τα πρώτα θύματα του φασισμού. Εκατόμβεςγια την πατρίδα. Οι 200 πρωτοπόροι τουφεκίζονται την Πρωτομαγιά του '44 στην Καισαριανή. Μαζί τους κι ο Ναπολέων Σουκατζίδης. Κι ακολουθούν τα μαρτυρολόγια που καθαγιάζουν με το αίμα τους κάθε γωνιά της σκλαβωμένης πατρίδας.

Ανδρες και γυναίκες αγωνίστηκαν ισότιμα στον τιτάνιο και ιερό αγώνα του λαού μας. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ διαπαιδαγώγησαν με τα ιδανικά τους άνδρες, γυναίκες και παιδιά, νέους και γέρους σε υπεύθυνους πολίτες, σε ατσαλένιους υπερασπιστές της πατρίδας και αγωνιστές για μια Ελλάδα του λαού της. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στις γυναίκες αγωνίστριες, στις λαϊκές ηρωίδες, επώνυμες και ανώνυμες, που στάθηκαν ισάξια με τους άνδρες αγωνιστές στην ασίγαστη λαϊκή πάλη.

Οι γυναίκες, που βρέθηκαν στην πρωτοπορία αυτού του αγώνα, έγραψαν ένα κομμάτι της ιστορίας του ΚΚΕ με αίμα και θυσίες. Το ΚΚΕ και ο "Ρ" παρουσιάζουν σ' αυτό το αφιέρωμα μια σημαντική περίοδο αυτού του αγώνα, χρέος τιμής στις κομμουνίστριες αγωνίστριες.

Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, το κράτος και παρακράτος της δοσίλογης και ξενόδουλης Δεξιάς - σ' αυτό και στους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές στηρίχτηκε η άρχουσα τάξη - ξαπόλησε έναν ανελέητο και εξοντωτικό διωγμό, ενάντια στα μέλη, τα στελέχη, τους οπαδούς του Κόμματος, αλλά και στους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Σ' αυτό το διωγμό πλήρωσαν και οι γυναίκες κομμουνίστριες αγωνίστριες βαρύ τίμημα: Βασανίστηκαν, διαπομπεύτηκαν, δολοφονήθηκαν, κλείστηκαν κατά χιλιάδες στις φυλακές, καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές και πολλές σε θάνατο. Πολλές απ' αυτές τις ηρωίδες εκτελέστηκαν ζητωκραυγάζοντας το ΚΚΕ. Κι άλλες χιλιάδες αγωνίστριες εξορίστηκαν στα ξερονήσια.

Οι διώκτες τους, ντόπιοι και ξένοι, αποφάσισαν να συντρίψουν τις κατακτήσεις του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και του λαϊκού κινήματος, μ' όλα τα καταχθόνια και φασιστικά τους μέσα. Ομως, οι γυναίκες αγωνίστριες, πιστές σε αδικαίωτα ιδανικά του Κόμματος και της Εθνικής Αντίστασης αντιμετώπισαν τη νέα συμφορά με ηρωισμό και αυτοθυσία.

Συνέχεια του εξοντωτικού διωγμού τους ήταν η δημιουργία στρατοπέδων γυναικών. Τα στρατόπεδα γυναικών της αγγλοαμερικανοκρατίας και της ντόπιας αντίδρασης ήταν: Χίος, Τρίκερι, Μακρονήσι, πάλι Τρίκερι και Αη - Στράτης.

Τη ζωή και την ιστορία αυτών των στρατοπέδων παρουσιάζει ο "Ρ", στο αφιέρωμα που ακολουθεί, και που συντάχτηκε με ευθύνη του Τμήματος της ΚΕ του ΚΚΕ για την Ισοτιμία και τη Χειραφέτηση των Γυναικών και την πολύτιμη συλλογική συνεισφορά αγωνιστριών κομμουνιστριών γυναικών που έζησαν στα στρατόπεδα, Μαρίας Κυριακίδου, Ναταλίας Αποστολοπούλου, Πλουσίας Λιακατά και Τασίας Μάμιδα.

Διανομή νερού, το πολυτιμότερο είδος, στο στρατόπεδο. Χίος 1948.