Στις 27 Σεπτέμβρη του 1941, στις 8 το βράδυ, σ' ένα μικρό σπιτάκι δύο δωματίων, στο κέντρο μιας μεγάλης αυλής, στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, φτάνουν 7 άτομα με ελάχιστη χρονική διαφορά ο ένας από τον άλλον. Οι τέσσερις απ' αυτούς θα μπουν μέσα στο σπίτι για να πραγματοποιήσουν μια σύσκεψη, που έμελλε να αποτελέσει ένα από τα κορυφαία ιστορικά γεγονότα της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας, ενώ οι άλλοι τρεις θα μείνουν κρυμμένοι στην αυλή, για παν ενδεχόμενο, εκτελώντας χρέη περιφρούρησης. Οι τέσσερις ήταν ο Λευτέρης Αποστόλου εκπρόσωπος του ΚΚΕ, ο Χρήστος Χωμενίδης από μέρους του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηλίας Τσιριμώκος από μέρους του κόμματος της Ενωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ) και ο Απόστολος Βογιατζής εκπρόσωπος του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ).

Η σύσκεψη αυτή δεν ήταν η πρώτη. Είχαν προηγηθεί κι άλλες προκαταρκτικού χαρακτήρα, με αποτέλεσμα τα πάντα να είναι έτοιμα για το μεγάλο βήμα. Χωρίς χρονοτριβές, λοιπόν, οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη ενέκριναν το ιδρυτικό κείμενο και το πρώτο διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό της νεοσυσταθείσας οργάνωσης που πρότεινε το ΚΚΕ. Υστερα απ' αυτό, το ΕΑΜ ήταν, ήδη, μια πραγματικότητα, που πολύ σύντομα θα αγκάλιαζε ολόκληρη την Ελλάδα.

Το ΚΚΕ υπήρξε η ραχοκοκαλιά, ο νους και η ψυχή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, το κόμμα εκείνο που εμπνεύστηκε την ίδρυση του ΕΑΜ και πρωταγωνίστησε, ώστε η έμπνευσή του αυτή να πάρει σάρκα και οστά. Η ιστορία τους, οι αντιφασιστικοί αγώνες τους στη δεκαετία του '30 - όταν ο φασισμός σήκωνε κεφάλι σ' ολόκληρη την Ευρώπη και στην Ελλάδα - οι αντιδικτατορικοί τους αγώνες ενάντια στο καθεστώς της 4ης Αυγούστου, αλλά και το περίφημο γράμμα του ΓΓ της ΚΕ του Κόμματος Ν. Ζαχαριάδη με την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου, ήταν ισχυρά εφόδια για τους κομμουνιστές, ώστε να αντιληφθούν γρήγορα τις απαιτήσεις των καιρών και να πάρουν την πρωτοβουλία του αγώνα ενάντια στην τριπλή φασιστική κατοχή. Ετσι, αν και σμπαραλιασμένο από τη μεταξική Δικτατορία, το ΚΚΕ από τις πρώτες μέρες της Κατοχής ξαναστήθηκε στα πόδια του, έχοντας επικεφαλής τα λιγοστά στελέχη του που αρχικά κατάφεραν να αποδράσουν από τις φυλακές.

Στις 1 - 3 Ιούλη του 1941, συγκλήθηκε η 6η Ολομέλεια της ΚΕ του, η οποία, μεταξύ άλλων, προσδιόρισε με σαφήνεια ότι το άμεσο επιτακτικό καθήκον για το Κόμμα, το λαό και τις οργανώσεις του ήταν η συγκρότηση ενός μετώπου εθνικής απελευθέρωσης. Και στο κάλεσμα αυτό πρώτη ανταποκρίθηκε η εργατική τάξη. Ετσι, στις 16 Ιούλη του '41, δημιουργήθηκε το Εργατικό ΕΑΜ, ύστερα από ευρεία σύσκεψη συνδικαλιστικών στελεχών και εκπροσώπων των αριστερών κομμάτων. Το ΕΕΑΜ έθεσε ως στόχους του να οργανώσει την εργατική τάξη, τόσο για τις καθημερινές διεκδικήσεις και ανάγκες της, όσο και για την απαλλαγή της από τον κατακτητή, μέσω της συγκρότησης ενός πανελλαδικού εθνικοαπελευθερωτικού μετώπου.

Στις αρχές Σεπτέμβρη 1941, συγκλήθηκε η 7η Ολομέλεια της ΚΕ του Κόμματος, που αποφάσισε την επιτάχυνση των διαδικασιών συγκρότησης του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου. "Είναι καιρός - έλεγε η απόφαση της Ολομέλειας - να περάσουμε από τη φιλολογία σε πρακτική δράση, στον τομέα αυτό. Από κάτω ίσαμε πάνω, πρέπει να αποκρυσταλλώσουμε τη συνένωση των εθνικών δυνάμεων, να τους δώσουμε οργανωτική μορφή. Η δουλιά άρχισε και θα προχωρήσει με όσους και όποιους θέλουν και δέχονται να αγωνιστούν για το ξεσκλάβωμα της χώρας".

Τα αστικά κόμματα αντιμετώπισαν την πρωτοβουλία του ΚΚΕ για συγκρότηση εθνικού μετώπου απελευθέρωσης είτε επιφυλακτικά είτε αρνητικά. Και κράτησαν ακόμη πιο εχθρική στάση στη συνέχεια, όταν ο ελληνικός λαός αγκάλιασε μαζικά, με θέρμη και ενθουσιασμό, το ΕΑΜ και τις οργανώσεις του. Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Λ. Αποστόλου στο βιβλίο του "Το ξεκίνημα του ΕΑΜ" (σελ. 31, 37, 39, 41 - 42), η στάση των αστών πολιτικών αρχηγών, τους οποίους συνάντησε και συζήτησε μαζί τους, ήταν αποκαρδιωτική. Ο Θ. Σοφούλης θεωρούσε ότι την εποχή εκείνη το "ξεκίνημα κάθε αγώνα ενάντια στους κατακτητές θα είχε καταστροφικές συνέπειες για το έθνος" κι ότι "συνασπισμοί σαν αυτόν που πρότεινε το ΚΚΕ ήσαν κατ' αρχήν καταδικασμένοι σε αποτυχία". Ο Στ. Γονατάς ζητούσε ως προϋπόθεση για τη συγκρότηση του μετώπου να αναγγελθεί δημόσια ότι μετά την απελευθέρωση το μέτωπο θα αγωνιζόταν για εγκαθίδρυση Αβασίλευτης Δημοκρατίας. Ακόμη απαιτούσε να υπάρξει συμφωνία για το πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας και πρότεινε γι' αυτή τη θέση τον Ν. Πλαστήρα. Ο Τσέλος, εκπρόσωπος του Π. Κανελλόπουλου, αρνήθηκε τη συνεργασία, με το επιχείρημα ότι το κόμμα του είναι αστικό και δεν μπορούσε να προχωρήσει σε τέτοιας έκτασης συμμαχία με το ΚΚΕ που ήταν κόμμα επαναστατικό. Ο Καφαντάρης κράτησε, κατά βάση, στάση επιφυλακτική, υπερτονίζοντας την απογοήτευσή του, γιατί θεωρούσε ότι ενώ είχε προσφέρει στο Εθνος είχε αδικηθεί απ' αυτό. Τέλος, ο Γ. Παπανδρέου,σύμφωνα με όσα μαρτυρεί ο Θ. Χατζής ("Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε", τόμος Α, σελ. 167), αρνήθηκε ακόμη και να συναντηθεί με το ΚΚΕ, με το πρόσχημα ότι αυτό συνεργαζόταν με τον Τσιριμώκο, ενώ ο Σοφιανόπουλος δήλωσε συμφωνία με τους σκοπούς του ΕΑΜ, αλλά εξέφρασε τη θέληση να μείνει εκτός των γραμμών του.

Το ΕΑΜ μπορεί να μην αγκαλιάστηκε από τον αστικό πολιτικό κόσμο, αλλά αγκαλιάστηκε από τον ελληνικό λαό. Γι' αυτό και μεγαλούργησε, προσφέροντας τη λευτεριά και την εθνική ανεξαρτησία στην Ελλάδα, κάνοντας το λαό της - για όσο διάστημα είχε τον έλεγχο των πραγμάτων - αφέντη στον τόπο του. -

Γ. Π.

1. - Από τους αντιπροσώπους των κάτωθι υπογραφομένων κομμάτων ιδρύεται το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπον Ελλάδας (ΕΑΜ). Εις το ΕΑΜ γίνεται ισοτίμως δεκτόν και παν άλλο κόμμα ή οργάνωσις που δέχεται τας αρχάς του παρόντος Ιδρυτικού ως και να εργασθή διά την επιτυχία των σκοπών του ΕΑΜ. Προκειμένου να γίνει δεκτή εις το ΕΑΜ οιαδήποτε οργάνωσις δεν εξετάζεται το παρελθόν ή αι αντιλήψεις των σχετικώς με τη μελλοντικήν ανασυγκρότησιν της ελευθέρας και ανεξαρτήτου Ελλάδος, αλλά η πίστις των εις την ανάγκην του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, η τιμιότης των απέναντι αυτού και η αποδοχή των αρχών του ΕΑΜ που περιλαμβάνονται εις το παρόν Ιδρυτικόν.

2. - Σκοπός του Εθνικού Μετώπου είναι:

α) Η απελευθέρωσις του Εθνους μας από τον σημερινόν ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας μας.

β) Ο σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του ΕΑΜ αμέσως μετά την εκδίωξιν των ξένων κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά συντακτικήν εθνοσυνέλευσιν, με βάση την αναλογικήν ίνα ο λαός αποφανθή κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του.

γ) Η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του Ελληνικού Λαού, όπως αποφανθή περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειρα, ήτις θα τείνη να επιβάλη εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τας επιθυμίας του και η εκμηδένισις δι' όλων των μέσων του ΕΑΜ και των οργάνων που το αποτελούν, πάσης τοιαύτης αποπείρας.

3. - Διά την πραγματοποίησιν των ως άνω σκοπών του το ΕΑΜ θα ασχοληθή:

α) Με όλα τα ζητήματα που απασχολούν καθημερινώς τον Ελληνικόν Λαόν υπό τας συνθήκας της ξενικής κατοχής και με την καθοδήγησιν του αγώνος του Ελληνικού Λαού εις τη διεκδίκησιν των πάσης φύσεως αιτημάτων του, καθώς και την αντιμετώπισιν της εις βάρος του ασκουμένης ληστείας από τους ξένους ληστάς.

β) Με τη διατήρησιν ακμαίου του απελευθερωτικού πνεύματος του Ελληνικού Λαού.

γ) Με τη συνεχή αποκάλυψιν του ρόλου της σημερινής κυβερνήσεως των προδοτών ή κάθε άλλης αντιστοίχου εις το μέλλον.

δ) Με την εξασφάλισιν κατά το δυνατόν μιας συνεργασίας με τους άλλους λαούς, οι οποίοι αγωνίζονται κατά των δυνάμεων του Αξονος και του συντονισμού του αγώνος του Ελληνικού Λαού με τον αγώνα των άλλων ως άνω Λαών.

ε) Με την οργάνωσιν των λαϊκών δυνάμεων επί τη βάσει του εσωτερικού οργανισμού - κανονισμού, ο οποίος αποτελεί παράρτημα του παρόντος ιδρυτικού.

στ) Με την ενέργειαν εράνων, είσπραξιν συνδρομών κλπ. από τους Ελληνας πατριώτας προς σκοπόν να εξασφαλίση τα αναγκαία διά τη διεξαγωγήν του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος μέσα.

4. - Τα υπογράφοντα το παρόν ιδρυτικόν κόμματα ή τα προσχωρούντα εις αυτό, αναλαμβάνουν να υποστηρίξουν δι' όλων των δυνάμεων τον αγώνα του ΕΑΜ και την πραγματοποίησιν των σκοπών του.

5. - Το ΕΑΜ χωρίς να παύση να τείνη εις το να συγκεντρώση πέριξ αυτού ολόκληρον τον Ελληνικόν Λαόν διά της συγκεντρώσεως εντός των κόλπων του όλων των οργανώσεων που εκπροσωπούν καθ' οιονδήποτε τρόπον τμήματα του Ελληνικού Λαού, συγκροτείται επί τη βάσει των πλέον αυστηρών συνωμοτικών κανόνων. Τούτο σημαίνει:

α) Οτι τηρείται αυστηρώς μυστική η συμμετοχή των οιωνδήποτε κομμάτων ή οργανώσεων που το αποτελούν ή προσχωρούν εις αυτό.

β) Οτι τα πρόσωπα που αποτελούν την Κεντρικήν του Επιτροπήν, τας κατά τόπους επιτροπάς πόλεων, συνοικισμών, επαγγελμάτων, επιχειρήσεων κλπ. καθώς και τας ομάδας της βάσεως, δε γίνονται εις ουδένα άλλον γνωστά, πλην των μελών τα οποία συμμετέχουν εις εκάστην Επιτροπήν.

γ) Οτι το ΕΑΜ διεξάγει συνεχώς και διά παντός μέσου αγώνα εναντίον πάσης παραβάσεως των συνωμοτικών κανόνων και λαμβάνει εκάστοτε τα επιβαλλόμενα μέτρα εναντίον εκείνων, οίτινες παραβιάζουν τα συνωμοτικά μέτρα. Ούτω το ΕΑΜ παρουσιάζεται δημοσία και πάντοτε απρόσωπον και ως απλούς εκφραστής των Εθνικοαπελευθερωτικών επιδιώξεων και καθοδηγητής των αντιστοίχων αγώνων του Ελληνικού Λαού.

6. - Εις ουδένα αντιπρόσωπον κόμματος ή οργανώσεως, με τον οποίον το ΕΑΜ διαπραγματεύεται την προσχώρησιν της οργανώσεώς του ίνα αντιπροσωπευθή εις το ΕΑΜ ανακοινούνται οτιδήποτε σχετικώς με τας οργανώσεις, κόμματα κλπ. άτινα μετέχουν εις το ΕΑΜ προ της ανακοινώσεως εκ μέρους του ως άνω αντιπροσώπου ότι η οργάνωσίς του προσχωρεί εις το ΕΑΜ και ότι αυτός δέχεται να συμμετάσχει εις το αντίστοιχον όργανον του ΕΑΜ δι' ο προορίζεται.

7. - Μεταξύ των κομμάτων και οργανώσεων αίτινες συνεργάζονται εις το ΕΑΜ διατηρείται δι' όλον το διάστημα του Εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος η μεγαλυτέρα αλληλοβοήθεια και αλληλοϋποστήριξις διά παν ζήτημα τον οποίον σχετίζεται με τον γενικόν απελευθερωτικόν αγώνα και τον ειδικώτερον εθνικοαπελευθερωτικόν αγώνα κάθε χωριστού κόμματος. Επίσης και αι συνεργαζόμεναι ως άνω οργανώσεις χρησιμοποιούν τας αντιστοίχους επιρροάς των διά την άμβλυνσιν κάθε μέτρου που στρέφεται κατά του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνος από τους εχθρούς του Εθνους, εντοπίους προδότας ή ξένους κατακτητάς.

Εν Αθήναις τη 27η Σεπτεμβρίου 1941

Διά το ΚΚΕ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

Διά το ΣΚΕ ΧΩΜΕΝΙΔΗΣ

Διά την ΕΛΔ ΤΣΙΡΙΜΩΚΟΣ

Διά το Αγρ. Κομ. ΒΟΓΙΑΤΖΗΣ

(* Πηγή: "Στ' άρματα! Στ' άρματα!", Πολιτικές & Λογοτεχνικές Εκδόσεις 1967, σελ. 567-568 και "ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ", Σύγχρονη Εποχή, τόμος Α σελ. 16-17)