Πέμπτη 12 Οκτώβρη 1944. Οι Γερμανοί δεν έχουν προλάβει ακόμα να εκκενώσουν την πόλη και ο λαός της πρωτεύουσας, από τις συνοικίες, τα εργοστάσια, τα σχολεία, τα υπουργεία, τα καταστήματα, ξεχύνεται στους αθηναϊκούς δρόμους, ζητωκραυγάζοντας για την απελευθέρωσή του. Κύματα - κύματα, η λαοθάλασσα πλημμυρίζει την πλατεία Συντάγματος, τις οδούς Πανεπιστημίου, Σταδίου, Ακαδημίας, το Ζάππειο, την πλατεία Ομονοίας. Σε λίγες ώρες, τα πάντα σημαιοστολίστηκαν με γαλανόλευκες και κόκκινες σημαίες. Τεράστια πανό του ΕΑΜ και του ΚΚΕ υψώθηκαν και τα συνθήματα για μια νέα Ελλάδα λαοκρατική περνούν σε όλα τα χείλη. Οι 1.264 μέρες σκλαβιάς στο φασισμό είχαν πια τελειώσει και στις 9.45 π.μ. μαχητές του ΕΛΑΣ κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία για να υψώσουν στη θέση της την ελληνική.

Η ηρωική πρωτεύουσα, η αδούλωτη Αθήνα, ήταν πια ελεύθερη, αν και ο στρατός της, ο ΕΛΑΣ, όλες αυτές τις μέρες βρισκόταν σε μόνιμη επιφυλακή. Επρεπε να αποφευχθούν ή να εξουδετερωθούν τα σαμποτάζ του εχθρού και να χτυπηθούν οι δυνάμεις του, ώστε να μην τους δοθεί η παραμικρή δυνατότητα να υποχωρήσουν ανενόχλητες, χωρίς απώλειες. Ετσι χτυπήθηκαν τα υποχωρούντα τμήματα των Γερμανών μέσα στην Αθήνα, στους σιδηροδρομικούς σταθμούς Λαρίσης και Πελοποννήσου, στο Κακοσάλεσι, κόπηκαν τα σύρματα των υπονομεύσεων στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, στο φράγμα του Μαραθώνα και αλλού, ενώ το Α Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας - Πειραιά έδωσε ηρωική μάχη με τους Γερμανούς για τη σωτηρία του ηλεκτρικού εργοστασίου Πειραιά, στις 13/10/1944.

Περισσότερο, όμως, ενδιαφέρον από την ίδια την απελευθέρωση - που, αργά ή γρήγορα, θα ερχόταν κάτω από το βάρος του αγώνα του αντιστασιακού κινήματος στη χώρα μας και την πορεία του πολέμου διεθνώς - έχει το παρασκήνιο που προηγήθηκε λίγες μέρες πριν, με πρωταγωνιστές τη χιτλερική Γερμανία και τη Μ. Βρετανία. Ας το δούμε.

Από τις πρώτες μέρες του Οκτώβρη του 1944, είχε γίνει φανερό πως η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα έφθανε στο τέλος της και πως η απελευθέρωση της πρωτεύουσας της χώρας ήταν θέμα λίγων ημερών. Ηδη, ο Κόκκινος Στρατός, αφού απελευθέρωσε τη Βουλγαρία, προέλαυνε ορμητικά προς τη Γιουγκοσλαβία, γεγονός που καθιστούσε απελπιστική την κατάσταση των γερμανικών στρατευμάτων που βρίσκονταν σε ελληνικό έδαφος. Τα στρατεύματα αυτά κινδύνευαν να χάσουν κάθε επαφή με τις υπόλοιπες γερμανικές δυνάμεις των Βαλκανίων, να κοπεί κάθε δρόμος υποχώρησής τους και να εγκλωβιστούν στη χώρα μας, να εξοντωθούν ή να αιχμαλωτιστούν. Συνεπώς, ήταν επιβεβλημένη η προετοιμασία των δυνάμεων του εχθρού για υποχώρηση.

Για το Κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, το κύριο πρόβλημα εκείνες τις μέρες ήταν η απελευθέρωση της χώρας και ειδικότερα της Αθήνας, που ήταν προ των πυλών, με τις λιγότερες δυνατές απώλειες για το λαό και τις μεγαλύτερες για τον εχθρό. Τους ίδιους προβληματισμούς, από την ανάποδη, όμως, έκαναν και οι Γερμανοί και μάλιστα στα πιο υψηλά τους επιτελεία στο Βερολίνο. Τέλος, όπως ήταν φυσικό, το ζήτημα της αποχώρησης των γερμανικών στρατευμάτων απασχολούσε και τη Μεγάλη Βρετανία, που είχε την κύρια ευθύνη των συμμαχικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Ομως, οι προβληματισμοί της Βρετανίας δεν εδράζονταν καθόλου στο ζήτημα της συντριβής του εχθρού, αλλά στο ερώτημα πώς θα ήταν η εικόνα του μεταπολεμικού κόσμου. Ετσι, για πρώτη φορά στην ιστορία του Β Παγκοσμίου Πολέμου, διασπάστηκε η αντιχιτλερική συμμαχία, με πρωτοβουλία των Αγγλων που ήρθαν σε συνεννόηση με τον Χίτλερ και κατέληξαν σε συμφωνία μαζί του για την ανενόχλητη υποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα.

Ας δούμε τι είπε γι' αυτό το θέμα, το Σεπτέμβρη του 1976, στον δημοσιογράφο Β. Μαθιόπουλο ο υπουργός Πολεμικής Παραγωγής του Χίτλερ Αλμπερτ Σπέερ: "Είμαι αυτήκοος μάρτυς - λέει ο Σπέερ - ενός γεγονότος που μας είχε προκαλέσει πολύ μεγάλη εντύπωση το φθινόπωρο του 1944. Θυμάμαι συγκεκριμένα, ότι ο στρατηγός Γιοντλ, ο αρχηγός του γερμανικού επιτελείου, ήρθε μια μέρα και με βρήκε και μου ανέφερε ότι επήλθε μια συμφωνία σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας που αφορούσε την Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή, πρωτοφανής μέχρι τότε, κι όπως γνωρίζω μοναδική σ' όλο το Β Παγκόσμιο Πόλεμο, αφορούσε, όπως μου είπε ο Γιολντ τουλάχιστον, την εκκένωση από τα γερμανικά στρατεύματα της Ελλάδος, χωρίς βρετανική ενόχληση... Και πράγματι οι Αγγλοι την ετήρησαν. Τα γερμανικά πολεμικά και μεταγωγικά, έμφορτα με στρατό απ' τα ελληνικά νησιά, πέρασαν το φθινόπωρο του 1944 ανενόχλητα μπροστά στα μάτια των Βρετανών κι ανάμεσα από βρετανικά υποβρύχια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο... Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη δική μου γνώμη, ήταν να παραχωρηθεί η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς στους Αγγλους, να μπορέσουν να την καταλάβουν αμαχητί και μ' αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και, βέβαια, ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δυνάμεις του, που κατείχαν τον ελληνικό χώρο" (Β. Μαθιόπουλου: "Η Ελληνική Αντίσταση 1941 - 1944 και οι Σύμμαχοι", εκδόσεις "Παπαζήση", σελ. 51 - 52).

Ασφαλώς οι Βρετανοί, κάνοντας αυτή τη συμφωνία με τον Χίτλερ, ενδιαφέρονταν να βάλουν στο χέρι την Ελλάδα, εξασθενώντας όσο το δυνατό περισσότερο τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, που ήταν οι μόνες που χτυπούσαν τα υποχωρούντα γερμανικά τμήματα. Ταυτόχρονα, όμως, ήθελαν να δυσκολέψουν την προέλαση του Κόκκινου Στρατού, να την επιβραδύνουν - και, γιατί όχι, να την αποτρέψουν - προσθέτοντας στις χιτλερικές δυνάμεις που του έφραζαν το δρόμο 11 ακόμη γερμανικές μεραρχίες που έδρευαν στην Ελλάδα. Μ' αυτόν τον τρόπο, επιδίωκαν να βάλουν στο χέρι και άλλες χώρες, που τα λαϊκά - απελευθερωτικά τους κινήματα είχαν προγραμματικούς ορίζοντες πέρα από τον καπιταλισμό.

Ο τρόπος με τον οποίο η Μ. Βρετανία χειρίστηκε την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα δείχνει τον κυνισμό του διεθνούς ιμπεριαλισμού, ο οποίος μπρος στα συμφέροντά του δε λογαριάζει τίποτα. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζει ως κεντρικό δίδαγμα, τόσο για το λαό μας, όσο και για κάθε λαό ότι δεν έχει να περιμένει τίποτα από τους κάθε λογής ξένους προστάτες της άρχουσας τάξης και ιδιαίτερα από αυτούς που εμφανίζονται ως οι μεγάλοι και ισχυροί σύμμαχοί της. Ούτε, επίσης, έχουν να του προσφέρουν τίποτα οι τοποτηρητές των ξένων. Συνεπώς, την τύχη του ο λαός μας - και κάθε λαός - οφείλει να την παίρνει ο ίδιος στα χέρια του, να μην την εμπιστεύεται σε κανέναν άλλο. Η ιστορία έχει πλήθος παραδειγμάτων που πείθουν για τα παραπάνω. Εμείς παραθέσαμε ακόμη ένα. Μέρες που είναι - μέρες εκλογών, δηλαδή - ας αξιοποιηθεί για προβληματισμό και για ορθές αποφάσεις. Οι επιλογές προς αυτήν την κατεύθυνση υπάρχουν και το σκηνικό, τηρουμένων των αναλογιών, δε διαφέρει και πολύ από τον παρελθόν, αν αναλογιστεί κανείς πως και σήμερα ο λαός σπρώχνεται από τις πολιτικές δυνάμεις του κατεστημένου να μπει στη γωνία και με την αξιοποίηση της συμμετοχής της Ελλάδας στα διάφορα ιμπεριαλιστικά κέντρα.

Γ. Π.