Επιστροφή προς το παρελθόν είναι επί της ουσίας η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας που οι απανταχού μεγαλοσχήμονες ευαγγελίζονται ως παρθενογένεση και προβάλλουν ως νέο μοντέλο. Μία απελευθέρωση που στην Αγγλία εκτόξευσε στα ύψη τις τιμές των τιμολογίων ακόμη και των βιομηχανικών και οι ίδιοι οι υποστηριχτές του ψάχνουν τώρα τρόπους περιορισμού των τιμών. Αντιστοίχως έχουν τα πράγματα και στις ΗΠΑ, όπου το μοντέλο αυτό έχει αναπτυχθεί και σύμφωνα με ενεργειακούς παράγοντες οι αρμόδιοι αναζητούν περιοριστικά μέτρα. Ενα μοντέλο που ίσχυε στο παρελθόν αλλά οι συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού μέσα από κεντρικούς σχεδιασμούς το έθεσαν σε εγκατάλειψη, κρατικοποιώντας τις μέχρι τότε ιδιωτικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος.

Το ίδιο μοντέλο τουλάχιστον στη φιλοσοφία του, αφού οι συνθήκες εμφανίζονται διαφορετικές, επανέρχεται σήμερα για να εξυπηρετήσει τις νέες ανάγκες του κεφαλαίου. Φθηνό ρεύμα για τη βιομηχανία, προκειμένου να ενισχυθεί η "ανταγωνιστικότητά της", δηλαδή η κερδοφορία της, είναι η "αναγκαιότητα" πάνω στην οποία στηρίχτηκε όλη η φιλοσοφία της απελευθέρωσης της ενεργειακής αγοράς. Περί της εφαρμογής αυτού του μοντέλου έχουν αρχίσει και στη χώρα μας οι διεργασίες. Πρωτεργάτες, από τη μια η κυβέρνηση και η διορισμένη από αυτή διοίκηση της ΔΕΗ και από την άλλη οι διάφοροι μεγαλοεπιχειρηματίες (Λάτσης, Κοπελούζος, Κόκκαλης κ.ά.), που βρίσκονται εν αναμονή για τη δραστηριοποίησή τους στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής.

Ετσι 49 χρόνια μετά την ίδρυση της ΔΕΗ και την κρατικοποίηση των 50 περίπου ιδιωτικών επιχειρήσεων ηλεκτρικής ενέργειας, η ίδια η ΔΕΗ, ενώ αναγνωρίζει ότι στο απελευθερωμένο περιβάλλον της προ του 1950 εποχής, "η εξάπλωση του ηλεκτρισμού στη χώρα μας είχε ν' αντιμετωπίσει το οξύ πρόβλημα του κατακερματισμού της παραγωγής και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας σε πάρα πολλές μικρές δημοτικές ή ιδιωτικές εταιρείες", είναι έτοιμη, λειτουργώντας στα πλαίσια των κυβερνητικών εντολών να επαναφέρει το ίδιο "οξύ πρόβλημα", που, όπως ομολογεί, είχε ως αποτέλεσμα το ρεύμα να φτάνει "μόνο για φωτισμό (με δόσεις) και η τιμή του να ανέλθει σε αστρονομικά επίπεδα. Το 1950 από τους 11.600 οικισμούς της χώρας είχαν ηλεκτροδοτηθεί μόνο 823 και ιδιαίτερα οι περιοχές Αθηνών - Πειραιώς που απορροφούσαν πάνω από το 85% της συνολικής παραγωγής", αναφέρει χαρακτηριστικά σε επίσημα κείμενά της η ΔΕΗ.

Χρειάστηκαν δηλαδή 50 περίπου χρόνια επενδύσεων με δημόσιο χρήμα τρισεκατομμυρίων δραχμών για τον εξηλεκτρισμό - με τα όποια προβλήματα παρουσιάζει ακόμη και σήμερα - της χώρας, αφού οι σχεδιασμοί υπέκυπταν κάθε φορά σε διάφορα συμφέροντα, για να επανέλθουμε σε ένα αβέβαιο καθεστώς ηλεκτροδότησης, το οποίο είναι σε θέση να δώσει απάντηση μόνο στο ερώτημα "ποιος κερδίζει από αυτές τις αλλαγές": Κερδίζουν όλοι αυτοί που σήμερα διαγκωνίζονται, για να καταλάβουν θέσεις και να εξασφαλίσουν περισσότερα υπερκέρδη από το νέο καθεστώς. Για ευνόητους λόγους βέβαια οι διάφοροι υπέρμαχοι της "απελευθέρωσης", αποφεύγουν επιμελώς να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Τι θα γίνει με τα οικιακά τιμολόγια; Ποιος θα είναι αρμόδιος για τη διαχείριση των ενεργειακών πόρων; Θα υπάρχει ενεργειακός σχεδιασμός που είναι απαραίτητος για την εξασφάλιση της ομαλής τροφοδοσίας της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια; Τελικά τι θα γίνει με τη ΔΕΗ που κουβαλάει μια σειρά αντιοικονομικές επενδύσεις, είτε λόγω διαπλεκόμενων επιλογών (Μονάδα Φλώρινας) είτε επειδή επιβλήθηκαν για εθνικούς λόγους (υδροηλεκτρικά Νέστου) ή με αντιοικονομικές συμβάσεις τύπου ΠΕΣΙΝΕ; Σε ποιον τελικά θα μεταφερθεί το κόστος της επιβεβλημένης εκ των Βρυξελλών αναδιάρθρωσης της αγοράς που μάλιστα αυτή η κυβέρνηση εφαρμόζει ως βασιλικότερη του βασιλέως;

Η "απελευθέρωση" και ο "ανταγωνισμός", είναι λέξεις - κλειδιά που χρησιμοποιούνται κατά κόρον για να περιγράψουν και - κυρίως - να εξωραϊσουν την παράδοση ουσιαστικά της ηλεκτρικής ενέργειας στους ιδιώτες και τη μετατροπή της από αγαθό, που θα έπρεπε να είναι, σε εμπόρευμα. Με την ορολογία αυτή ντύθηκε το προϊόν της βούλησης των ισχυρών της Ευρώπης για φθηνό ρεύμα για τη βιομηχανία είτε ως καταναλωτή, είτε ως παραγωγό, που κυοφορούνταν για πολλά χρόνια και μορφοποιήθηκε οριστικά με την Οδηγία 96/92 της 19/12/96. Η αλήθεια είναι ότι στην πράξη η εφαρμογή του μοντέλου αυτού αντιμετωπίζει ήδη τα πρώτα σημάδια κρίσης, ακόμη και για το σκοπό της σύστασής του. Αυτό διαπιστώνεται από την εμπειρία χωρών, όπου το μοντέλο αυτό έχει τεθεί σε εφαρμογή όπως ΗΠΑ και Αγγλία. Η εικόνα είναι απαισιόδοξη τόσο για τους οικιακούς καταναλωτές και τις εθνικές οικονομίες, ενώ ως ένα βαθμό δημιουργεί προβλήματα και στις ίδιες τις βιομηχανίες. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στις παραπάνω χώρες τα οικιακά τιμολόγια αυξήθηκαν κατακόρυφα, λιγνιτωρυχεία έκλεισαν, αφού το νέο μοντέλο βασίζεται κυρίως στην καύση φυσικού αερίου ως πρώτης ύλης για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, χιλιάδες θέσεις εργασίας χάθηκαν, ενώ αύξηση τιμής σημειώθηκε και στο βιομηχανικό ρεύμα με αποτέλεσμα, όπως προαναφέρθηκε, οι ίδιοι οι υποστηριχτές του μοντέλου της απελευθέρωσης να προτείνουν τώρα την "κρατική παρέμβαση" και την επιβολή ανώτατης τιμής, καθώς και μια σειρά άλλων περιοριστικών μέτρων. Αντίστοιχες, και μάλιστα ακόμη μεγαλύτερης έκτασης, προβλέπονται οι επιπτώσεις και για την Ελλάδα από την εφαρμογή αυτού του μοντέλου. Μια εικόνα του τι θα συμβεί μετά το 2001 θα επιχειρήσουμε να δώσουμε παρακάτω, βασιζόμενοι στα επίσημα σχέδια και σενάρια που η κυβέρνηση προωθεί στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, σε συνδυασμό με την υφιστάμενη κατάσταση στον τομέα αυτό και στο δημόσιο φορέα του, δηλαδή τη ΔΕΗ.

Βάσει της Κοινοτικής Οδηγίας 96/1992 για την απελευθέρωση της αγοράς, που τέθηκε σε ισχύ στις 19 Φλεβάρη του 1997 και με την οποία η χώρα μας θα πρέπει να εναρμονιστεί το 2001, το μονοπώλιο της ΔΕΗ στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος θα πρέπει να "σπάσει", απελευθερώνοντας το 25% της αγοράς, το οποίο θα μπορούν να διεκδικήσουν και ιδιώτες. Αντ' αυτού η ΔΕΗ με βάση το αναπτυξιακό της πρόγραμμα μέχρι το 2002, είναι έτοιμη να απελευθερώσει το 33% της αγοράς, ποσοστό που προβλέπεται για την τρίτη φάση της απελευθέρωσης και για το έτος 2007. Ομως η ΔΕΗ δε θα απολέσει μόνο το 33% της επιλέξιμης πελατείας της, αλλά αναμένεται απειληθεί από πλήρη καταστροφή, καθώς όλες οι επενδύσεις της σε μονάδες φυσικού αερίου, δηλαδή Λαύριο, Κομοτηνή, Κερατσίνι ύψους 250 - 300 δισ. δρχ. (και στην πράξη πάνω από 1 τρισ. για επενδύσεις σε έργα υποδομής Φυσικού Αερίου που θα υπολειτουργούν, εάν βέβαια μπορέσουν να λειτουργήσουν με τα προβλήματα που ο "Ρ" έχει αποκαλύψει εδώ και δύο χρόνια και η κυβέρνηση μόλις τώρα αναγκάστηκε να παραδεχτεί για άλλους λόγους), θα αναγκαστούν να δουλέψουν με πετρέλαιο, το δε Κερατσίνι καθόλου (δεν είναι συνδυασμένου κύκλου), με αποτέλεσμα την εκτίναξη της τιμής της κιλοβατώρας προς τα πάνω. Μάλιστα, όπως υπολογίζουν αρμόδιοι όσον αφορά την οικιακή κατανάλωση γίνεται λόγος ακόμα και για υπερδιπλασιασμό!

Στο νέο "ανταγωνιστικό" περιβάλλον δηλαδή η ΔΕΗ θα βρεθεί αντιμέτωπη με τα αποτελέσματα συγκεκριμένων επιλογών που μέχρι σήμερα έγιναν στην πολιτική ανάπτυξής της. Και το εύλογο ερώτημα είναι πώς θα ανταγωνιστεί τη Γαλλική EDF, η οποία λόγω των πυρηνικών της εργοστασίων έχει πολύ ανταγωνιστικά τιμολόγια και όπως παραδέχτηκε στέλεχος της ΔΕΗ το 2002 με την ολοκλήρωση της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδας - Ιταλίας θα είναι σε θέση να διοχετεύσει, δηλαδή να πουλήσει, ρεύμα στη χώρα μας;

Η εν λόγω εταιρία, αλλά και πιθανές άλλες ανταγωνιστικές ευρωπαϊκές εταιρίες, θα μπορούν να εισάγουν στην ελληνική αγορά μέχρι και 500 μεγαβάτ ενέργειας, όση δηλαδή και η ισχύς του υποβρύχιου καλωδίου διασύνδεσης, που θα είναι έτοιμο περί το 2001.

Επιπλέον, η ΔΕΗ θα έχει να ανταγωνιστεί διάφορους εγχώριους ιδιώτες παραγωγούς που ετοιμάζονται ήδη να δραστηριοποιηθούν τόσο στον τομέα της συμπαραγωγής, όσο και στον τομέα των λεγόμενων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Ηδη έχουν γίνει γνωστά επιχειρηματικά σχέδια από διάφορους ομίλους στη συμπαραγωγή, όπως η ABB, η ιταλική Edison, τα Ελληνικά Πετρέλαια, η ΑΓΕΤ Ηρακλής, ο όμιλος Στασινόπουλου καθώς και ο όμιλος της "Ιντρακόμ" σε συνεργασία με άλλες εταιρίες, όπως επίσης και ο όμιλος Λάτση σε συνεργασία με την Γκας Ντε Φρανς.

Στα πλαίσια της δραστηριοποίησης των παραπάνω ιδιωτών αλλά και άλλων που μέχρι στιγμής δεν έχουν αποκαλύψει τα σχέδιά τους, η κυβέρνηση και η διοίκηση της ΔΕΗ είναι έτοιμες να διευκολύνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την είσοδό τους στην αγορά. Η ίδια η υπουργός Ανάπτυξης Β. Παπανδρέου, προσπαθώντας να προετοιμάσει το έδαφος και την κυβερνητική επιχειρηματολογία για τα επερχόμενα, έχει ήδη πει δυο - τρεις φορές ότι τα τιμολόγια της ΔΕΗ, είναι πολύ χαμηλά και θα πρέπει ν' αυξηθούν. Μια επιχειρηματολογία που ευθέως ταυτίζεται με τις επιδιώξεις του κεφαλαίου και διευκολύνει την εξ αρχής κερδοφόρα είσοδο ιδιωτών στο τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Ταυτόχρονα Διοίκηση της ΔΕΗ και κυβέρνηση φαίνεται να επισπεύδουν τις διαδικασίες για απελευθέρωση της αγοράς κατ' απαίτηση των ιδιωτών γρηγορότερα από τα περιθώρια που θέτει η Κομισιόν.

Πρακτικά η ΔΕΗ θα χρειαστεί να παραχωρήσει σημαντικά έσοδα από πελάτες που θα χάσει, ενώ ταυτόχρονα θα είναι υποχρεωμένη να εφαρμόζει επιχειρηματικά σχέδια που θα προβλέπουν και στην απόσβεση επενδύσεων κάποιων τρισεκατομμυρίων δραχμών. Με απλά λόγια δηλαδή, η κυβερνητική πολιτική θα οδηγήσει τη ΔΕΗ να αντισταθμίσει τα έσοδα που θα χάσει, λόγω απελευθέρωσης από πρόσθετη επιβάρυνση των λεγόμενων μη επιλέξιμων καταναλωτών, δηλαδή βασικά από τους οικιακούς και άλλους μικρούς καταναλωτές, κάτι που σημαίνει, μετά βεβαιότητας, εκτίναξη των αντίστοιχων τιμολογίων στα ύψη.

Ενας άλλος τομέας που θα πληγεί με την απελευθέρωση, είναι ο τομέας των λιγνιτωρυχείων. Η απελευθέρωση, όπως έχει σχεδιαστεί από την Κομισιόν και την κυβέρνηση, βασίζεται σε αύξηση της χρήσης του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή, επειδή ακριβώς οι αντίστοιχες επενδύσεις είναι λιγότερο κοστοβόρες, από τις επενδύσεις για στερεά καύσιμα και έχουν και γρηγορότερη απόσβεση. Σ' αυτά τα πλαίσια και με το επιχείρημα της μείωσης του διοξειδίου του άνθρακα, με την απειλή της επιβολής φόρου, θεωρείται βέβαιο ότι οι όποιες μελλοντικές επενδύσεις ακόμη και της ΔΕΗ θα είναι με φυσικό αέριο. Αυτό σημαίνει ότι η εγχώρια πρώτη ύλη του λιγνίτη πολλαπλών οφειλών για την οικονομία της χώρας, καθώς με τη χρήση του υπολογίζεται ότι γίνεται εξοικονόμηση συναλλάγματος ύψους 300 δισ. δρχ. ετησίως, θα παραγκωνιστεί, προκειμένου να βγάλουν κάποιοι παχυλά κέρδη. Αξίζει να αναφερθεί ότι είναι κοινά αποδεκτό από αρμόδιους παράγοντες που αυτή τη στιγμή προωθούν τα σχέδια της απελευθέρωσης, ότι η ασφάλεια του ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας και το ύψος της εγχώριας προστιθέμενης αξίας στην τιμή του ρεύματος παραμένουν κριτήρια, με αυξημένο ειδικό βάρος έναντι των κριτηρίων που θα επιβάλει ο επερχόμενος, αλλά και αμφιλεγόμενος ανταγωνισμός. Πρόκειται για καύσιμο που εξασφαλίζει περισσότερο από κάθε άλλη ενεργειακή πρώτη ύλη, τον ενεργειακό εφοδιασμό της χώρας και τη διαχρονική σταθερότητα στη διαμόρφωση του κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Οσο για τα επιχειρήματα που αναπτύσσονται περί ρυπογόνου καυσίμου, είναι γνωστό ότι η τεχνολογία σήμερα επιτρέπει τόσο την αποδοτικότερη μέθοδο χρήσης του καυσίμου όσο και τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τεχνολογία που ήδη χρησιμοποιείται στη Γερμανία και σε άλλες χώρες στην ηλεκτροπαραγωγή από στερεά καύσιμα όπως ο άνθρακας.

Επιπλέον 15.000 περίπου θέσεις εργασίας που εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από την εκμετάλλευση του λιγνίτη, κινδυνεύουν να χαθούν διά παντός. Το κυριότερο όμως είναι η αύξηση της εξάρτησης της χώρας από εισαγόμενα καύσιμα όπως είναι το ντίζελ και το φυσικό αέριο.

Στο απελευθερωμένο τοπίο του 2001, η αυτάρκεια της χώρας σε ηλεκτρική ενέργεια θα είναι ίσως το μεγαλύτερο ζητούμενο, καθώς δεν υπάρχουν περιθώρια κανενός είδους ενεργειακού σχεδιασμού. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι, υιοθετώντας επιλογές ακόμη πιο ακραίες από αυτές που επιβάλλει η κοινοτική οδηγία, η κυβέρνηση ενώ θα μπορούσε να κρατήσει το δικαίωμα του ενεργειακού σχεδιασμού, επιλέγοντας τους σταθμούς που θέλει να κατασκευάσει και αναθέτοντας την κατασκευή και διαχείρισή τους σε ιδιώτες με διαδικασίες διαγωνισμού, επιλέγει το σύστημα της αδειοδότησης. Σύμφωνα με αυτό ο κάθε ιδιώτης θα μπορεί, εφόσον πληρεί τις προϋποθέσεις, να παίρνει άδεια για εγκατάσταση και λειτουργία εργοστασίου ηλεκτροπαραγωγής, με επίπτωση στην ομαλή τροφοδοσία της χώρας και στην ίδια της την ανεξαρτησία.

Το νέο "ανταγωνιστικό" περιβάλλον, απαιτεί, όπως αναφέρεται στις επίσημες επεξεργασίες, οικονομίες κλίμακας. Ανώτατα στελέχη της ΔΕΗ ανεπίσημα αναφέρουν ότι επίκεινται απολύσεις χιλιάδων εργαζομένων από την επιχείρηση. Το έδαφος στρώνεται ήδη και πολύς λόγος γίνεται από διάφορους για υπεράριθμο προσωπικό. Μαζί με τις απολύσεις βεβαίως, ετοιμάζεται και η πλήρης καταστρατήγηση των εργασιακών δικαιωμάτων των εργαζομένων στην επιχείρηση.

Χρύσα ΛΙΑΓΓΟΥ