"Το πιο σημαντικό μάθημα που έμαθα, ήταν πως το μέλλον της ανθρωπότητας μπορεί να ιδωθεί μόνον "από τα κάτω", από τη σκοπιά των καταπιεσμένων και εκμεταλλευομένων. Μόνο όποιος αγωνίζεται μαζί τους, αγωνίζεται για την ανθρωπότητα".

Σ' αυτές τις γραμμές από την ομιλία του Μπρεχτ στη Μόσχα το 1955 με αφορμή την παραλαβή του Βραβείου Λένιν για την Ειρήνη, συνοψίζονται οι απόψεις του για την οικουμενική σημασία της αποστολής του καλλιτέχνη και του σωστού τρόπου σκέψης και στάσης ζωής του διανοούμενου. Στάση και θέση που επικρατεί σε όλα του τα έργα. Η κομματικότητα του Μπρεχτ εκφράζεται στο ότι"το αναγκαίο και λογικό" ταυτίζεται με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Οπως λέει και ο περίφημος στίχος της "Μάνας": "Η σημαία της λογικής κόκκινη είναι". Η σταθερότητα και η αγωνιστική τοποθέτηση του Μπρεχτ εκφράζεται και μέσα από μια άλλη άποψή του: "Το άτομο μπορεί να εξολοθρευτεί. Ενώ το Κόμμα δεν μπορούν να το εξολοθρεύσουν".

Δε θα μπορούσε, λοιπόν, να υπάρξει καλύτερη συγκυρία από το να ολοκληρωθεί ο κύκλος των δεκάδων εκδηλώσεων του εορτασμού των 80χρονων του ΚΚΕ, που παρακολούθησαν χιλιάδες αγωνιστές, φίλοι και οπαδοί του Κόμματος και νέοι, με μια παράσταση έργου του Μπρεχτ.Ευτυχής συγκυρία καθώς φέτος γιορτάζονται παγκόσμια και τα 100 χρόνια από τη γέννηση του μεγάλου καλλιτέχνη, που πιστός στη μαρξιστική - λενινιστική κοσμοθεωρία πάλεψε για τη δημιουργική της ανάπτυξη μέσα από καλλιτεχνικές μορφές. Στην Αίθουσα Συνεδρίων της ΚΕ του ΚΚΕ, λοιπόν, στις 21 Δεκεμβρίου, ομάδα ηθοποιών με τη σκηνοθετική καθοδήγηση του Γιάννη Καλατζόπουλου, θα παρουσιάσει το έργο του Μπρεχτ "Η εξαίρεση και ο κανόνας".

Για την ευτυχή σύμπτωση εορτασμού των 80 χρόνων του ΚΚΕ και των 100 χρόνων από τη γέννηση του Μπρεχτ, μιλούν όλοι οι συντελεστές της παράστασης, ο Γιάννης Τσικής, ο Νίκος Νικολαϊδης, ο Γενάδιος Πάτσης, ο Νίκος Ξυθάλης, η Κατερίνα Αναστασίου, η Ελένη Λαζαράκη, η Μαρία Δαρζέντα και ο Γιάννης Καλατζόπουλος.

Ο Γιάννης Τσικής λέει: "Είναι δύο επέτειοι εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους αλλά πολύ σημαντικές ξεχωριστά. Το καλό είναι που συμπέσανε και μας δίνουν την ευκαιρία να κάνουμε αυτό το εκπληκτικό, πιστεύω, έργο του Μπρεχτ και να το παρουσιάσουμε σε μια συγκεκριμένη παράσταση. Μας δίνει μεγάλη χαρά".

"Ευτυχή συγκυρία" χαρακτηρίζει και ο Νίκος Νικολαϊδης τη "συνάντηση" αυτή με το έργο του Μπρεχτ στον εορτασμό των 80χρονων του ΚΚΕ. "Γιατί ο Μπρεχτ - λέει - ήταν ένας άνθρωπος που πραγματικά υπηρέτησε τις ιδέες που θέλει να υλοποιήσει με την πολιτική του το ΚΚΕ. Σε όλα του τα έργα ο Μπρεχτ, όπως και σ' αυτό, προσπαθεί να ενεργοποιήσει τη λογική του θεατή. Κάτι που σήμερα σχεδόν "απαγορεύεται". Παρατηρώ την τηλεόραση, τον αμερικάνικο κινηματογράφο, το θέατρο, το θέαμα γενικά απευθύνεται στα ένστικτα και στα συναισθήματα. Απαγορεύουν στο θεατή να σκεφτεί. Γενικά το σύστημα επιδιώκει, στηρίζεται θα έλεγα, πάνω στο να εξορίζει τη σκέψη".

"Αυτή τη στιγμή" - συνεχίζει ο Γιάννης Καλατζόπουλος - "δεν υπάρχει καταλληλότερο έργο για να εορταστεί η επέτειος του ΚΚΕ, από ένα διδακτικό έργο του Μπρεχτ. Βέβαια και άλλοι συγγραφείς έγραψαν έργα που θα μπορούσαν να παρουσιαστούν, αλλά ειδικά αυτή την ιστορική περίοδο που περνάμε στην Ελλάδα, "Η εξαίρεση και ο κανόνας", είναι το καταλληλότερο, όχι μόνο γιατί είναι ένα από τα διδακτικά έργα του που γράφτηκαν με στόχο την αφύπνιση των συνειδήσεων των εργαζομένων, αλλά κυρίως γιατί παρουσιάζει τέτοιες αναλογίες και τέτοιες ομοιότητες με το σήμερα, σε ό,τι αφορά στα προβλήματα που θέτει. Για μια ακόμη φορά βλέπουμε ότι ο Μπρεχτ υπήρξε προφητικός. Βέβαια, αυτός δεν το ήξερε, κατέγραφε το τι γινόταν στη Γερμανία του Μεσοπολέμου. Να, όμως, που ξαφνικά βρισκόμαστε σε μια αναβίωση φαινομένων έντονων, ξενοφοβίας, ρατσισμού, μισαλλοδοξίας, κρίσης των θεσμών, της δικαιοσύνης, με αποτέλεσμα τη διαστρέβλωση κάθε έννοιας, κάθε πραγματικότητας".

Ο διδακτισμός των έργων του Μπρεχτ είναι μια έννοια αρκετά παρεξηγημένη για πολλά χρόνια. Θεωρήθηκε αρνητικό στοιχείο προσέγγισης του έργου του. Φέτος, ωστόσο, βλέπουμε να γιορτάζεται, η επέτειος των 100 χρόνων από τη γέννησή του, με αρκετή σπουδή παγκόσμια. Θα πρέπει ίσως να θυμίσουμε τα λόγια του συνθέτη των μπρεχτικών τραγουδιών και φίλου του Μπρεχτ, Χανς Αϊσλερ: "Οταν μιλάμε για τον Μπρεχτ, είμαστε σε θέση μάχης, ιδιαίτερα στις καπιταλιστικές χώρες. Αγωνιζόμαστε για τον Μπρεχτ. Είναι αναγκασμένοι να καταπιούν τον Μπρεχτ και δεν πρέπει να τους επιτρέψουμε να τον καταπιούν παρά μονάχα ολόκληρο, μαζί με τ' αγκάθια".

Οσο για το αν και πόσο τιμάται φέτος ο Μπρεχτ, ο Νίκος Νικολαϊδης επισημαίνει: "Είναι τόσο μεγάλος συγγραφέας, που δεν μπορούν να τον θάψουν. Αν και νομίζω ότι με τον τρόπο που τιμάται, ουσιαστικά τον θάβουν. Αν ο ίδιος ζούσε, θα γελούσε. Οσο για τον διδακτισμό του Μπρεχτ ας μην ξεχνάμε ότι και οι αρχαίοι Ελληνες συγγραφείς διδακτικό έργο έκαναν. Ο Σοφοκλής στην"Αντιγόνη" τελειώνει με ένα πόρισμα, πραγματικά γεωμετρία. Λέει "και πολύ πιο πάνω απ' όλα η φρόνηση είναι της ευδαιμονίας το πρώτο. Τα μεγάλα τους τα λόγια οι ξιπασμένοι με μεγάλα τα πληρώνουνε χτυπήματα για να βάλουν στα γεράματά τους γνώση".Δεν είναι δίδαγμα αυτό; Και οι αρχαίοι θεατές γι' αυτό πηγαίνανε στο θέατρο για να διδαχτούν".

"Σε ένα άλλο του έργο" - συμπληρώνει ο Γιάννης Καλατζόπουλος - "ο Μπρεχτ, στον "Γαλιλαίο", λέει μέσω του ήρωά του: "δεν μπορώ να αντισταθώ στην ηδονή της σκέψης".Κάτι που στην εποχή μας φαίνεται παράλογο, αλλά πραγματικά η ικανότητα του ανθρώπινου λογικού να πιάνει πράγματα, να μαθαίνει, είναι μια ηδονή. Αυτό προσπαθούν να μας πουν ότι δεν ισχύει και ότι οι χαρές της τέχνης είναι από τη μέση και κάτω. Πρέπει να τονίσουμε ότι ο ίδιος ο Μπρεχτ δεν έχανε την ευκαιρία να τονίζει, να δηλώνει ότι είναι ένας διδακτικός συγγραφέας. Δεν τον ενδιαφέρει η ψυχαγωγία κατά την αστική έννοια, τον ενδιαφέρει στο "θέατρο, ο θεατής όχι να χωνεύει, αλλά να είναι ξύπνιος, να κρίνει, να αναπτύσσει την κριτική του διάθεση και να μην είναι ένας ευκολόπιστος θεατής".

Οπως άλλωστε δεν πρέπει και κανείς μας να ξεχνάει τα λόγια που ο Μπρεχτλέει διά στόματος της "Αγίας Ιωάννας των Σφαγείων": "Σιγουρέψου σαν φεύγεις από τον κόσμο/ Οχι απλά πως ήσουνα καλός/ Μα πως πίσω σου αφήνεις έναν κόσμο καλό".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Στο έργου του "Η Εξαίρεση και ο Κανόνας" ο Μπρεχτ περιγράφει - σημειώνει ο Γιάννης Καλατζόπουλος - "ένα ταξίδι, ένα θάνατο και μια δίκη. Αυτά είναι τα στοιχεία του έργου. Το ταξίδι γίνεται στην έρημο και όπως τονίζει, σε μια έρημο άδεια από ανθρώπους. Ενας έμπορος ταξιδεύει προκειμένου να κλείσει μια συμφωνία για πετρέλαιο, μαζί με έναν οδηγό που ξέρει το δρόμο και έναν αχθοφόρο, τον Κούλη. Στη διάρκεια του ταξιδιού πολλά πράγματα συμβαίνουν, με αποτέλεσμα να σκοτώσει ο έμπορος τον Κούλη. Το δεύτερο μέρος του έργου είναι το δικαστήριο όπου η γυναίκα του νεκρού ζητάει αποζημίωση για το θάνατο του άντρα της. Κι εκεί θριαμβεύει η λογική του παραλογισμού. Αποδεικνύεται ότι ζούμε σε μια παράλογη κοινωνία. Αντί να δικαστεί και να καταδικαστεί ο δολοφόνος, καταδικάζεται το θύμα, γιατί δε συμπεριφέρθηκε σύμφωνα με τον κανόνα. Τον κανόνα της ζούγκλας δηλαδή, που λέει πρέπει να σκοτώσεις για να μη σε σκοτώσουν. Αυτός δεν ήξερε τον κανόνα. Συμπεριφέρθηκε σαν εξαίρεση, δηλαδή με ανθρωπιά. Γι' αυτό, τον σκότωσε ο Εμπορος και νεκρό, τώρα, τον καταδικάζουν γιατί παρέβη τον κανόνα της ζούγκλας".

Η παράσταση ανεβαίνει σε μετάφραση Νάντιας Βαλαβάνη,σκηνοθεσία Γιάννη Καλατζόπουλου,μουσική Τάσου Καρακατσάνη,σκηνικά Γιάννη Σκαρπερού και Στράτου Σαραντίδη και κοστούμια Νίκου Αδειλίνη.

Τους ρόλους ερμηνεύουν: ο Γιάννης Τσικής στο ρόλο του Εμπόρου, ο Νίκος Νικολαϊδης,στο ρόλο του Οδηγού, ο Γενάδιος Πάτσης στο ρόλο του Αχθοφόρου, ο Νίκος Ξυθάλης στο ρόλο του Δικαστή, η Κατερίνα Αναστασίου στο ρόλο της γυναίκας του Αχθοφόρου, η Ελένη Λαζαράκη και η Μαρία Δαρζέντα σε διπλούς ρόλους, δύο αστυνομικών και δύο παρέδρων του δικαστηρίου, η Κατερίνα Ροβά στο ρόλο της Ξενοδόχου και ο Γιάννης Καλατζόπουλος στο ρόλο του Αφηγητή.

Οι συντελεστές της παράστασης μιλούν με τη συντάκτρια του "Ρ"

Σκηνή από τις πρόβες του έργου