Η υποτίμηση της δραχμής κατά 14% στις 14 Μάρτη του 1998 ίσως ήταν το κυριότερο οικονομικό γεγονός του χρόνου που πέρασε. Υπήρξε το κομβικό σημείο, γύρω από το οποίο ενεργοποιήθηκαν κοινωνικές τάξεις, αξιολογήθηκε η οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, ενώ τα όσα συνέβησαν υπήρξαν αρκετά, για να δώσουν το στίγμα της ειδοποιού διαφοράς, ανάμεσα στη νέα εποχή του "διεθνοποιημένου" καπιταλισμού και αυτή του πρόσφατου παρελθόντος.

Στο πολύ πρόσφατο παρελθόν, οι κυβερνήσεις αποφάσιζαν να υποτιμήσουν τα νομίσματά τους, προκειμένου - όπως υποστήριζαν - να προστατεύσουν το εξωτερικό τους εμπόριο. Οταν οι εκπρόσωποι μιας καπιταλιστικής χώρας αισθάνονταν την απειλή των ελλειμμάτων του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών, προσέφευγαν σε υποτίμηση του εθνικού τους νομίσματος. Ανεξάρτητα από τις ποικιλόμορφες αρνητικές επιπτώσεις που τις περισσότερες φορές συνοδεύουν την υποτίμηση, οι κυβερνώντες πρόβαλαν τη δυνατότητα που δημιουργείται για αύξηση των εξαγωγών και περιορισμό των εισαγωγών. Με ένα τέτοιο περίπου σκεπτικό η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προχώρησε, τα πρώτα χρόνια της προηγούμενης δεκαετίας, δύο φορές στην υποτίμηση της δραχμής.

Στην εποχή όμως της "απελευθέρωσης" της κίνησης των κεφαλαίων και της "διεθνοποίησης" των χρηματιστηριακών αγορών αλλάζει και η φιλοσοφία των υποτιμήσεων, αφού καθοριστικό ρόλο παίζει πλέον το στοιχείο του εξαναγκασμού, οι κερδοσκοπικές επιθέσεις κατά των νομισμάτων - θυμάτων. Τέτοιας μορφής ήταν οι υποτιμήσεις ευρωπαϊκών νομισμάτων το 1992 και 1993, οι πρόσφατες στη ΝΑ Ασία, αλλά και της δραχμής. Κοινός παρονομαστής όλων, η "απελευθέρωση" της κίνησης των κεφαλαίων, που επέβαλε το τραπεζικό - χρηματιστηριακό κεφάλαιο, το οποίο κερδίζει τεράστια ποσά από τα παιγνίδια των συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Η υποτίμηση της δραχμής στις 14 του Μάρτη είχε όλα τα στοιχεία και τη φιλοσοφία των υποτιμήσεων "νέου τύπου". Οπως υποστήριζαν και οι κυβερνητικοί παράγοντες, τα "θεμελιώδη στοιχεία" της ελληνικής οικονομίας δε δικαιολογούσαν οποιαδήποτε πράξη υποτίμησης. Το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών της χώρας ήταν μεν ελλειμματικό, άλλα όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να εκπέμπει "SOS". Από την άλλη πλευρά ελλείμματα, χρέος, πληθωρισμός ήταν σε καθοδική πορεία, ελέω λιτότητας. Η υποτίμηση όμως έγινε επειδή η δραχμή επιλέχτηκε από τα κερδοσκοπικά κέντρα του εξωτερικού, αλλά και ελληνικά σαν υποψήφιο θύμα. Με την Τράπεζα της Ελλάδας να μην έχει πλέον τη δυνατότητα επιβολής νομισματικών περιορισμών, η υποτίμηση μέσω των συνεχών πιέσεων ήταν ζήτημα χρόνου. Οι πιέσεις στη δραχμή και στα διαπραγματεύσιμα στη δευτερογενή αγορά ομόλογα του ελληνικού δημοσίου ξεκίνησαν τον Οκτώβρη του 1997 και συνεχίστηκαν - με μικρά, διαλείμματα - όλους τους επόμενους μήνες. Η κυβέρνηση, προκειμένου να εξευμενίσει τα πανίσχυρα χρηματιστηριακά κέντρα, με τα οποία επιδίωκε εναγωνίως συνδιαλλαγή, στις 14 Μάρτη τους προσέφερε τη δραχμή στο πιάτο, μαζί βέβαια και τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που άλλαξαν χέρια μέσα σε μία νύχτα. Η δραχμή θυσιάστηκε στο βωμό των κερδοσκοπικών παιγνιδιών, στα οποία επιδίδονται οι μεγάλες τράπεζες, τα Αμοιβαία Κεφάλαια και τα περιβόητα Χενζ Φανς, τα οποία είναι τα πιο γνήσια τέκνα της "απελευθέρωσης" της κίνησης κεφαλαίων. Το ότι η υποτίμηση της δραχμής κατά 14% ήταν πράξη συγκυριακή, εξηγείται από το γεγονός ότι λίγους μήνες μετά η ισοτιμία της με τα ξένα χαρτονομίσματα επανήλθε σχεδόν στα προ της υποτίμησης επίπεδα, χωρίς κανείς να διαμαρτυρηθεί. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη σχέση δραχμής - ECU, από 312 που ήταν πριν την υποτίμηση, διαμορφώθηκε στις 357 δραχμές την ημέρα της υποτίμησης, ενώ λίγες βδομάδες αργότερα η δραχμή ανατιμήθηκε στις 330 μονάδες ανά ECU. Εκ των υστέρων είχαν το θράσος να υποστηρίζουν ότι "οι αγορές θεωρούσαν μία υποτίμηση της τάξης του 14% υπερβολική...". Το πουλί όμως είχε πετάξει, το χρήμα είχε αλλάξει χέρια.

O εξαναγκασμός της ελληνικής κυβέρνησης στην ταπεινωτική πράξη της υποτίμησης αποδεικνύει και τα σαθρά θεμέλια του οικοδομήματος της σύγκλισης με νομισματικούς - δημοσιονομικούς όρους της ελληνικής με την ευρωπαϊκή οικονομία. Η υποτίμηση της δραχμής απέδειξε ότι η συγκεκριμένη οικονομική πολιτική όχι μόνο δεν ισχυροποιεί την οικονομική δομή της χώρας, αλλά αντίθετα την κάνει πιο ευάλωτη στις πιέσεις των διάφορων κερδοσκοπικών κέντρων.

Το περίφημο σύνθημα της κυβέρνησης Σημίτη περί "οικοδόμησης μιας ισχυρής οικονομίας" μέσα από πολιτικές σύγκλισης των νομισματικών όρων (επιτόκια, πληθωρισμός, συναλλαγματική σταθερότητα) ισχυροποιούν βέβαια τις τράπεζες, το χρηματιστηριακό τζόγο, τις μεγάλες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στα παιχνίδια των συναλλαγματικών ισοτιμιών, των βραχυχρόνιων επιτοκίων κτλ. Αυτό όμως σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ισχυρή οικονομία, ακόμα και με τους δικούς τους όρους. Ολα πλέον συντείνουν στην ανάδειξη των χρηματιστών σε κεντρικά πρόσωπα των οικονομικών εξελίξεων. Οι λαϊκές αποταμιεύσεις στις τράπεζες χρησιμοποιούνται όχι για παραγωγικές επενδύσεις, αλλά για τη χρηματοδότηση των κερδοσκοπικών πράξεων, στο χρηματιστήριο και στην αγορά ομολόγων. Ξένοι "επενδυτές" δανείζονται χρήματα από τις ελληνικές τράπεζες, αγοράζουν σε χαμηλή τιμή κρατικά ομόλογα, μετά από λίγα εικοσιτετράωρα τα πωλούν σε μία υψηλότερη τιμή, εισπράττουν τη διαφορά και φεύγουν. Το ίδιο γίνεται και με τις μετοχές στο χρηματιστήριο, όπου είναι πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο της αγοράς μετοχών με "αέρα". Αν έχει κάποιος πληροφορία ότι μία μετοχή θα ανέβει, δίνει εντολή αγοράς (χωρίς να έχει τα χρήματα) και αν πράγματι η τιμή της μετοχής ανέβει, την πουλά και εισπράττει τη διαφορά μεταξύ χαμηλής και υψηλότερης τιμής της μετοχής. Αυτή είναι η "ισχυρή οικονομία που οικοδομεί η κυβέρνηση Σημίτη". Επειδή όμως η αγορά μετοχών και ομολόγων ελέγχεται σήμερα από τα ξένα "θεσμικά" κεφάλαια, όταν τα τελευταία αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη χώρα μας, όλο το οικοδόμημα κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος. Είναι εμφανές ότι και σήμερα αν οι μεγάλες τράπεζες του Λονδίνου και της Νέας Υόρκης αποφασίσουν να "παίξουν" με τη δραχμή, η υποτίμησή της θα είναι και πάλι ζήτημα χρόνου.

Η κυβέρνηση μπορεί να ισχυρίζεται ότι η απόφαση για υποτίμηση της δραχμής κατά 14% και η ένταξή της στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών κρατήθηκε μυστική, αλλά τα γεγονότα άλλα μαρτυρούν. Ουσιαστικά, η Ελλάδα από το Σεπτέμβρη του 1997 μέχρι και τις τελευταίες μέρες του χρόνου που διανύουμε, βρέθηκε στο επίκεντρο μίας πολυεπίπεδης και ασύλληπτης κερδοσκοπίας. Πρωταγωνιστές στο κερδοσκοπικό αυτό παιγνίδι, όλοι οι μεγάλοι "επενδυτικοί" οίκοι, που εδρεύουν στα μεγάλα χρηματιστηριακά κέντρα του καπιταλιστικού κόσμου, πολλοί από τους οποίους έχουν επιλεγεί από την κυβέρνηση σαν "σύμβουλοι" ιδιωτικοποίησης ΔΕΚΟ και Τραπεζών. Πρόκειται για τις περιβόητες "Salomon Brothers", "Salomon Barney", "Merrill Lynch", "J. P. Morgan", "Deutsche Bank", "Morgan Stanley" κλπ. Αυτές δηλαδή που την περίοδο αυτή "πήραν θέση κατά της δραχμής" όπως κομψά αποκαλείται το κερδοσκοπικό παιγνίδι. Κερδοσκοπία όμως έκαναν και ελληνικές τράπεζες και αμοιβαία κεφαλαία, τα οποία φρόντισαν να ξεφορτωθούν μετοχές και ομόλογα σε υψηλές τιμές, στην αρχή της κρίσης, τα οποία και επαναγόρασαν στη συνέχεια στις "σκοτωμένες" τιμές μετά την υποτίμηση.

Το κερδοσκοπικό παιγνίδι μπορούμε να το διακρίνουμε σε τρία επίπεδα. Κατά πρώτο, σε αυτό που συντελέστηκε με τους λογαριασμούς σε συνάλλαγμα και ήταν "στιγμιαίο". Διάρκεσε μόνο μια νύχτα. Εχοντας δεδομένο "οι αγορές" ότι η δραχμή θα υποτιμηθεί, άρχισαν να πουλούν δραχμές και να αγοράζουν συνάλλαγμα, γεγονός που οδήγησε σε συνεχή άνοδο των σχετικών τραπεζικών λογαριασμών. Οπως αποκάλυψε ο "Ρ", τα υπόλοιπα των λογαριασμών συναλλάγματος, από 7 τρισ. δραχμές το Σεπτέμβρη του 1997, ανήλθαν σε περισσότερο από 10 τρισ. δραχμές στο τέλος του Φλεβάρη του 1998. Οπως επίσης γράφτηκε στον Τύπο, την Παρασκευή 13 του Μάρτη, μία ημέρα πριν από την υποτίμηση, ξένες, αλλά και ελληνικές τράπεζες γνώριζαν την απόφαση της κυβέρνησης, με αποτέλεσμα να "ξεφορτωθούν" δραχμές και να αγοράσουν ομόλογα, οι τιμές των οποίων είχαν κατρακυλήσει. Οταν ο Γ. Παπαντωνίου ρωτήθηκε για τις σχετικές διαρροές, αποποιήθηκε κυβερνητικές και προσωπικές ευθύνες, ισχυριζόμενος ότι το σχετικό αίτημα κατατέθηκε στο ΕΚΟΦΙΝ την Τετάρτη και μέχρι το Σάββατο που συζητήθηκε το γνώρισαν περισσότερα από 50 άτομα...

Το θέμα πάντως είναι ότι μέσα σε μία νύχτα άλλαξαν χέρια περισσότερα από 1,7 τρισ. δραχμές. Τόσο εκτιμάται το ποσό που κέρδισαν όσοι πούλησαν δραχμές στην ισοτιμία των 312 δραχμών ανά ECU και στις 16 Μάρτη τις ξανααγόρασαν στην τιμή των 357 δραχμών ανά ECU.

Ενα δεύτερο επίπεδο κερδοσκοπίας έλαβε χώρα στις αγορές μετοχών (Χρηματιστήριο) και των ομολόγων. Την περίοδο προ της υποτίμησης δεν ήταν η δραχμή μόνο υπό διωγμό, αλλά και κάθε τι που είχε σχέση με ελληνική οικονομία. Το χρηματιστήριο, μέσω των μεγάλων "θεσμικών" επενδυτών, κρατούνταν τεχνητά σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, το ίδιο έγινε και στην αγορά ομολόγων όπου οι τιμές τους είχαν κατρακυλήσει λόγω πληθώρας πωλητών και έλλειψης αγοραστών. Η Τράπεζα της Ελλάδας έκανε καθημερινές παρεμβάσεις στήριξης της δραχμής στη συγκεκριμένη συναλλαγματική ισοτιμία μέσω της πώλησης πολύτιμου συναλλάγματος.

Από την Παρασκευή όμως - μία ημέρα πριν την υποτίμηση - η κατάσταση άρχισε να αλλάζει στην αγορά ομολόγων. Ξένοι "θεσμικοί" άρχισαν να αγοράζουν ομόλογα σε πολύ χαμηλές τιμές. Από τη Δευτέρα 16 Μάρτη, άρχισε μία πρωτοφανή επανεισροή κεφαλαίων, τα οποία αγόραζαν "Ελλάδα"... φτηνότερη όμως κατά 14%. Αρχισαν να αγοράζουν δραχμές, μετοχές, ομόλογα, με φρενήρεις ρυθμούς. Οι χτεσινοί κερδοσκόποι έγιναν επενδυτές! Μεταξύ 17 Μάρτη και τέλος Μάη ο χρηματιστηριακός δείκτης εκτινάχτηκε στα ύψη. Οποιος είχε αγοράσει μετοχές π. χ. 100 δραχμές το κομμάτι, και τις πούλησε στο τέλος του Μάη, έφτασε να κερδίζει μέχρι και 80%. Ο τζόγος αγοραπωλησιών στο Χρηματιστήριο έφτασε στο αστρονομικό ποσό των 150 δισ. δραχμών σε μία μόνο μέρα! Το ίδιο έγινε και στην αγορά ομολόγων. Οσοι αγόρασαν ομόλογα σε χαμηλή τιμή και τα πούλησαν μετά την υποτίμηση σε πολύ υψηλή τιμή, αποκόμισαν τρελά κέρδη. Η "ισχυρή" Ελλάδα των "εκσυγχρονιστών" σε μέθη παραζάλης. Πόσα οικονόμησαν οι ποικιλώνυμοι κερδοσκόποι από την ιστορία αυτή δεν έγινε γνωστό. Πάντως, ο λογαριασμός θα πρέπει να μετριέται σε τρισ. Ενα τρίτο επίπεδο κερδοσκοπίας πραγματοποιείται από τις επιχειρήσεις. Το περίεργο της υπόθεσης είναι ότι την κερδοσκοπική συμπεριφορά των εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων την "κάρφωσε", για πρώτη φορά, η ίδια η Τράπεζα της Ελλάδας, για δικούς της βέβαια λόγους.

Οπως επισημαίνεται στην Εκθεση ενδιάμεσης νομισματικής πολιτικής της Τράπεζας της Ελλάδας, που δόθηκε στη δημοσιότητα τον προηγούμενο Νοέμβρη:

• Από την ανάλυση των στοιχείων του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή προκύπτει ότι "ο μέσος όρος των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου στο επτάμηνο Απρίλη - Οκτώβρη αυξήθηκε σε σύγκριση με το Φλεβάρη".
• "Ο μέσος όρος των περιθωρίων κέρδους των εξαγωγικών επιχειρήσεων το εξάμηνο Απρίλη - Σεπτέμβρη αυξήθηκε αισθητά σε σύγκριση με το Φλεβάρη".
• "Ο μέσος όρος κατά το εξάμηνο Απρίλη - Σεπτέμβρη των περιθωρίων κέρδους των εγχώριων βιομηχανικών επιχειρήσεων που παράγουν για την εσωτερική αγορά αυξήθηκε σε σχέση με το Φλεβάρη αν και σε μικρότερη έκταση από ό,τι στην περίπτωση των εξαγωγικών επιχειρήσεων". Ομως...
• "η αύξηση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων δεν αντανακλάται στην επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου του γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή, επειδή αντισταθμίστηκε από την ευνοϊκή διαμόρφωση των τιμών των νωπών οπωροκηπευτικών, των τιμών των καυσίμων στην παγκόσμια αγορά και των τιμολογίων των ΔΕΚΟ".

Τελικά οι χρηματιστές - κερδοσκόποι και οι επιχειρηματίες θησαύρισαν από την υποτίμηση. Αυτά που "ξάφρισαν" για ευνόητους λόγους "προστασίας του συστήματος" δεν έγιναν γνωστά. Ολα όμως τα στοιχεία συντείνουν στο συμπέρασμα ότι η υποτίμηση της δραχμής αποτέλεσε το έναυσμα για μία ασύλληπτη λεηλασία σε βάρος του παραγωγικού πλούτου.

Η κλοπή τρισεκατομμυρίων, που συνόδευσε την υποτίμηση της δραχμής, δεν ήταν το μόνο αρνητικό για τον ελληνικό λαό. Προκειμένου η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να επιτύχει την ένταξη της δραχμής στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ανέλαβε και νέες, ιδιαίτερα επώδυνες για τα λαϊκά στρώματα, δεσμεύσεις ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας, σκληρότερης λιτότητας και ανατροπής του υφιστάμενου εργασιακού - ασφαλιστικού συστήματος.

Στα πλαίσια αυτά ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας παρουσίασε σε έκτακτη συνέντευξη Τύπου την Κυριακή 15 Μάρτη το νέο πακέτο μέτρων "προσαρμογής" της ελληνικής οικονομίας προς την ΟΝΕ.

Τα μέτρα αυτά είναι τα ακόλουθα:

• Στο δημοσιονομικό σκέλος για το 1998 αποφασίστηκε η περικοπή κατά 0,3% του ΑΕΠ (περίπου 100 δισ. δραχμές) των επιδοτήσεων στον επιχειρηματικό τομέα και των επιχορηγήσεων στις δημόσιες επιχειρήσεις. Περικοπή κατά 0,4% του ΑΕΠ του ελλείμματος του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. "Εξοικονόμηση" της τάξης του 0,3% του ΑΕΠ για το 1998 και 1% του ΑΕΠ το 1999 και τα επόμενα χρόνια, σαν αποτέλεσμα των μέτρων για τη "μεταρρύθμιση" της κοινωνικής ασφάλισης.
• Μέτρα μεσαιωνικής σύλληψης, για την αγορά εργασίας με την... "ευελιξία" που ήδη προώθησε η κυβέρνηση με εκτρωματικό νομοσχέδιο που κατέθεσε τον προηγούμενο Αύγουστο.
• Στον τομέα των ιδιωτικοποιήσεων ανακοινώθηκε η ιδιωτικοποίηση 11 δημοσίων επιχειρήσεων και τριών τραπεζών, διαδικασία η οποία θα ολοκληρωθεί μέχρι και το 2000. Πρόκειται για τις Τράπεζες Μακεδονίας - Θράκης και Κρήτης, οι οποίες ιδιωτικοποιήθηκαν και την Ιονική η οποία μένει σε εκκρεμότητα... Οι προς εκποίηση ΔΕΚΟ είναι ο ΟΤΕ (τρίτη φάση), η πρώην ΔΕΠ, τα ΚΑΕ (βρίσκονται σε εκκρεμότητα μετά από δύο ανεπιτυχείς προσπάθειες πώλησης), καθώς και οι ΕΥΔΑΠ, ΚΕΔ, ΔΕΘ, "Ολυμπιακή Τουριστική", "Ολύμπικ Κέτερινγκ", Οργανισμοί Αποχέτευσης και Λιμένες Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Διώρυγα της Κορίνθου. Εν τω μεταξύ τις ημέρες αυτές ανακοίνωσαν και νέο πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης της Εμπορικής, της "Ολυμπιακής", ενώ έχουν ήδη κάνει γνωστό ότι επίκειται μέσα στο 1999 και νέα (τέταρτη) ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ, ενώ σε εκκρεμότητα βρίσκεται η δεύτερη φάση ιδιωτικοποίησης της πρώην ΔΕΠ (νυν "Ελληνικά Πετρέλαια").
• "Μεταρρύθμιση" της Κοινωνικής Ασφάλισης.Πρόκειται για τις δύο παρεμβάσεις του μικρού πακέτου (ήδη ανακοινώθηκε το σχετικό νομοσχέδιο) και του μεγάλου πακέτου που χρονικά τοποθετείται μετά το 2000, με τα οποία ουσιαστικά τίθεται ταφόπλακα στο δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα της χώρας.

Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ

Η κλοπή τρισεκατομμυρίων, που συνόδευσε την υποτίμηση της δραχμής, δεν ήταν το μόνο αρνητικό για τον ελληνικό λαό. Προκειμένου η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ να επιτύχει την ένταξη της δραχμής στο Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ανέλαβε και νέες, ιδιαίτερα επώδυνες για τα λαϊκά στρώματα, δεσμεύσεις ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας, σκληρότερης λιτότητας και ανατροπής του υφιστάμενου εργασιακού - ασφαλιστικού συστήματος.