Του Τάκη ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΗ

Να μιλήσω για τον Τάσσο σημαίνει, πριν απ' όλα, ότι θα μιλήσω για στιγμές, ίσως τις πιο ουσιαστικές, από τη μικρή πολιτική περιπέτεια της γενιάς μου. Γιατί, με τη μεταπολίτευση του 1974, τα βρέφη του εμφυλίου κλήθηκαν να καλύψουν το χάσμα που δημιουργήθηκε στη φυσιολογική ανανέωση των κομμάτων της Αριστεράς από τις πολύχρονες εξορίες, φυλακίσεις και διωγμούς.

Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ εξάλλου έφερε καινούρια δεδομένα στην ελληνική πολιτική σκηνή. Νεαροί αναθρεμμένοι - εύκολα ή δύσκολα - σε συνθήκες ειρηνικές μιας ιδιόρρυθμης δημοκρατίας των λίγων, προσανατολισμένης δυτικά, φορώντας μάλιστα και βασιλική κορόνα, συνυπήρχαν τώρα με τη γενιά της φωτιάς, συναγωνιστές του Αρη, του Σαράφη, του Ζαχαριάδη, του Μπελογιάννη. Ο μύθος ξαναζωντάνευε σε πρόσωπα κοντινά και συχνά σακατεμένα από τις ταλαιπωρίες. Νιώθαμε υποχρεωμένοι.

Σε τέτοια ατμόσφαιρα γνώρισα τον Τάσσο. Στήναμε την Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση, είχα επωμιστεί ευθύνες κι ανάμεσα σ' αυτές να συνδέσω ορισμένα ηχηρά ονόματα με τον κοινό σκοπό: Μελίνα, Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, Πλασκοβίτης, Μακρής, Τάσσος. Σκόπιμα τον αναφέρω τελευταίο. Γιατί ποτέ δε διεκδικούσε πρωτιές, παρά μόνο για τη δουλιά και την αξιοπρέπειά του. Την εποχή εκείνη θεωρούσε ότι είχε θιγεί η ακεραιότητά του "από παλιά". Κι αυτό αποτελούσε αγκάθι στην ενεργοποίησή του. Ηθελε καθαρές εξηγήσεις, πάντα κοιτούσε τον συνομιλητή του στα μάτια. Δε βιαζόταν. Περίμενε. Ηταν το πρώτο μάθημα που εισέπραξα ερήμην του. Αυτή η υπομονή του προσέδιδε, εξωτερικά, μια νηφαλιότητα ικανή να προξενήσει την αποδοχή των άλλων. Θυμάμαι όταν άρχισαν οι τριβές ποιος πρόεδρος κλπ., η Μελίνα δέχτηκε ανεπιφύλακτα μόνο τον Τάσσο.

Αρχισε να λειτουργεί η Πα.Πο.Κ και η δραστηριότητα του Τάσσου είχε μεταβάλλει την ηλικιακή κλίμακα. Ηταν ο έφηβος και ήμασταν οι μεσήλικοι. Ενεργοποίησε όσους από τον προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό χώρο επηρέαζε, δημιουργώντας ένα περιβάλλον ασφάλειας για τη δράση της Κίνησης, την οποία πολεμούσαν με χίλιους δυο τρόπους οι αριστεροί της άλλης όχθης. Απορούσαν πώς ο Τάσσος δεν ήταν μαζί τους.

Αξιώθηκα την αγάπη του Τάσσου και της Λουκίας. Στο καθιστικό τους, με θέα την Ακρόπολη, μετατρέπαμε κάθε τυπική συνάντηση σε πολύωρη και πολυδιάστατη συζήτηση. Επίκεντρο το κίνημα. Το παρελθόν και πάλι το παρελθόν και πάλι τα αίτια της ήττας. Πληγή ανοιχτή. Ταυτόχρονα όμως μια ατελείωτη παράθεση από συμπεριφορές, χαρακτήρες, υπερβάσεις και πτώσεις. Σπάνιες στιγμές. Πόσες φορές οι άνθρωποι καταφέρνουν να ενωθούν και να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση; Ισως γι' αυτό η αποτυχία στην εκπλήρωση του σκοπού δημιουργεί τόσες και τέτοιες εντάσεις. Δε συγχωρούμε εύκολα την αποκόλληση του εαυτού μας από το εγώ. Ο Τάσσος όμως γιατί συνέχιζε; Τι ανάγκη είχε; Εκείνη την περίοδο η Εθνική Πινακοθήκη παρουσίαζε αναδρομική έκθεση των έργων του. Ο κόσμος στα εγκαίνια ήταν περισσότερος από μια μεγάλη πολιτική συγκέντρωση. Επιφανείς κάθε απόχρωσης, κάθε δραστηριότητας, συμπεριλάμβαναν στα "πρέπει" και την επίσκεψή τους στην έκθεση. Οι εφημερίδες αφιέρωναν σελίδες στη σημασία του έργου του. Τι γύρευε λοιπόν ο Τάσσος ανάμεσα στους νεαρούς της ΠαΠοΚ, να καταπιάνεται με τα μικρά, βαρετά της καθημερινότητας; Το κυριότερο, να αντιμετωπίζει με την ιδιαίτερη σοβαρότητα κι επιμέλεια τα προβλήματα ενός μικρού συνοικιακού ή επαρχιακού συλλόγου ώστε τα προγράμματά τους να αποκτήσουν ποιότητα.

"Ποιότητα"! Λέξη που άκουσα άπειρες φορές από τα χείλη του. Ετσι, χωρίς επεξήγηση. Αντιδρούσε στα μέτρια. Προσπαθούσαμε συχνά να υπερτονίσουμε τα ελάχιστα θετικά κάποιου, λόγω κομματικών ή συναισθηματικών δεσμεύσεων. "Δεν έχει ποιότητα" μας έλεγε. Κι ήταν απόλυτος. Με τον ίδιο απόλυτο τρόπο υπερασπιζόταν όσα κατανοούσε ως θετικά ή αναγκαία.

Κάποια χρόνια αργότερα βαδίζαμε μεσημέρι στο Σύνταγμα. "Να, από εκεί μας πυροβολούσαν το Δεκέμβρη του '44" μου λέει. Δεν απάντησα. Αυτός κοίταζε το σημείο σιωπηλός. Εστρεψε αργά το βλέμμα πάνω μου "Πρέπει σιγά, σιγά να φεύγουμε κι εμείς. Σας κάνουμε κακό". Διαμαρτυρήθηκα. Κούνησε σκεφτικός το κεφάλι του. Συμπτωματικά, δεν του έμενε πολύς καιρός. Πέθανε τον ίδιο χρόνο.

Ο Α. Τάσσος στο βήμα της 1ης Πανελλαδικής Συνάντησης Πολιτιστικών Φορέων

Σκλάβος Νο1, 1967, 100Χ32 εκ.

"Τα ξερά δένδρα θ' ανθίσουν" Β, 1974, 141Χ30 εκ.

"Χωριό", ξυλογραφία του Α. Τάσσου

Φωτογραφία με φιγούρα αγρότη της Μεσσηνίας. Η φιγούρα αυτή αναγνωρίζεται στο έργο του "Ο καρπός"

Τα ανίψια του Τάσσου στο χωριό. Φωτογραφία Τάσσου, 1957