Η απόληξη των εκλογών στην Τουρκία πιθανολογείται περίπου ως εξής: στα μέσα της βδομάδας, όταν ανακοινωθούν επίσημα αποτελέσματα, ο στρατηγός Κιβρίκογλου αρχίζει (πάλι) να πιέζει για σχηματισμό "κοσμικής" κυβέρνησης, υπό ηγεσία του "Κατακτητή της Κένυας", όπως προσφωνείται εσχάτως, Ετσεβίτ. Ο Πρόεδρος Ντεμιρέλ καλείται να ξεχάσει (πάλι) την κοινοβουλευτική "ομαλότητα" και να του δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης (κάποιου) συνασπισμού. Πρώτο κόμμα είναι (πάλι) οι "Ισλαμιστές" του Κιουτάν, αλλά αποκλείονται (πάλι) από την εξουσία. Το Χαντέπ μένει (πάλι) εκτός Βουλής. Η επανάληψη, της επαναλήψεως, ω του αδιεξόδου...

Στα 72 του, ο Μπουλέντ Ετσεβίτ ήταν ο ηγέτης του τέταρτου κόμματος της τουρκικής Βουλής κατά τάξη ισχύος, άρα από "ασήμαντος" ως "υποβοηθητικός" παράγοντας, κατ' άλλους "ξεγραμμένος", κατ' άλλους "γραφικός" εκπρόσωπος μιας σοσιαλδημοκρατικής "αριστεράς" (αν ο όρος μπορεί να θεωρείται δόκιμος για μια χώρα όπως είναι η Τουρκία). Στα 73 του, μετά από 42 συναπτά έτη πολιτικής καριέρας, ο παλιός δημοσιογράφος με το αλλοπαρμένο βλέμμα και το ναυτικό κασκέτο, ο μεταφραστής του Τόμας Στιούαρτ Ελιοτ, ο άνθρωπος που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως ο πρωθυπουργός επί του οποίου οι στρατηγοί εισέβαλαν στην Κύπρο το 1974, προβάλλεται ως "ο άνδρας που πάρα πολλοί Τούρκοι αισθάνονται ότι χρειάζονται αυτές τις μέρες", όπως το θέτει η βρετανική εβδομαδιαία επισκόπηση "Economist" (10/3). Οι τελευταίες ανεπίσημες δημοσκοπήσεις - οι επίσημες απαγορεύτηκαν πριν λίγες βδομάδες - παρουσιάζουν τον ίδιο και το κόμμα του, το Δημοκρατικό Αριστερό (DSP), να συμβαδίζει με τους "Ισλαμιστές", το Κόμμα της Αρετής (FP) του Ρετσάι Κιουτάν, που αποτελούν από το 1995 πρώτη δύναμη στο Κοινοβούλιο, με ποσοστό λίγο πάνω από το 21% των εδρών.

Η επαναφορά του Ετσεβίτ στην πρωθυπουργία μετά από 20 χρόνια θα ήταν αδιανόητη όχι και τόσο πολύ καιρό πριν. Πλην όμως, ένας αναπάντεχος συνδυασμός συμπτώσεων, ισορροπιών και εγγενών προβλημάτων του τουρκικού πολιτικού συστήματος τον έφεραν στα τέλη του 1998 να πρωταγωνιστεί, όταν λογικά θα έπρεπε να σκέπτεται την αξιοπρεπή αποχώρησή του. Ηταν, το Νοέμβρη, η πτώση της κυβέρνησης του κάποτε αστέρα της δεξιάς Μεσούτ Γιλμάζ, στην οποία ο Ετσεβίτ συμμετείχε, λόγω του σκανδάλου που ξέσπασε, όταν αποκαλύφθηκε ότι ο Γιλμάζ και ο υπουργός του των Οικονομικών, ο πολύς Γκιουνές Τανέρ, που οι τεχνοκράτες του ΔΝΤ θαύμαζαν, "μεσολάβησαν" ώστε ένας επιχειρηματίας να αγοράσει (τουλάχιστον) μια κρατική τράπεζα και αρκετά ΜΜΕ. Λογικά, ανατραπείσας της κυβέρνησης, η εντολή "έπρεπε" να δοθεί στον αρχηγό του μεγαλύτερου κόμματος, αλλά αυτό ήταν το "Φαζιλέτ", των Ισλαμιστών. Κάτι που εξώθησε τους στρατηγούς σε "υπόγεια" παρέμβαση, που ανάγκασε τον Πρόεδρο να αφήσει κατά μέρος τις εξυπνάδες περί εθιμικού δικαίου και να δώσει την εντολή στον (παλιό του μισητό εχθρό) Ετσεβίτ. Το γεγονός ότι αρχικά ο παλαίμαχος πολιτικός δε βρήκε την αναγκαία υποστήριξη και επέστρεψε - σε ένα δείγμα της "αφελούς" του προσήλωσης στους τύπους - την εντολή στον Πρόεδρο, προκάλεσε και δεύτερη, λιγότερο "υπόγεια" παρέμβαση των στρατηγών, ώστε να "πειστεί" η Τανσού Τσιλέρ, η δεύτερη (πάλαι ποτέ) αστέρας της τουρκικής δεξιάς, να στηρίξει τον Ετσεβίτ στη Βουλή για το σχηματισμό μιας "υπηρεσιακής" κυβέρνησης. Οπερ και εγένετο.

Η ανάληψη του πρωθυπουργικού θώκου από τον Μπουλέντ Ετσεβίτ έμελλε να συμπέσει με την "ευτυχή" για την Αγκυρα κατάληξη της υπόθεσης Οτσαλάν, που απασχολούσε ήδη από τον Οκτώβρη την Τουρκία. Η 15χρονη σύγκρουση του τουρκικού κράτους με τους αυτονομιστές Κούρδους στη νοτιοανατολική χώρα - κι όχι μόνο - έχει κοστίσει πακτωλούς δολαρίων (σε τρέχουσες τιμές 8 δισεκατομμύρια πάνε ετησίως για "αντιμετώπιση εσωτερικών απειλών" από το στρατό και τις παραφυάδες του) και πάνω από 30.000 ζωές (κατά συντηρητικούς υπολογισμούς). Ηταν προβλεπτή, επομένως, η πολιτική αξιοποίηση με την κατάλληλη προπαγάνδα της σύλληψης του Οτσαλάν: στις τελευταίες προεκλογικές του συγκεντρώσεις, οι οπαδοί του DSP κραύγαζαν προς τον Ετσεβίτ "Καλωσόρισες, Κατακτητή της Κένυας".

Ωστόσο η "επιτυχία" του Ετσεβίτ έχει ήδη αρχίσει να ξεθωριάζει αισθητά, ενώ προκύπτουν νέα, εξαιρετικά δυσεπίλυτα προβλήματα. Οι σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκονται, μετά την υπόθεση Οτσαλάν, στο ναδίρ: η υπόθεση της "σταδιακής ένταξης" της Τουρκίας σ' αυτήν, ήδη προβληματική, πλέον φαίνεται όλο και πιο απίθανη. Ο πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο γίνεται όλο και πιο "δυσάρεστος": Οι εξελίξεις κατατείνουν στη σχετικοποίηση της αρχής του απαραβίαστου των συνόρων, και, παρά τη συμμετοχή τουρκικών δυνάμεων στον πόλεμο κατά της Γιουγκοσλαβίας (με το, ιδιαίτερα προβαλλόμενο από την Τανσού Τσιλέρ, επιχείρημα της "αλληλεγγύης προς τους μουσουλμάνους αδελφούς μας στα Βαλκάνια") αλλά και την εισδοχή προσφύγων, η Αγκυρα φοβάται το τι θα μπορούσε να συμβεί αν η Δύση αποφάσιζε στο μέλλον για δικούς της λόγους να χρησιμοποιήσει επιδέξια το κουρδικό "μειονοτικό ζήτημα" εναντίον της. Οι Τούρκοι πολιτικοί δε θέλουν να σκέπτονται καν το ενδεχόμενο μιας τέτοιας προδοσίας από τους συμμάχους τους - που των σημερινών ισορροπιών δοθέντων, δε μοιάζει πολύ πιθανή - και αρνούνται να αναγνωρίσουν οποιαδήποτε "αντιστοιχία" του προβλήματος του Κοσσυφοπεδίου (για το οποίο ο Πρόεδρος Ντεμιρέλ δηλώνει πως "η Τουρκία είναι έτοιμη" να συμμετάσχει ακόμη και σε χερσαία επέμβαση!) με το Κουρδικό...

Η πληγή του Κουρδικού, ούτως ή άλλως, εξακολουθεί να χαίνει. Πέραν του ότι η Τουρκία είναι "αναγκασμένη" να διατηρεί de facto καθεστώς... περιστασιακής κατοχής στον κουρδικό θύλακο του Βορείου Ιράκ, όπου κατά την "Washington Post" (10/3) εισέβαλε ξανά τις τελευταίες ημέρες με χιλιάδες στρατιώτες και διεξάγει εκκαθαριστικές επιχειρήσεις (με την ανοχή της Ουάσιγκτον, εννοείται, για να "καταπολεμηθεί η τρομοκρατία"), βλέπει ένα μπαράζ βομβιστικών επιθέσεων να της αφαιρεί όσο ποτέ άλλοτε ένα έσοδο, στο οποίο στηρίζει πολλά: τον τουρισμό. Οι δηλώσεις στον ανταποκριτή του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων στην Κωνσταντινούπολη (13/4) είναι χαρακτηριστικές: ο πρόεδρος της Ενωσης Τουριστικών Πρακτορείων Τουρκίας Ταλχά Τσαμάς είπε πως "έχει χαθεί η μισή τουριστική περίοδος" και πως "ακυρώθηκε το 60% των κρατήσεων για τον Απρίλη", ενώ ο πρόεδρος της Ενωσης Ξενοδόχων, Αλί Γκιουρελί, πρόσθεσε πως "τα περισσότερα ξενοδοχεία έχουν κλείσει κι όσα δεν έχουν κλείσει, θα αντέξουν μόνο για τρεις μήνες ακόμη". Για μια χώρα που έχει βασίσει εξ ολοκλήρου το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης της δυτικής ακτής της στον τουρισμό, τούτες αποτελούν σοβαρές απώλειες.

Ακόμη ένα πρόβλημα που χάλασε την "καλή εικόνα" του Ετσεβίτ, κατά την ανταπόκριση στους "Financial Times" (13/4) της Λεϊλά Μπούλτον, είναι η αναβολή για τουλάχιστον έξι μήνες της υπογραφής μιας συμφωνίας 2,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων, για την κατασκευή ενός αγωγού μεταφοράς πετρελαίου από το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν στο λιμάνι του Τσεϊχάν, στη Μαύρη Θάλασσα. Το έργο, στο οποίο συμμετείχε ένα κονσόρτσιουμ υπό την ηγεσία του κολοσσού της διεθνούς βιομηχανίας "BP - Amoco", αναγκαστικά αναβάλλεται, γεγονός που φυσικά δυσαρεστεί ιδιαίτερα τους βιομηχάνους εντός κι εκτός της χώρας, που ήδη δυσανασχετούν λόγω του παρατεινόμενου εμπάργκο στο Ιράκ, που κοστίζει τεράστια "διαφυγόντα κέρδη" στην Αγκυρα. Ομως τα αντικρουόμενα (και ταυτόχρονα διαπλεκόμενα) συμφέροντα της Δύσης δεν ευνοούν απαραίτητα τις τουρκικές αξιώσεις στην παρούσα φάση, όσον αφορά τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής τουλάχιστον...

Οι σημερινές εκλογές προεξοφλείται ότι θα επιβεβαιώσουν τον κατακερματισμό, για άλλη μια φορά, της πολιτικής ισχύος στη Βουλή της χώρας. Ο τρόπος διεξαγωγής της προεκλογικής εκστρατείας, εξάλλου, αν εξαιρεθούν οι εθνικιστικές κορόνες του Ετσεβίτ και τα γνωστά επιχειρήματα περί "δικαιότερου κράτους" του Κιουτάν και των Ισλαμιστών, κατέδειξε την έλλειψη όχι απλώς ικανότητας των πολιτικών να ενώσουν τους Τούρκους υπό ένα κάποιο αίσθημα "κοινού σκοπού", αλλά παρουσίασε και διαστάσεις κωμωδίας, αγρίως φαρσικών προδιαγραφών. Π. χ., ο - κατηγορούμενος για το προαναφερθέν "σκάνδαλο" - ηγέτης του κόμματος Μητέρας Πατρίδας (ANAP), Μεσούτ Γιλμάζ, επιστράτευσε έναν... κουρδικής καταγωγής λαϊκό τραγουδιστή, τον Μανσούν Κιρμιζιγκούλ, για να προσελκύσει κόσμο στις συγκεντρώσεις του. Η - ομοίως κατηγορούμενη για διάφορα "σκάνδαλα" - ηγέτιδα του κόμματος Ορθού Δρόμου (DYP) Τανσού Τσιλέρ επιστράτευσε επιχειρήματα όπως περί "της κατάργησης της υποχρεωτικής θητείας στο στρατό" (!), για να εισπράξει σαρκαστικά σχόλια από πλευράς στρατηγών και άλλων, όπως επίσης και περί αναγόρευσης της ίδιας σε "εγγυήτρια του Ισλάμ". Εύλογα, ένας αντίπαλός της τη... στόλισε με το κοσμητικό "χαμαιλέων".

Από τη λογική καθαγιάσεως των μέσων χάριν του σκοπού μάλλον εξαιρείται για την ώρα ο Ντενίζ Μπαϊκάλ, αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), που παρουσιαζόμενος ως "σοβαρότερος" μοιάζει ικανός να κάνει μια μίνι έκπληξη, αφού επενδύει σταθερά στην "αστική τάξη" της χώρας (τα εισαγωγικά σημαίνουν στην πραγματικότητα πως τέτοιου είδους οριοθετήσεις δεν είναι δυνατές με επαρκή ακρίβεια). Στις εκλογές του 1995 το κόμμα του είχε μόλις καταφέρει να ξεπεράσει το πλαφόν του 10% και να μπει στη Βουλή, τούτη τη φορά όμως ελπίζει σε κάτι "καλύτερο". Ούτως ή άλλως, ο Μπαϊκάλ μοιάζει να αποτελεί ένα "χαρτί" για μελλοντική αξιοποίηση, μια και παραμένει -φαινομενικά τουλάχιστον - "άσπιλος" από την οργιάζουσα διαφθορά, αλλά και οποιαδήποτε κυβερνητική συμμετοχή (παλαιότερα είχε συνεργαστεί, για βραχύ χρονικό διάστημα, με την Τσιλέρ).

Από την ίδια λογική εξαιρείται και το Κόμμα Λαϊκής Δημοκρατίας (HADEP), ένα "νομότυπο" κόμμα των Κούρδων, το οποίο είχε συγκεντρώσει στις εκλογές του 1995 στις νοτιοανατολικές επαρχίες, π. χ. το Ντιγιαρμπακίρ, έως και 40% των ψήφων - πλην το "περίεργο" εκλογικό σύστημα, που απαιτεί 10% για όλη τη χώρα, το είχε θέσει εκτός Βουλής. Το ίδιο αναμένεται να επαναληφθεί και σήμερα. Για όσους αμφέβαλλαν, υπήρξαν οι σχετικές... "εγγυήσεις": αφ' ενός η δίωξη από το Συνταγματικό Δικαστήριο εναντίον του, επειδή "αποτελεί την πολιτική βιτρίνα της τρομοκρατικής αυτονομιστικής οργάνωσης", δηλαδή του ΡΚΚ, και "στρατολογεί μαχητές γι' αυτό". Αφ' ετέρου, η απαγόρευση της πρόσβασης δημοσιογράφων στις κουρδικές περιοχές και η καταστολή κινητοποιήσεων οπαδών του κόμματος, που σημείωσε το "Associated Press" (13/4). Τα μέλη του Χαντέπ, ωστόσο, δε μοιάζουν να πτοούνται: "Το τουρκικό κράτος ενορχηστρώνει μια εκστρατεία ταπείνωσής μας", δήλωσε ένας νεαρός Κούρδος στην "Washington Post" (4/4), "αλλά μας πεισμώνει αντί να μας τρομοκρατεί". Ενα από τα αξιοσημείωτα των εκλογών είναι το πόσους δήμους θα κατακτήσει στη Νοτιοανατολική Τουρκία, που ίσως του δώσει δυνατότητες άσκησης μιας πολιτικής διαφοροποιημένης από εκείνην της Αγκυρας. Βεβαίως κάτι τέτοιο συναρτάται και από το κατά πόσον θα είναι "ομαλή" η ψηφοφορία: το 1995 η ("αναπόδεικτη" μεν, πανθομολογούμενη δε) νοθεία ήταν κοινός τόπος.

Υπό την προϋπόθεση πως το πολιτικό τοπίο παραμένει μέσες - άκρες ως έχει μετά τις εκλογές, η τελευταία γραμμή άμυνας του συστήματος, επισημαίνουν με... παροιμιώδη οξυδέρκεια κάποιοι αναλυτές, είναι να συσσωματωθούν οι Ισλαμιστές του Κιουτάν σε μια κυβέρνηση Ετσεβίτ: Ενας τέτοιος συσχετισμός, σχολίασε, παραδεχόμενος πάντως ότι είναι "απίθανος", ο "Economist" (10/4), θα έδινε ακλόνητη κοινοβουλευτική ισχύ στην αυριανή κυβέρνηση, ενδεχομένως και το έρεισμα για να αντιταχθεί στους στρατηγούς, που παρεμβαίνουν κατά βούλησιν. Τέτοιου είδους επιχειρήματα μάλλον προσκρούουν στην ίδια τη φύση του συστήματος στην Τουρκία, δηλαδή του μοντέλου των "ανελεύθερων δημοκρατιών" - κατά τον σχετικό ορισμό του διευθυντή του "Foreign Affairs", Φαρίντ Ζακαρία. Το συγκεκριμένο "μοντέλο", που σπόνσαραν επί δεκαετίες οι ΗΠΑ σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, προβλέπει συνήθως θεσμικούς και εξωθεσμικούς τρόπους να παρακάμπτει τις λαϊκές "ετυμηγορίες", οσοδήποτε "απρόβλεπτες" κι αν είναι αυτές.

Μπάμπης ΓΕΩΡΓΙΚΟΣ

Για σαράντα χρόνια οι Τσέχοι και οι Σλοβάκοι δε γνώριζαν τι θα πει ανεργία. Επρόκειτο για κάτι που συνέβαινε σε άλλες χώρες και που διάβαζαν σχετικά στις εφημερίδες. Ομως, τώρα πια, μετά την αλλαγή του καθεστώτος το Νοέμβρη του 1989, βρήκαν μπροστά τους το φαινόμενο της ανεργίας οι ίδιοι οι Τσέχοι και οι Σλοβάκοι. Και κατάλαβαν πλέον πιο αισθητά αυτό που μάθαιναν στο σχολείο - δηλαδή ότι η ανεργία είναι μια ενδημική αρρώστια του καπιταλιστικού συστήματος.

Στα σχολικά βιβλία μάθαιναν και για την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1930-1934, όπου υπήρχαν καταγραμμένοι 750.000 άνεργοι στην Τσεχοσλοβακία, 300.000 από τους οποίους βρίσκονταν στη Σλοβακία. Αυτή ήταν η περίοδος που ο ορισμός "κοιλάδες της πείνας" υιοθετήθηκε από τους ντόπιους δημοσιογράφους. Η ανεργία ανάγκασε πολλούς Σλοβάκους να μεταναστεύσουν. Πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, 220.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Σλοβακία προς αναζήτηση φαγητού και εργασίας.

Οσο και μεγάλη τραγωδία να ήταν αυτό για χιλιάδες οικογένειες, η κατάσταση σήμερα είναι πολύ χειρότερη. Δέκα χρόνια πριν, κανείς δε θα πίστευε ότι θα ερχόταν ο καιρός που το φάντασμα της έλλειψης και της φτώχειας θα στοίχειωνε τη χώρα και πως η φράση "κοιλάδες της πείνας" θα ξαναερχόταν στην επιφάνεια από τους δημοσιογράφους πιο συχνά απ' ό,τι πριν 60 χρόνια.

Ακόμα και ο Πίτερ Μαγκβάσι, υπουργός Εργασίας, Κοινωνικών Υποθέσεων και Οικογενειών και ηγέτης του Κόμματος της Δημοκρατικής Αριστεράς, σε άρθρο σε καθημερινή εφημερίδα στις 2 του Μάρτη αναρωτιόταν: "Τι μπορούμε να κάνουμε για τις "κοιλάδες πείνας";".

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση η καταγραμμένη ανεργία φτάνει το 12%, ενώ στην Τσεχική Δημοκρατία, το ποσοστό στο τέλος του Γενάρη είναι περισσότερο από το 8%. Ωστόσο, στη Σλοβακία, σύμφωνα με το Εθνικό Γραφείο Εργασίας, η ανεργία φτάνει το 16,33% του οικονομικού ενεργού πληθυσμού - δηλαδή 456.588 άνθρωποι, πολύ περισσότεροι από ό,τι υπήρχαν κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Για το Φλεβάρη η ανεργία έφτασε το 16,5% και στις τρεις χειρότερες περιοχές, Ριμάνσκα Σομπότα, Ρεβίσα και Βελκού Κρτβς η ανεργία φτάνει αντίστοιχα 33,82%, 33,13% και 30,66%.

Η ανεργία κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Βλαντιμίρ Μετσιάρ ήταν υψηλή, αλλά τους τελευταίους μήνες, από τότε που έγινε ο "ευρύς συνασπισμός" του Μικουλάς Ντζουρίντα, έχει αρχίσει να αυξάνει επικίνδυνα, παρά τις υποσχέσεις που είχε δώσει προεκλογικά ότι θα μειώσει την ανεργία σε λιγότερο από 10%. Πάντως, οι πιο αισιόδοξοι ειδικοί προβλέπουν πως το ποσοστό της ανεργίας θα χειροτερέψει μέχρι το τέλος του χρόνου αυτού - αναφέροντας ότι θα υπάρξει μια αύξηση που θα ξεπερνάει το 20%...

Τριάντα τρεις από τις 79 περιοχές της χώρας έχουν ήδη ξεπεράσει αυτό τον αριθμό το Γενάρη. Η ανεργία στη Σλοβακία έχει ξεπεράσει οποιοδήποτε άλλο ποσοστό. Σημαντικό ρόλο στην αύξηση της ανεργίας έπαιξε και η απόφαση του Χάβελ στις αρχές του 1990 να κλείσουν μια σειρά από εργοστάσια και επιχειρήσεις της χώρας, μεταξύ των οποίων και η παραγωγή και εξαγωγή όπλων. Οι άνεργοι εργάτες αυξάνονται κατά χιλιάδες τόσο από διάφορα εργοστάσια όσο και από κάθε κλάδο της οικονομίας. Ολο και περισσότερες διαδηλώσεις πραγματοποιούνται από ανθρώπους έξω από εργοστάσια και σε κεντρικές πλατείες. Από την πλευρά του, ο υπουργός Μαγκβάσι δηλώνει: "Η κατάσταση είναι σχεδόν εκτός ελέγχου... και είναι αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης της οικονομίας της Σλοβακίας... Μια κοινωνία μίσους, μοχθηρίας, αδικίας και εξαρτημένη είναι μια κοινωνία χωρίς μέλλον. Αν η Σλοβακία δε βρει ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην οικονομία και την κοινωνική δικαιοσύνη, θα υπάρξουν "κοιλάδες της πείνας", που δε θα μας θυμίζουν μόνο το παρελθόν, αλλά θα είναι μια μακρόχρονη πραγματικότητα".

Μια θλιβερή εισαγωγή από μέλος της κυβέρνησης του αξιοθρήνητου κράτους στη χώρα αυτή σήμερα...

Κλωντίν ΧΕΣΠΕΡ