ή "Ο κόσμος σ' ένα πολεμικό πλοίο"
Οι εκδόσεις "Γκούντεμπεργκ", συνεχίζοντας το έργο τους για γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με το διαχρονικής αξίας ξένο βιβλίο, κυκλοφόρησαν το "Γουάιτ - Τζάκετ" του Χέρμαν Μέλβιλ (1819 - 1891), του κορυφαίου των αμερικανικών γραμμάτων, πασίγνωστο από το μυθιστόρημά του "Μόμπι - Ντικ".
Ειρηνιστής, ανθρωπιστής, δημοκράτης ως το κόκαλο, παθιασμένος εραστής της θάλασσας, στα μέσα του 19ου αιώνα, ο Μέλβιλ παραδίδει στην ανθρωπότητα όλες τις λεπτομέρειες της δράσης ενός αμερικανικού πλοίου, σε καιρό ειρήνης, μιας μεγάλης ναυαρχίδας με το όνομα Απόντιστη. Γιατί το έκανες αυτό; "Δεν άφησα τίποτε να μου ξεφύγει, το οσοδήποτε μικρό. Νιώθω να με υποκινεί η ίδια αρχή που οδήγησε πολλούς παλιούς άξιους χρονικογράφους να καταγράψουν ακόμα και τις πιο ασήμαντες λεπτομέρειες γύρω από πράγματα καταδικασμένα να εξαφανιστούν από προσώπου Γης, τα οποία, αν δεν προλάβουμε να τα διασώσουμε, θα χαθούν οπωσδήποτε από τις μνήμες των ανθρώπων. Ποιος ξέρει - μπορεί όταν δε θα υπάρχουν πια πολεμικά, να παραπέμπουν τους ανθρώπους της χιλιετίας στον Ασπροφόρη, για να τους δείξουν τι ήταν τα πολεμικά. Ας δώσει ο Θεός να 'ρθει γρήγορα αυτή η εποχή! Κοιτάξτε, χρόνοι, να μας τη φέρετε, και ν' αξιωθούν τα μάτια μας να τη δουν προτού κλείσουν".Τόσα χρόνια γραμμένο αυτό το έργο κι όμως έχει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του διαχρονικού. Οι μαρτυρίες του Μέλβιν - υπηρετούσε τη θητεία του ως ναύτης - συντάχθηκαν για να διατυπώσουν κραυγές στεντόρειας διαμαρτυρίας για απάνθρωπους νόμους, που εφαρμόζονταν κατά των ναυτών, για τη σκυλίσια ζωή τους κι όπου, στην πλωτή αυτή πόλη του πολεμικού ναυτικού, φέρονταν οι ανώτεροι στους κατώτερους σαν ανθρώπους τρίτης κατηγορίας ή έγχρωμους, όπως δεν παραλείπει να επαναλαμβάνει.
Ξεπερνώντας τα όρια της εποχής του, στηλιτεύει τους μονάρχες, τους κυβερνήτες, ειρωνεύεται τους τότε βασιλιάδες του κόσμου, για να υπερασπιστεί με πάθος τους καταφρονημένους, προτείνοντας ευθαρσώς τολμηρές αλλαγές.
Η αφήγηση μιας τέτοιας υπόθεσης θα μπορούσε να ήταν ανιαρή, αδιάφορη. Κι όμως, η πυκνή γραφή, που τρέχει σαν κελαρυστό ρυάκι απρόσκοπτα - τονίζουμε εδώ την πολύ καλή μετάφραση της Εφης Καλλιφατίδη - διανθισμένη με πηγαίο χιούμορ, μόλις τελειώσεις αυτό το έργο τέχνης, το τοποθετείς στην ξεχωριστή γωνιά σου, όπου φωλιάζει ό,τι εκλεκτό γέμισε μ' ενθουσιασμό ψυχή και πνεύμα. "Πότε θα 'ρθει εκείνος ο καιρός, πόσο ακόμα θ' αναβάλλει ο Θεός τη μέρα όπου καμιά τάξη της ανθρωπότητας δε θα χαιρετίζει με χαρά τα σύννεφα, που μερικές φορές πυκνώνουν πάνω απ' τον ορίζοντα των εθνών, και κανείς δε θα τα καλεί να ξεσπάσουν σαν βόμβα;".
Ευγενία ΖΩΓΡΑΦΟΥ
Ποιος δε θα ένιωθε συγκίνηση, αντικρίζοντας μια αυθεντική χειρόγραφη επιστολή κάποιου από τους πρωταρχηγούς, τους λαϊκούς αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης; Του γιου της δούλας, λ.χ., του Καραϊσκάκη,που έγραφε στις 16/5/1823, από την Κερασιά Αγράφων, στον Μάρκο Μπότσαρη, που τότε ήταν στα Γουριά, για την τραγική κατάσταση των στερημένων τροφή και βόλια και περικυκλωμένων από παντού, αγωνιστών στα Αγραφα, στη Λάρισα, στα Τρίκαλα, στο Καρπενήσι, στο Μεσολόγγι, τονίζοντας: "Αδελφέ. Μη αμελήσεις τα γραφόμενά μου. Μηδέ βάλεις καιρόν εις το μέσον, ότι οι χριστιανοί χάνονται (...). Να μας προμηθεύσετε από μερικόν χαρτί διά γράψιμον και ολίγα μπολίμια, ότι το παζάρι μας εχάλασεν (...)".
Πολλά ανάλογα ντοκουμέντα - που ιστορούν την πορεία αγωνιστών και σφαιρικά όλες τις πτυχές και την καθημερινότητα του απελευθερωτικού αγώνα και της θεμελίωσης του ελληνικού κράτους - περιλαμβάνουν οι δύο τόμοι (16ος, 17ος), με τίτλο "ΑΡΧΕΙΑ της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1821 - 1832 ("ΛΥΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ" Α και Β Βουλευτικής Περιόδου"), που παρουσίασαν χτες στη Βουλή ο πρόεδρός της Απόστολος Κακλαμάνης,ο ακαδημαϊκός Μ. Ι. Μανούσακας(πρόεδρος της επιστημονικής επιτροπής για την έκδοση αυτών των Αρχείων) και ο φιλόλογος - παλαιογράφος Αγαμέμνων Τσελίκας (επιμελητής των δύο τόμων). Σημειώνουμε ότι ο 16ος περιλαμβάνει τα Λυτά έγγραφα των μηνών Ιανουαρίου - Μαϊου και ο 17ος των μηνών Ιουνίου - Δεκεμβρίου 1823.
Η έκδοση αυτών των Αρχείων που αφορούν στην Εθνική Παλιγγενεσία άρχισε πριν από 140 χρόνια, από τον Γεώργιο Τερτσέτη.Εκτοτε κατά αραιά διαστήματα εκδίδονταν οι επόμενοι τόμοι. Ουσιαστικά, η έκδοση αυτών των Αρχείων προχώρησε μετά τη μεταπολίτευση και, όπως υποσχέθηκε ο Απ. Κακλαμάνης, θα ολοκληρωθεί φέτος με την έκδοση δύο ακόμα τόμων.
Ποιητική φωνή που φτάνει κοντά μας πρώτη φορά. Ο Σ. Τ. αρχιτέκτονας, γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, ζει στην Αθήνα από το 1975. Ζώντας σ' αυτή την ασφυκτική πόλη, απαισιόδοξος, με θλίψη ξεσπάει σε ποιητικά σχήματα. Γνωρίζει καλά τους σχεδιασμούς και τις αναστυλώσεις, στοιχεία που χρησιμοποιεί στο ποιητικό του οικοδόμημα. Χτίζει τους στίχους του με συμπυκνωμένο λόγο και εικόνες που εκφράζουν άλλοτε το πονεμένο παρελθόν κι άλλοτε ελπίδες γι' ένα παρόν πιο φωτεινό κι αισιόδοξο. Μέσα από τις λέξεις που διαλέγει προσεκτικά, σκιαγραφήσαμε τον ποιητή που ονειρεύεται με μια μόνιμη πίκρα, στο βλέμμα και τη γεύση. Τελικά ο πόνος είναι αστείρευτη πηγή έμπνευσης, αφού η χαρά και η ευτυχία συχνά γλιστρούν σαν το νερό μέσα από τις χούφτες μας.
Κι αυτό το αποδεικνύει ο Σ. Τ. με τα "6+1 σχέδια" στην κλειστή του θάλασσα. Κάπου όμως αφήνει ανοίγματα, ώστε η ποίηση να κυλάει αβίαστη, είτε γίνεται προσωπική, είτε διαχρονική και οικουμενική. "Πολέμησα να αναστυλώσω/ με έντονες πράξεις τις αναμνήσεις μου/ αλλά θρυμματίστηκαν". Κι αλλού θα πει: "Πονούσαν και ίδρωναν οι δούλοι για να εφαρμόσουν/ τα σχέδια του Ικτίνου, θάταν παράλογη μέσα/ στον ορθολογισμό της μια Αθήνα δίχως τον/ Παρθενώνα".
Διαπιστώσεις σωστές ενός νέου ποιητή που αγγίζει τον ταξικό, αιώνιο αγώνα.
Και σ' ένα στίχο φωνάζει: "Κρέμομαι από τις λέξεις για να μη χαθώ στο άπειρο".
Καλή συνέχεια. Εμείς θα περιμένουμε με "Τα νούφαρα της δεξαμενής" που επέλεξε για υπότιτλο.
(Εκδοση του Συνδέσμου των εν Αθήναις Μεγαλοσχολιτών,Δ. Σούτσου 46).
Φαίδρα ΖΑΜΠΑΘΑ - ΠΑΓΟΥΛΑΤΟΥ