Ποιήτρια, πεζογράφος, μελετήτρια, συγγραφέας παιδικών βιβλίων και, παράλληλ,α ακάματη αγωνίστρια στις επάλξεις κάθε αγώνα για ειρήνη, ελευθερία, δικαιοσύνη. Και βέβαια, με τις γνωστές επιπτώσεις, τόσο σ' εκείνη, όσο και στο σύντροφό της, τον Κύπριο καθηγητή της Φιλολογίας Χρήστο Πετρώνδα (έγραψε βιβλία και άρθρα κυρίως για εκπαιδευτικά θέματα),που η Ευγενία δεν παράλειψε ποτέ να τονίζει πόσα του οφείλει για τη συμπαράστασή του. Συμπορεύτηκαν από την ημέρα του γάμου τους (27.12.43) ως το θάνατό της (18.9.97), με αμοιβαία αγάπη και αλληλεκτίμηση, κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Μερικά βιογραφικά στοιχεία, από το βιβλίο του Χρ. Πετρώνδα "Ευγενίας Παλαιολόγου - Πετρώνδα σύντομη βιογραφία". Γεννήθηκε στις 24 Δεκέμβρη 1911 στο Κάιρο και μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια. Ο πατέρας της καταγόταν από τη Θράκη και η μητέρα της, Ελένη Τομαρίδου, από την Πόλη και την Κύπρο. Οι γονείς της πέθαναν πολύ νωρίς, αφήνοντας δύο ορφανά, που τη φροντίδα τους ανέλαβε ο παππούς Τομαρίδης, ιατροφιλόσοφος με ευρύ πνεύμα. Μετά το θάνατό του, αναλαμβάνει την κηδεμονία ο εξάδελφος του πατέρα Παλαιολόγος Γεωργίου, τότε ισόβιος γενικός διευθυντής των σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας με διαθήκη του Γεωργίου Αβέρωφ. Αργότερα, η Ευγενία τοποθετήθηκε οικότροφος στο Μπενάκειο Ορφανοτροφείο και φοιτούσε στο Αβερώφειο Γυμνάσιο. Μετά πηγαίνει στο Αρσάκειο Διδασκαλείο Αθηνών, αποφοιτά αριστούχος δασκάλα, διορίζεται στα σχολεία της Κοινότητας Αλεξάνδρειας. Ο τότε επιθεωρητής των σχολείων, Γρηγόρης Πετρώνδας, πείθει την Κοινότητα να στείλει στην Ελλάδα για μετεκπαίδευση νέους δασκάλους. Μεταξύ των πρώτων, είναι η Ευγενία Παλαιολόγου και η Νίνα Αντωνιάδου (μετέπειτα Ρουσσιά).

***

Β Παγκόσμιος Πόλεμος. Συγκροτείται ο ελληνικός στρατός της Μέσης Ανατολής με Ελλαδίτες και Αιγυπτιώτες. Οι αγωνιστές Γιάννης Σαλάς και Φίλιππος Πάγκαλος φτάνουν στην Αίγυπτο και παίζουν σημαντικό ρόλο. Μυστικές οργανώσεις και διάφορα προοδευτικά έντυπα. Ιδρύεται και η Αντιφασιστική Πρωτοπορία (ΑΠ), Παράρτημα του ΚΚΕ, "Φιλική Εταιρεία", όπως γράφει η Ε. Π. - Π., από τα πρώτα μέλη της, στο βιβλίο της "Λωτοί του πάθους".

Με την υποστήριξη του μεγαλοβιομήχανου ιδεολόγου Στρατή Ζερμπίνη, που πιστεύεται πως δολοφονήθηκε στη Γαλλία, εκδίδεται το πρωτοποριακό περιοδικό "ΕΛΛΗΝ", με αρχισυντάκτη τον Θοδόση Πιερίδη. Συνεργάτρια και η Ευγενία.

Ιδρύεται ο ΕΑΣ (Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος), "παιδί της ΑΠ", θα γράψει η Ε. Π. - Π., δραστήριο μέλος του. Η ασίγαστη φωνή της ενοχλεί την αντιδραστική πλειοψηφία της κοινοτικής επιτροπής. Εκπαιδευτικοί παύονται για τη δράση τους. Η Ευγενία και η Νίνα υποβιβάζονται και παραιτούνται. Ιδρύουν το Αλεξανδρινό Λύκειο (νηπιαγωγείο και δημοτικό) στα 1944, που βάλλεται ασταμάτητα από την αντίδραση. Με την προστασία του πατριάρχη Χριστόφορου, μετονομάζεται σε Πατριαρχικόν Αλεξανδρινόν Λύκειον, υποδειγματικό σχολείο, που επισκέφθηκε και επαίνεσε και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης.

Το 1949, η Ευγενία και ο Χρήστος πηγαίνουν για μετεκπαίδευση στη Σορβόνη, στο Ινστιτούτο Ψυχοβιολογίας του παιδιού και στο Διεθνές Κέντρο Παιδαγωγικών Μελετών των Σεβρών.

***

Η Ευγενία όμως δε σταματά να δίνει το "παρών" στον αγώνα του ελληνικού, του κυπριακού, του αιγυπτιακού λαού. Στα 1960, εγκατάσταση στην Κύπρο, όπου ύστερα από... συγκατάνευση του αρχιεπισκόπου Μακαρίου διορίζεται καθηγητής στο Παγκύπριο ο Χρήστος Πετρώνδας, που ήταν στη λίστα των ανεπιθύμητων.

Στην Κύπρο, η Ευγενία αποφασίζει να μην εργαστεί βιοποριστικά, να αφοσιωθεί στην Τέχνη και στα κοινά. Αργότερα, η σύνταξη του υπουργείου Πολιτισμού Ελλάδας θα συμπληρώνει τα έξοδα των εκδόσεων βιβλίων της. Πρωτοστατεί στην ίδρυση Σχολής Γονέων, ίδρυση εφημερίδας και περιοδικού για παιδιά, της Εταιρείας Λογοτεχνών Κύπρου. Είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών στην Αθήνα, του Συμβουλίου του Συνδέσμου Παιδικού και Νεανικού Βιβλίου. Στη διάρκεια της χούντας, η μόνη γυναίκα που εκδηλώνεται μαχητικά είναι η Ευγενία, ταμίας της Επιτροπής για Αποκατάσταση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Βρίσκεται στη μαύρη λίστα των ελληνικών και των κυπριακών αρχών. Ο Χρήστος Πετρώνδας γράφει: "...είχε αντίκτυπο και πάνω μου, που ήμουν γυμνασιάρχης".

Η φιλία για την Ευγενία ήταν κάτι το ιερό. Διατήρησε πολύχρονες, σταθερές φιλίες ως το τέλος με απλούς ανθρώπους και με προσωπικότητες.

***

Στις 18.9.97, ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία, περιέπεσε σε κώμα και πέθανε στην "Αροδαφνούσα", ίδρυμα καρκινοπαθών, στην αγκάλη του συντρόφου της, περιστοιχισμένη από αγαπητά πρόσωπα.

***

Το 1999, με επιμέλεια του ίδιου, πραγματοποιείται ένα όνειρο της Ευγενίας. Η έκδοση "Ποιητικά άπαντα", που περιλαμβάνει τις δεκαέξι ποιητικές συλλογές της και τα ανέκδοτά της, με τα εξώφυλλα γνωστών καλλιτεχνών: Ν. Ζωγράφος, Α. Αγγελόπουλος, Τάκης Καλμούχος, Μίκης Ματσάκης, Γιάννης Μαγκανάρης, Μ. Κιούσης, Ανδρέας Λαδόματος, Α. Διαμαντής, Λευτέρης Οικονόμου. Είναι ένα μεγαλειώδες έργο, που περιμένει τον αντάξιο αναλυτή του. Κατά τη γνώμη μου, στην πλάστιγγα της Τέχνης βαραίνει περισσότερο το ποιητικό της έργο. Υπό εκτύπωση βρίσκεται ένα θεατρικό της "Η αρπαγή της Ειρήνης". Σαράντα εφτά, λοιπόν, βιβλία, εκτός από τις δεκάδες δημοσιεύσεις και ομιλίες της στην Αίγυπτο, στην Κύπρο, στην Ελλάδα, που θα αποτελούσαν αρκετούς τόμους.

Τα ποιήματά της, πότε λυρικά, πότε εμβατήρια, πότε "δημοτικά" τραγούδια, πότε σατιρικά ("Ξεκαπίστρωτος ο Πήγασος" - 1978) συγκινούν και συγκλονίζουν: "Μέση Ανατολή" (1946), "Ιχντάα" ("Προσφορά", 1956, με εύφημο μνεία από τον πρόεδρο Γκαμάλ Αμπνελ Νάσε), "Ορατόριο της Κύπρου" (1966). Αναφέρω μερικά ποιητικά της. Οι στίχοι της, πάντα επίκαιροι. Τι να πρωτοδιαλέξεις;

"Υπερπαραγωγή βιομηχανίας

οπλικών

Ανταγωνισμοί αγορών

- Πάρτε, λαοί... πάρτε!

Ειρήνη θέλετε;

εξοπλίζεστε!

- Τ' αλισβερίσι μηδαμινό

μόνο 1,5 εκατομμύρια δολάρια

το λεπτό (1)

Και το moto: "Πόλεμος πάντων πατήρ".

Ισορροπία φόβου.

"Ειρήνης ασπίδας = Πόλεμος"

Σ' άγονο έδαφος

το "Δέντρο της Ειρήνης"

ξεράθηκε"

Στίχοι, από το "Ετος Ειρήνης" στη συλλογή "Εκσυγχρονισμός" (1986), για την οποία ο Δημήτρης Φωτιάδης σημειώνει σε επιστολή του: "Εγραψε ένα αριστούργημα".

Η "παγκόσμια" ματιά της αγκαλιάζει τα δεινά στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική, στο Ιράν, στο Ιράκ, στο Ισραήλ...

***

Η μονογραφία της "Νίκος Νικολαϊδης, ο Κύπριος. Μια ζωή σαν παραμύθι"(1980) παίρνει το Α Βραβείο του υπ. Παιδείας Κύπρου. Ακολουθούν οι μονογραφίες "Μαρία Ρουσσιά, η Κύπρια πεζογράφος" (1981) και "Γλαύκος Αλιθέρσης, ο δάσκαλος του στίβου και του στίχου" (1981).

Η Ευγενία υπενθύμισε στους παλαιότερους τρεις συμπατριώτες της δημιουργούς κι έκανε τους νεότερους να γνωρίσουν μέρος της πνευματικής τους κληρονομιάς. Δε νομίζω να υπάρχει Αιγυπτιώτης λογοτέχνης, που να μην πέρασε από την πένα της. Το βιβλίο της "Στη χώρα των Φαραώ" κάνει τέσσερις εκδόσεις "Καστανιώτης", παίρνει διάκριση από το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα Ιταλίας και μπαίνει στον πίνακα τιμής σαν ένα από τα καλύτερα βιβλία για νέους. Στον πεζογραφικό τομέα ακολουθούν "Στ' ακραίο φυλάκιο" (μυθιστόρημα 1983) και "Οίκος υψηλής ραπτικής" (αφήγημα 1996), με χρηματοδότηση του ΑΚΕΛ, όπου πλέκεται και διαπλέκεται ένας κόσμος εύπορων παροίκων, προοδευτικών διανοουμένων, ξενιτεμένων Ελληνίδων, που αναζητούσαν καλύτερη τύχη, καταπιεσμένου λαού κάτω από το φεουδαρχικό καθεστώς και την αγγλική αποικιοκρατία. Στο μυθιστόρημα - χρονικό "Λωτοί του πάθους" (1995) καταγράφονται τα χρόνια του πολέμου, η ιστορία του ελληνικού προοδευτικού κινήματος στην Αίγυπτο, οι αγώνες για τα παροικιακά, τα ελλαδικά πράγματα και η συμπαράσταση του αιγυπτιώτη ελληνισμού. Ενα βιβλίο, που και αυτός ακόμη που έζησε από κοντά τα γεγονότα έχει πολλά να ξαναθυμηθεί, να μάθει και να θαυμάσει τη μνήμη της Ε. Π. - Π. Ηξερε να μετουσιώνει γεγονότα και ιδεολογική θέση σε τέχνη, με ταλέντο και γλαφυρότητα. Πόσο, όμως, τη γνωρίζει η Ελλάδα, έστω η ελλαδική διανόηση; Το πλούσιο πολυσύνθετο έργο της περιμένει τη δίκαιη αξιολόγησή του, προπάντων στην Ελλάδα.

Στις 3 Ιανουαρίου 1997, τιμήθηκε με το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών από το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου. Το δέχτηκε κι αυτό με σεμνότητα χωρίς τυμπανοκρουσίες.

Η Ευγενία Παλαιολόγου - Πετρώνδα είναι μια μεγάλη δημιουργός με την πολύτιμη συμβολή της στα ελληνικά γράμματα. Και παράλληλα με την αγωνιστικότητά της, την εργατικότητά της, το ήθος της, στέκεται υπόδειγμα στους νεότερους και όχι μόνο. (Για όσους αναγνώστες ενδιαφέρονται, βιβλία της βρίσκονται στο κυπριακό βιβλιοπωλείο ΜΑΜ στη Στοά Βιβλίου).

Ελένη ΒΟΪΣΚΟΥ

Η Ευγενία Παλαιολόγου -Πετρώνδα, Κύπρια αγωνίστρια, παιδαγωγός, ποιήτρια, συγγραφέας