Με πάνω από 7.741 ξενοδοχειακές μονάδες και άλλες 27.435 μονάδες επίσημα καταγραμμένων ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων, ο τουριστικός τομέας της χώρας συμμετέχει στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) με ποσοστό 7%, ενώ, με βάση τους επίσημους υπολογισμούς, θεωρείται ότι απασχολείται το 8% - 10% των συνόλου των απασχολουμένων. Τα παραπάνω προκύπτουν από επίσημα στοιχεία που διαθέτει ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού και δίνουν το προφίλ του συγκεκριμένου κλάδου της οικονομίας, αλλά και την έκταση των συνεπειών από το συνεχιζόμενο ΝΑΤΟικό πόλεμο εναντίον της Γιουγκοσλαβίας.

Ειδικότερα, η Ελλάδα, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, βρισκόταν στη 17η παγκόσμια κατάταξη των τουριστικών προορισμών το 1997, ενώ με βάση τα πιο πρόσφατα επίσημα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, η Ελλάδα υποδέχτηκε την ίδια χρονιά περισσότερους τουρίστες από τους κατοίκους της, δηλαδή 10.588.489. Από αυτούς το 90% προέρχονταν από χώρες της μείζονος Ευρώπης και 68% από χώρες της ΕΕ.

Υπολογίζεται, ότι μέσα στο 1997 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 96.159.507 διανυκτερεύσεις. Συγκεκριμένα, 53.364.507 διανυκτερεύσεις πραγματοποιήθηκαν σε ξενοδοχειακές μονάδες και άλλες 42.795.000 υπολογίζεται κατά προσέγγιση ότι έγιναν σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και επιπλωμένα διαμερίσματα.

Οσο για τον ετήσιο κύκλο εργασιών των ξενοδοχειακών μονάδων, αυτός δεν έχει υπολογιστεί με ακρίβεια, ωστόσο υπολογίζεται ότι ξεπερνάει κατά πολύ τα 500 δισ. δρχ. Εάν σ' αυτά προστεθεί ο κύκλος εργασιών των συναφών τουριστικών επαγγελμάτων, εκτιμάται ότι το μερίδιο του τουρισμού στο συνολικό ΑΕΠ φτάνει στο 7%.

Οι εργαζόμενοι που απασχολούνται στον τουρισμό ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Σύμφωνα με τη σχετική έκθεση του ΕΟΤ, που συνοδεύει την πρόταση του σχεδίου περιφερειακής ανάπτυξης στον τομέα του τουρισμού, οι εργαζόμενοι σ' αυτόν δεν μπορούν να υπολογιστούν με ακρίβεια γιατί από τη μια υπάρχει ασάφεια ως προς το ποια είναι τα επαγγέλματα εκείνα που εντάσσονται στον κλάδο και από την άλλη γιατί στην τουριστική απασχόληση επικρατούν φαινόμενα όπως η μη αμειβόμενη οικογενειακή εργασία, η μερική ή προσωρινή απασχόληση, η παραοικονομία και η "μαύρη εργασία". Σύμφωνα, πάντως, με τους πιο πρόσφατους διαθέσιμους υπολογισμούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού και τις εκτιμήσεις του ΟΟΣΑ, το 1993 στην Ελλάδα απασχολούνταν συνολικά στον τουρισμό 360.000 άτομα. Από αυτά οι 220.000 άμεσα και οι 140.000 έμμεσα σε διάφορες τουριστικές δραστηριότητες. Σήμερα υπολογίζεται ότι ο τουρισμός απασχολεί ποσοστό 8% - 10% του συνόλου των απασχολουμένων.

Σε ό,τι αφορά το συνάλλαγμα, τα μόνα επίσημα στοιχεία είναι αυτά που αφορούν τη μέτρηση του ταξιδιωτικού συναλλάγματος που εισπράττεται από τις τράπεζες της χώρας. Τονίζεται όμως ότι αυτό είναι κατά πολύ μικρότερο των πραγματικών εσόδων από το σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων. Για το πρώτο εξάμηνο του 1998 η Τράπεζα της Ελλάδας (ΤτΕ) κατέγραψε αύξηση των εισπράξεων ταξιδιωτικού συναλλάγματος κατά 9,6%. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό δε συνεπάγεται αυτόματα και πραγματική αύξηση των εσόδων από τον τουρισμό ούτε βέβαια το αντίστροφο. Πάντως, ειδική ομάδα εργασίας, που είχε συσταθεί το 1990 από εκπροσώπους του ΕΟΤ, της Τράπεζας της Ελλάδας και του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, είχε εκτιμήσει ότι το συνολικά εισπραττόμενο συνάλλαγμα από τις τουριστικές δραστηριότητες ήταν το 167% του ταξιδιωτικού συναλλάγματος που καταγραφόταν από την Τράπεζα της Ελλάδας. Με βάση, δε, ότι οι εισπράξεις μόνο από το ταξιδιωτικό συνάλλαγμα το 1997 ήταν 3,8 δισ. δολάρια περίπου, σύμφωνα με την έκθεση του διοικητή της ΤτΕ, η Ελλάδα κατατάσσεται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού στην 27η θέση στις τουριστικές εισπράξεις για το 1997.

Σε 7.741 ξενοδοχεία σε όλη τη χώρα υπάρχουν 573.463 κλίνες, ενώ άλλες 414.916 κλίνες υπάρχουν σε 27.435 καταγραμμένες στον ΕΟΤ μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων. Επίσης, υπάρχουν ακόμη 30.354 θέσεις κατασκήνωσης σε 329 κάμπινγκ που μπορούν να φιλοξενήσουν άλλα 95.953 άτομα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο σύνολο των ξενοδοχείων η πλειοψηφία ανήκει στη Γ και Δ κατηγορία με βάση την ισχύουσα κατάταξη. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΟΤ, το 30,4% των κλινών που θα λειτουργήσουν μέσα στο '99 ανήκει στις υψηλές τάξεις, δηλαδή ΑΑ και Α, το 45,7% στις τρεις χαμηλότερες τάξεις, Γ, Δ και Ε. Το 60% των ξενοδοχειακών μονάδων έχουν 50 ή λιγότερες κλίνες, το 24,5% έχουν από 51 μέχρι 100. Μόνο ένα ποσοστό 12,4% έχει 101 - 300 κλίνες και μόλις το 3,5% των ξενοδοχείων της χώρας διαθέτει πάνω από 300 κλίνες. Επίσης, το 35,9% των μονάδων είναι συνεχούς λειτουργίας, ενώ το 64,9% εποχικής, σύμφωνα με στοιχεία του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου της Ελλάδας.

Σε ό,τι αφορά τις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, συνίστανται στα εξής:

• Για τον τουρισμό στους ορεινούς όγκους υπάρχουν 16 χιονοδρομικά κέντρα με 732 πίστες κατάβασης και 62 ορεινά καταφύγια με συνολική δυνατότητα φιλοξενίας 2.300 ατόμων.
• Στον ιαματικό τουρισμό λειτουργούν τρία κέντρα θαλασσοθεραπείας. Υπάρχουν, επίσης, 17 υδροθεραπευτήρια.
• Στο θαλάσσιο τουρισμό η υποδομή σε λιμενικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνει 15 μαρίνες με 6.360 θέσεις ελλιμενισμού. Σύμφωνα με τον ΕΟΤ υπό κατασκευή βρίσκονται 20 μαρίνες με 4.634 θέσεις ελλιμενισμού, 13 ιδιωτικοί λιμένες αναψυχής με 1.176 θέσεις και 15 καταφύγια σκαφών αναψυχής.
• Στον πολιτιστικό τουρισμό περιλαμβάνονται 86 μουσεία εποπτευόμενα από το υπουργείο Πολιτισμού και 64 επισκέψιμοι αρχαιολογικοί χώροι, απ' όπου οι ετήσιες εισπράξεις υπολογίζονται σε 10 δισ. δρχ. Στους πολιτιστικούς πόρους συμπεριλαμβάνονται επίσης 600 περίπου χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί οικισμοί, 10.000 κηρυγμένα μνημεία, βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες και μοναστήρια, ενώ στην υποδομή για την ανάπτυξη πολιτιστικού τουρισμού συγκαταλέγονται οι αίθουσες συναυλιών, οι θεατρικές σκηνές, οι αίθουσες τέχνης και τα αρχαία θέατρα.
• Στα πλαίσια του συνεδριακού τουρισμού η υποδομή χαρακτηρίζεται ανεπαρκής σε σχέση με το δυναμισμό και τις προοπτικές του τομέα. Σήμερα λειτουργούν 13 αυτοτελή συνεδριακά κέντρα που μπορούν να υποδεχτούν συνολικά 12.000 συνέδρους. Επίσης, λειτουργούν συνεδριακές εγκαταστάσεις μέσα σε 51 ξενοδοχεία με κυμαινόμενη δυναμικότητα και στο στάδιο της ολοκλήρωσης βρίσκονται άλλα 11 συνεδριακά κέντρα μέσα σε ξενοδοχεία.

Τέλος, στο παρεχόμενο τουριστικό προϊόν της χώρας συγκαταλέγονται 6 ιδιωτικά υδατικά πάρκα αναψυχής στην Κρήτη, στην Κέρκυρα, στη Μύκονο και στην Κόρινθο καθώς και ο ιπποτουρισμός, ο ναυταθλητισμός και οι θαλάσσιες δραστηριότητες.

Σε ό,τι φορά τα αεροδρόμια της χώρας λειτουργούν 5 μεγάλα διεθνή αεροδρόμια, αυτά της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, της Ρόδου, του Ηρακλείου και της Κέρκυρας, και 22 μικρότερα, τα οποία υποδέχονται αεροσκάφη τακτικών και έκτακτων αερογραμμών και ναυλωμένων πτήσεων. Αυτά υποδέχονται το 77% των τουριστών που έρχονται στη χώρα.

Το μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών ξενοδοχειακών επιχειρήσεων σε ποσοστό πάνω από 70% είναι μέσων και χαμηλών τάξεων και συγχρόνως μικρού μεγέθους, ενώ συνολικά οι ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις είναι σε ποσοστό πάνω από 95% μικρομεσαίες με βάση τον ορισμό της ΕΕ. Αυτό είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο είναι εύκολη λεία για τους μεγάλους τουριστικούς πράκτορες, που απαιτούν χαμηλές τιμές και τυποποιημένη χαμηλών απαιτήσεων προσφορά, ενώ οι επιχειρήσεις αυτές δυσκολεύονται εκ των πραγμάτων να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις στο χώρο. Ηδη είναι φανερή, σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις, η τάση για συγκέντρωση της ζήτησης στα χέρια όλο και λιγότερων επιχειρηματικών φορέων με συμπράξεις, εξαγορές, συγχωνεύσεις και επεκτάσεις τόσο στις αερομεταφορές όσο και στον κλάδο των τουριστικών πρακτόρων. "Οι μεγάλες επιχειρήσεις τελικά απορροφούν τις μικρότερες και ελέγχουν την αγορά, δημιουργώντας μονοπωλιακές συνθήκες", τονίζεται στην έκθεση που συνοδεύει τις προτάσεις του υπουργείου Ανάπτυξης για την κατανομή του Γ ΚΠΣ στο μέρος που αφορά τον τουρισμό. Παράλληλα, σημειώνεται ότι το χρηματοοικονομικό έλεγχο των περισσότερων από αυτούς τους ομίλους τον έχουν μεγάλα τραπεζικά συγκροτήματα με διεθνείς δραστηριότητες, που διαπλέκονται είτε με συνεργασία είτε με μορφή ελέγχου με αεροπορικές εταιρίες, τουρ οπερέιτορς και αλυσίδες ξενοδοχείων. Υπογραμμίζεται, επίσης, ότι η τάση της "παγκοσμιοποίησης", όπως χαρακτηρίζεται η επέκταση του πολυεθνικού κεφαλαίου, απειλεί να ανατρέψει ακόμη και περιφερειακές ισορροπίες. Στην Ελλάδα τέτοιες εξελίξεις οδηγούν στην άσκηση πίεσης για πλήρη υποταγή και εξάρτηση ή σε απόλυτη εξαφάνιση μικρομεσαίες μονάδες που δραστηριοποιούνται στον τουριστικό κλάδο.

Μελίνα ΖΙΑΓΚΟΥ